معمایی که خاورمیانه را نیم‌قرن درگیر کرده است: امام موسی صدر و راز یک غیبت تاریخی

گروه سیاسی: - سجادی پناه نوشت: امام سید موسی صدر، روحانی ایرانی‌الاصل و رهبر جنبش محرومان لبنان، بیش از چهار دهه است که به معمایی حل‌نشده در سیاست خاورمیانه بدل شده است. او در سال ۱۹۷۸، پس از سفری به لیبی به دعوت معمر قذافی، ناپدید شد؛ رخدادی که نه‌تنها لبنان، بلکه کل منطقه را وارد مرحله‌ای تازه از بحران و روایت‌های متناقض کرد.

به گزارش بولتن نیوز، موسی صدر، زاده قم و پرورش‌یافته در مکتب حوزه‌های علمیه قم و نجف، با ترکیبی کم‌نظیر از دانش حوزوی و علوم مدرن پا به لبنان گذاشت. او به وصیت سید عبدالحسین شرف‌الدین، در سال ۱۹۵۹ به لبنان رفت تا رهبری جامعه شیعه محروم این کشور را بر عهده گیرد. اما صدر، در همان آغاز راه، از هویت مذهبی صرف عبور کرد و پرچم عدالت‌خواهی، وحدت و گفت‌وگوی ادیانی را برافراشت. او جنبش محرومان را در ۱۹۷۴ تأسیس کرد و سپس شاخه نظامی آن یعنی جنبش امل را برای مقابله با تجاوزات اسرائیل به لبنان بنیان نهاد. جمله تاریخی‌اش که «اسرائیل شر مطلق است» به شعار محوری مقاومت در منطقه بدل شد.

جایگاه بی‌بدیل صدر فراتر از مرزهای لبنان بود. در حالی‌که بسیاری از رهبران سیاسی لبنان درگیر منافع فرقه‌ای بودند، او از کلیساهای مسیحی تا مساجد اهل سنت پیام وحدت و عدالت اجتماعی را منتقل می‌کرد. این نفوذ فرامذهبی، صدر را به نماد مقاومت و عدالت در سراسر جهان عرب بدل کرد.

اما همین جایگاه استثنایی، سرنوشت او را به یک راز بزرگ گره زد. سفر او به لیبی در اوت ۱۹۷۸، با هدف گفت‌وگو با قذافی برای یافتن راه‌حلی جهت کاهش بحران لبنان و مهار خشونت فلسطینی‌ها، نقطه‌ای شد که تاریخ از حرکت ایستاد. آخرین بار او در طرابلس دیده شد و پس از آن همه‌چیز در هاله‌ای از ابهام فرو رفت. لیبی ادعا کرد که او به رم پرواز کرده، اما تحقیقات ایتالیایی ثابت کرد چنین چیزی رخ نداده است.

در دهه‌های بعد، روایت‌های متعددی درباره سرنوشت صدر مطرح شد. برخی او را شهید دانستند و برخی دیگر معتقد بودند در زندان‌های لیبی زنده نگه داشته شده است. در سال ۲۰۱۱، پس از سقوط قذافی، نشانه‌هایی تازه ظاهر شد: خبرنگاری لبنانی سردخانه‌ای مخفی را دید که اجساد ناشناس در آن نگهداری می‌شد. یکی از اجساد، شباهت زیادی به صدر داشت و حتی نرم‌افزار تشخیص چهره در دانشگاه بردفورد انگلستان نیز تطابقی محتمل میان عکس جسد و تصاویر صدر گزارش کرد. اما هیچ آزمایش دی‌ان‌ای قطعی انجام نشد و مدارک احتمالی در هاله‌ای از ابهام باقی ماند.

در این میان، عنصر اسطوره‌ای ماجرا نباید نادیده گرفته شود. پیروان صدر، او را «امام» نامیدند؛ عنوانی که برای یک روحانی زنده کم‌سابقه بود. ناپدیدی او، در ناخودآگاه مذهبی شیعیان با مفهوم «غیبت» امام دوازدهم هم‌نشین شد و به شخصیتی نیمه‌اسطوره‌ای بدلش کرد. هر سال در سالگرد ناپدید شدن او، جنبش امل مراسمی گسترده برگزار می‌کند و رهبرانش همچنان اصرار دارند که او زنده است.

امروز، پس از ۴۷ سال، راز صدر همچنان بخشی از معادله قدرت در لبنان و منطقه است. برای برخی، او شهید وحدت و عدالت است که خونش در تاریکخانه قذافی ریخته شد؛ برای دیگران، او همچنان در پس پرده زنده است و می‌تواند روزی بازگردد. اما آنچه مسلم است، غیبت موسی صدر تنها یک معمای فردی نیست، بلکه نماد تلاقی سیاست، مذهب، و قدرت در خاورمیانه‌ای است که هرگز از زخم جنگ‌ها و رازهای ناگفته‌اش رهایی نیافته است.

و اگر امروز زنده بود، او اکنون در ۹۷ سالگی می‌توانست همچنان صدای وحدت‌طلبی و عدالت‌خواهی در منطقه باشد؛ صدایی که غیبتش، بیش از حضور بسیاری دیگر، تاریخ خاورمیانه را شکل داده است.