از ثبات 4G تا جابه‌جایی صدرنشینان 5G و M2M

به گزارش بولتن نیوز، در هفته دولت، مرور کارنامه‌ی یک‌سال اخیر وزارت ارتباطات ایران در حوزه مخابرات و فناوری اطلاعات بیش از همیشه اهمیت پیدا می‌کند. این حوزه که زیرساخت حیاتی اقتصاد دیجیتال و زندگی روزمره میلیون‌ها ایرانی است، در ماه‌های گذشته شاهد تحولات مهمی در سطح شبکه، خدمات و سیاست‌گذاری بوده است. از یک‌سو اپراتورها با سرمایه‌گذاری گسترده بر توسعه نسل پنجم ارتباطات همراه (5G) و گسترش فیبرنوری، رکوردهای تازه‌ای در ظرفیت و سرعت به ثبت رسانده‌اند. از سوی دیگر، چالش‌های ساختاری همچون تعرفه‌های ثابت، محدودیت‌های مالی و فشارهای ناشی از سیاست‌های تنظیم‌گری، مانع از تحقق کامل اهداف آن‌ها شده است.

هفته دولت معمولاً فرصتی برای ارائه آمارهای رسمی و روایت‌های موفقیت‌آمیز از سوی وزارت ارتباطات و اپراتورهاست؛ اما آنچه از دل اعداد و گزارش‌های موجود بیرون می‌آید، تصویری کلان و پیچیده‌تر است. در این تصویر، رشد فنی و توسعه‌ای با افت در برخی شاخص‌ها و فشار هزینه‌ها همراه بوده و هر گام در مسیر نوآوری، با پرسش‌هایی درباره پایداری مدل اقتصادی و عدالت دسترسی در مناطق مختلف کشور روبه‌رو شده است.

صنعت تلکام ایران در این یک‌سال، همان‌قدر که به سمت آینده‌ای پرسرعت‌تر و دیجیتالی‌تر حرکت کرده، با سنگینی مشکلات قدیمی نیز دست‌به‌گریبان بوده است. سیاست‌گذاران بر توسعه‌ی فیبرنوری و هوشمندسازی خدمات تأکید کرده‌اند، اپراتورها رکوردهای سرعت در شبکه‌های5G را جشن گرفته‌اند و در همین حال، کاربران با مسائلی چون اختلال‌های  GPS، قطعی‌های مکرر اینترنت و نبود شفافیت در برخی خدمات مواجه بوده‌اند. بنابراین، گزارش پیش‌رو تلاشی است برای ترسیم یک تصویر جامع و بی‌طرف از آنچه بر این صنعت در یک‌سال اخیر گذشته است؛ تصویری که هم نقاط روشن را نشان دهد و هم سایه‌های چالش را پنهان نکند.

رشد مشترکان اپراتورها و تغییر شاخص سهم بازارهای ارتباطی و اینترنتی

صنعت ارتباطات سیار ایران براساس آخرین گزارش سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی در فاصله‌ی یک‌سال (۱۴۰۲ تا ۱۴۰۳) شاهد افزایش تعداد مشترکان فعال و تغییرات جزئی در سهم بازار پهن‌باند سیار بوده است.

در بخش «مشترکان فعال»، هر سه اپراتور روندی افزایشی ثبت کرده‌اند. «همراه‌اول» با عبور از مرز ۸۸ میلیون مشترک فعال همچنان بازیگر مسلط بازار باقی مانده و 7.5 میلیون مشترک جدید نسبت به سال قبل را تحت پوشش قرار داده است. «ایرانسل» نیز با رسیدن به بیش از ۶۹ میلیون مشترک فعال فاصله‌اش با همراه‌اول را حفظ کرده و رشد نزدیک به سه میلیون کاربر را تجربه کرده است. «رایتل» هم هرچند در ابعادی بسیار کوچک‌تر، شمار مشترکان فعال خود را از حدود ۵.۵ میلیون به بیش از ۵.۷ میلیون رسانده است.

در شاخص «سهم بازار پهن‌باند سیار» نیز تغییرات معناداری ثبت شده است. «همراه‌اول» سهم خود را از 53.5 درصد در سال ۱۴۰۲ به 54.3 درصد در سال ۱۴۰۳ افزایش داده و جایگاه نخست خود را تثبیت کرده است. در مقابل، «ایرانسل» که سال قبل 42.3 درصد سهم داشت، در سال جاری به 41.5 درصد سقوط کرده است؛ افتی هرچند محدود اما قابل توجه، زیرا به معنای از دست دادن بخشی از بازار پهن‌باند در برابر رقیب دیرینه است. «رایتل» نیز با رشد جزئی از 4.09 درصد به 4.10 درصد رسیده و همچنان در جایگاه سوم قرار دارد.

این روند نشان می‌دهد بازار سیار ایران در مجموع رشد کمی در تعداد مشترکان و در عین حال تغییر جزئی در سهم پهن‌باند سیار را تجربه کرده است. همراه‌اول توانسته سهم بیشتری از بازار را به دست آورد و فاصله‌اش را با ایرانسل اندکی بیشتر کند. ایرانسل هم طبیعتا بخشی از سهم نسبی بازار پهن‌باندش را واگذار کرده است. رایتل همچنان نقشی محدود در بازار ایفا می‌کند و تغییر سهمش تأثیر راهبردی بر ساختار رقابت ندارد.

نگاهی به وضعیت 4G در ایران؛ شبکه بنیادی اتصال مردم به اینترنت

تا پایان سال ۱۴۰۲، توزیع سایت‌های فیزیکی فعال 4G میان اپراتورها چنین به شرح همراه‌اول ۵۲٪، ایرانسل ۴۰٪ و رایتل ۸٪ بوده است.

این چیدمان نشان می‌دهد بازار 4G عملاً دو قطبی است و بیش از ۹۰ درصد ظرفیت در اختیار دو بازیگر اصلی قرار دارد. وضعیتی که وزن رقابت را میان همراه‌اول و ایرانسل سنگین‌تر کرده و رایتل بیش از پیش به حاشیه می‌راند.

همراه‌اول با سهم ۵۲ درصدی، همچنان بازیگر مسلطِ لایه‌ی دسترسی به نسل چهارم اینترنت در کشورمان است. این سهم حکایت از تداوم سرمایه‌گذاری در پوشش و نگهداری دارد؛ به‌ویژه در شرایطی که 4G هنوز ستون فقرات ترافیک دیتای کشور است و مهاجرت به 5G در فازهای اولیه قرار دارد.

ایرانسل با ۴۰ درصد سهم، فاصله‌ای کمتر از ۱۲ واحد درصد با رهبر بازار دارد. تمرکز این اپراتور بر افزایش ظرفیت در نقاط پرترافیک، جایگاه رقابتی‌اش را تثبیت کرده؛ اما برای کاهش فاصله نیازمند سرمایه‌گذاری مستمر در سایت‌های جدید و نوسازی تجهیزات خواهد بود.

رایتل با سهم ۸ درصدی، حضور محدودی در لایه‌ی زیرساخت 4G دارد؛ موضوعی که قدرت مانورش را در رقابت خدمات و تجربه‌ی کاربر کاهش می‌دهد. برای ارتقای جایگاه، این اپراتور ناگزیر از تصمیمات کلان بر اساس سرمایه‌‌گذاری‌های هدفمند و شراکت‌های فنی (مانند سایت‌شرینگ) خواهد بود.

نقشه‌ی 4G در ۱۴۰۲ تصویری متمرکز دارد؛ دو اپراتور اصلی بار توسعه و کیفیت را به دوش می‌کشند و نتیجه‌ی سیاست‌گذاری و سرمایه‌گذاری‌های آتی (در حوزه‌هایی مثل اشتراک دکل، فیبر، به‌روزرسانی رادیویی و...) تعیین می‌کند این تعادل در آستانه‌ی توسعه‌ی 5G به کدام سو می‌چرخد.

با نگاهی به گزارش مرجع وزارت ارتباطات در سال ۱۴۰۳، می‌بینیم تداوم نسبت سایت‌های 4G میان اپراتورهای ایرانی، بیانگر آن است که بازار 4G در ایران به اشباع و ثبات رسیده است. اپراتورهای اصلی تمرکز خود را بیش از توسعه کمی سایت‌های 4G ، بر ارتقای ظرفیت، بهبود کیفیت و آماده‌سازی برای 5G گذاشته‌اند.

توسعه 5G  در ایران؛ تغییر جایگاه اپراتورها در میانه‌ی فشار جهانی مصرف داده

بازار ارتباطات سیار جهان در آستانه‌ی جهشی بی‌سابقه قرار دارد. گزارش «اقتصاد دیجیتال» اتحادیه جهانی اپراتورها (GSMA) پیش‌بینی می‌کند که میانگین مصرف داده‌ی هر کاربر تا سال ۲۰۳۰ چندین برابر افزایش یابد.

رشدی که ناشی از گسترش گوشی‌های هوشمند، موج استفاده از ویدئوهای کوتاه و بلند، حضور سرویس‌های مبتنی بر هوش مصنوعی و نیاز فزاینده به آپ‌لینک برای تولید محتوای کاربران است. در ادامه این فرایند نیز فناوری‌های واقعیت افزوده و واقعیت مجازی به این تقاضا دامن خواهند زد.

منطقه‌ی خاورمیانه و شمال آفریقا (MENA) با نرخ رشد سالانه‌ی حدود ۱۶ تا ۱۷ درصد، از کانون‌های اصلی این تحول خواهد بود و در کشوری مثل ایران، که ضریب نفوذ گوشی هوشمند و تماشای ویدئوی آنلاین بالاست، فشار مضاعفی بر شبکه‌های ارتباطی وارد می‌شود. در چنین شرایطی، گذر از 4G به 5G یک انتخاب نیست؛ ضرورتی برای حفظ کیفیت سرویس و پاسخ‌گویی به تقاضا برای جا نماندن از قطار توسعه دیجیتال است.

نگاهی به وضعیت توسعه شبکه 5G در سال گذشته

ایران از سال ۱۳۹۹ وارد مسیر توسعه‌5G شد، اما آمارهای رسمی نشان می‌دهد این روند در دو سال اخیر شتاب بیشتری گرفته است. در پایان سال ۱۴۰۲، ایرانسل با 740 سایت 5G پیشتاز توسعه‌ی این فناوری بود و همراه‌اول با ۵۷۳ سایت در جایگاه دوم قرار داشت.

با این حال، در پایان سال ۱۴۰۳ ورق برگشت و همراه‌اول با افزایش چشمگیر تعداد سایت‌های خود به 1215، جایگاه نخست را به دست آورد و ایرانسل با 1153 سایت به رتبه‌ی دوم رفت. در مجموع، کل سایت‌های 5G کشور از 1313 در ۱۴۰۲ به 2368 در ۱۴۰۳ رسید؛ رشدی کمتر نشان می‌دهد بار اصلی شبکه همچنان بر دوش 4G است، اما ترکیب رقابتی در صدر تغییر کرده است.

در نسل پنجم دور از جهان نیستیم، اما راه سختی پیش رو داریم

تحولات اخیر نشان می‌دهد که اگرچه 5G در ایران هنوز پوشش فراگیر ندارد، اما پروژه‌های اپراتورها تنها به مراکز استان محدود نمانده و شهرهای کوچک و حتی برخی مناطق روستایی هم وارد نقشه‌ی نسل پنجم شده‌اند. ثبت اخیر رکورد سرعت ۲.۲۶۹ گیگابیت‌برثانیه روی شبکه تجاری همراه اول، نشان داد که فاصله‌ی فنی شبکه‌های داخلی با استانداردهای جهانی چندان زیاد نیست.

با این حال، فرصت‌ها و چالش‌ها در کنار هم قرار دارند؛ از یک‌سو رشد سریع مصرف داده، اپراتورها را به سرمایه‌گذاری مستمر در توسعه‌ی زیرساخت‌های 5G مجبور می‌کند. از سوی دیگر، هزینه‌های بالای راه‌اندازی سایت‌های جدید، نیاز به تجهیزات پیشرفته و ضرورت مدیریت کارآمد طیف فرکانسی، موانع مهمی در مسیر این توسعه هستند.

در نهایت، روشن است که توسعه‌ی نسل پنجم ارتباطی تنها با تلاش اپراتورها پیش نخواهد رفت. تنظیم‌گری منعطف، سیاست‌های حمایتی و طراحی مدل‌های اقتصادی پایدار نقش کلیدی در مسیر رسیدن به پوشش سراسری دارند.

مسیر 5G در ایران گرچه آغاز شده و دستاوردهای فراوانی به همراه داشته، اما بهره‌برداری کامل از ظرفیت‌های آن نیازمند ترکیبی از سرمایه‌گذاری، فناوری بومی‌شده و حمایت سیاست‌گذار است. مسیری که می‌تواند تعیین‌کننده‌ی جایگاه آینده‌ی ایران در اقتصاد دیجیتال منطقه باشد.

نگاهی به بازار  M2M؛ تغییر بزرگ در یک‌سال

یکی از مهم‌ترین تحولات صنعت ارتباطات ایران در سال ۱۴۰۳، جابه‌جایی چشمگیر در بازار ارتباطات ماشین به ماشین (M2M) بود. بازاری که ستون فقرات پروژه‌های هوشمندسازی، اینترنت اشیا و کاربردهای صنعتی به شمار می‌رود و در یک‌سال اخیر شاهد تغییرات ساختاری در سهم اپراتورها شد.

بر اساس داده‌های رسمی، در سال ۱۴۰۲ ایرانسل با ۵۶ درصد سهم بازار، بازیگر اول M2M بود و همراه‌اول با ۴۲ درصد در جایگاه دوم قرار داشت؛ رایتل هم سهمی بسیار محدود معادل ۲ درصد داشت.

اما در سال ۱۴۰۳ ورق برگشت؛ همراه‌اول با ۶۵ درصد سهم، به بازیگر مسلط این حوزه تبدیل شد، ایرانسل به ۳۲ درصد سقوط کرد و رایتل با اندکی رشد، به ۳ درصد رسید.

این تغییر به معنای یک چرخش ۴۷ واحد درصدی در مزیت رقابتی است؛ تحولی که در بازار نسبتاً باثبات ارتباطات همراه، کم‌سابقه محسوب می‌شود. تحلیل‌ها نشان می‌دهد این جابه‌جایی می‌تواند ناشی از انعقاد قراردادهای عمده‌ی سازمانی، مهاجرت پرتفوی سیم‌کارت‌های صنعتی و حتی بازتنظیم شاخص‌های مشترک فعال باشد. در هر صورت، همراه‌اول توانسته در بازه‌ای کوتاه، بخش بزرگی از بازار M2M را به سبد خود اضافه کند و جایگاه ایرانسل را در این حوزه به چالش بکشد.

از منظر راهبردی، این تحول پیامدهای متعددی دارد؛ نخست اینکه رقابت اپراتورها در M2M بیش از آنکه بر سر تعداد سایت‌های رادیویی باشد، به کیفیت خدمات، پایداری شبکه و توانایی مدیریت خطوط سازمانی وابسته است. دوم اینکه ARPU پایین‌تر مشترکان M2M نسبت به کاربران عادی، اپراتورها را ناگزیر می‌کند به سمت بسته‌های تفکیکی بر اساس کاربرد (از خودروهای متصل تا کنتورهای هوشمند) حرکت کنند تا درآمد پایدار ایجاد شود. سوم اینکه ورود به نسل‌های نوین فناوری همچونNB-IoT  و LTE-M و... می‌تواند برگ برنده‌ی اپراتوری باشد که زودتر اکوسیستم دستگاه‌ها و پلتفرم‌های مدیریت اتصال را در اختیار بگیرد.

سخن پایانی؛ آینده تلکام ایران در گرو سرمایه‌گذاری و تنظیم‌گری هوشمندانه

در مجموع، آنچه از دل آمارها و روندهای یک‌سال اخیر بیرون می‌آید، تصویری از صنعتی است که هم‌زمان با حرکت به سوی آینده‌ای دیجیتال، با موانع ساختاری و چالش‌های قدیمی دست‌به‌گریبان مانده است. ثبات بازار 4G، تغییر صدرنشینی در5G  و جابه‌جایی سهم در M2M نشان می‌دهد رقابت میان اپراتورها زنده و پرتحرک است اما رشد واقعی و پایدار تنها در سایه‌ی سرمایه‌گذاری مستمر، به‌روزرسانی زیرساخت‌های فیبر و تنظیم‌گری هوشمندانه محقق خواهد شد.

ایران امروز در آستانه‌ی تحولات جهانی مصرف داده و انقلاب ناشی از هوش مصنوعی و خدمات دیجیتال قرار دارد؛ اینکه صنعت تلکام کشور بتواند از فرصت‌ها بهره‌برداری کند یا تحت فشار چالش‌ها عقب بماند، به تصمیم‌های استراتژیک مدیران و تنظیم‌گران گره خورده است.