بحران منابع آب در شهرستان گرمسار و آرادان؛ حبله‌رود قربانی برداشت‌های غیرمجاز!
گروه انرژی، شهرستان گرمسار در استان سمنان سال‌هاست با کم‌آبی مزمن و افت منابع زیرزمینی دست‌وپنجه نرم می‌کند. در حالی‌که کاهش بارندگی و تغییرات اقلیمی در ایجاد این بحران نقش دارند، اما برداشت‌های غیرمجاز و بی‌رویه آب در بالادست رودخانه حبله‌رود به‌ویژه در محدوده‌های استان تهران، چالشی جدی‌تر و مدیریتی‌تر برای ادامه حیات کشاورزی و تأمین آب شرب مردم این منطقه محسوب می‌شود.
به گزارش بولتن نیوز، پیمان جنوبی با بیان مطلب فوق، نوشت: در سال‌های اخیر، بحران آب در ایران به‌عنوان یکی از مهم‌ترین تهدیدات ملی مطرح شده است. گرمسار، یکی از شهرهای مهم استان سمنان که در اقلیمی خشک و نیمه‌خشک واقع شده، با چالشی جدی در تأمین منابع آب شرب، کشاورزی و صنعتی مواجه است. با وجود تلاش‌های محلی و ملی برای کنترل این بحران، عوامل انسانی از جمله برداشت‌های غیرمجاز از منابع آبی، به‌ویژه در بالادست رودخانه حبله‌رود، نقشی اساسی در تعمیق بحران دارند.
وضعیت بحرانی آب در گرمسار به حدی است اسکندر مومنی وزیر کشور حسب دریافت گزارش درخصوص آخرین وضعیت منابع آبی از سوی محمدجواد کولیوند استاندار سمنان و برخی مسایل و مشکلات پیش‌آمده در شهرستان گرمسار با مدیریت منابع آب در استان تهران به مشاور و معاون خود ماموریت داد ضمن بازدید از منطقه مذکور گزارشی در این خصوص تهیه کند.
حبله‌رود، به‌عنوان یکی از معدود رودخانه‌های دائمی منطقه، ستون فقرات منابع آبی گرمسار و آرادان محسوب می‌شود. این رودخانه علاوه بر تأمین آب زراعی، نقش مهمی در تغذیه سفره‌های زیرزمینی دشت گرمسار دارد. با این حال، کاهش دبی این رودخانه در سال‌های اخیر به شکل بی‌سابقه‌ای رخ داده و بسیاری از مزارع و باغات منطقه به دلیل نبود آب کافی از چرخه تولید خارج شده‌اند.
در شرایطی که خشکسالی‌های پی‌درپی و کاهش نزولات آسمانی، بخشی از عوامل طبیعی کم‌آبی را تشکیل می‌دهند، اما بررسی‌های میدانی و گزارش‌های کارشناسان نشان می‌دهد که برداشت‌های غیرقانونی و خارج از ظرفیت از آب رودخانه در بالادست – به‌ویژه در استان تهران و شهرستان‌های دماوند، فیروزکوه و رودهن – سهم قابل توجهی در کاهش دبی آب ورودی به گرمسار دارند.
کشاورزان منطقه بارها در تجمعات مختلف و نامه‌نگاری با مسئولان، خواستار توقف این برداشت‌های بی‌رویه شده‌اند. آنها تأکید دارند که براساس عرف دیرینه، پایین‌دست‌ها دارای حق‌آبه قانونی و سنتی هستند و هرگونه برداشت مازاد یا خارج از برنامه در بالادست، نه تنها عدالت توزیع آب را نقض می‌کند بلکه باعث نابودی منابع معیشتی و زراعی هزاران خانوار در گرمسار و آرادان می‌شود.
کاهش جریان حبله‌رود، تأثیر مستقیمی بر تغذیه آبخوان گرمسار گذاشته و موجب افت بی‌سابقه سطح ایستابی چاه‌های مجاز شده است. از سوی دیگر، فعال بودن صدها حلقه چاه غیرمجاز در بالادست و همچنین دشت گرمسار، فشار مضاعفی بر منابع آبی وارد کرده است. براساس آمارهای اعلامی از سوی برخی مسئولین در رسانه ها، بیش از ۸۰۰ حلقه چاه غیرمجاز در حوزه حبله‌رود شناسایی شده‌اند که بخش قابل توجهی از آنها در نواحی ممنوعه حفر شده و فاقد هرگونه مجوز بهره‌برداری هستند.
علاوه بر چاه‌ها، ساخت‌وسازهای غیرمجاز در حریم و بستر رودخانه نیز از دیگر مشکلات اساسی هستند. برخی افراد سودجو با تصرف غیرقانونی حریم رودخانه، مسیر جریان طبیعی آب را منحرف کرده و با ایجاد بندهای غیرمجاز، جریان پیوسته رودخانه را قطع کرده‌اند. این امر باعث شده تا آب به پایین‌دست نرسد و در نتیجه، بسیاری از کانال‌های سنتی انتقال آب در گرمسار و آرادان خشک شوند.
این وضعیت، آثار زیست‌محیطی قابل توجهی نیز به همراه دارد. کاهش تغذیه سفره‌های زیرزمینی، افزایش شوری آب، بالا رفتن غلظت فلزات سنگین و فرونشست زمین از جمله تبعات آشکار این بحران است. در عین حال، تنش‌های اجتماعی بین کشاورزان بالادست و پایین‌دست افزایش یافته و اختلافات به حوزه‌های قضایی نیز کشیده شده است.
در پاسخ به این بحران، دستگاه قضایی وارد عمل شده و با اعلام مواضع قاطع، وعده داده که با هرگونه برداشت غیرمجاز و تصرف غیرقانونی در منابع آبی برخورد خواهد شد. محسن محمدی دادستان گرمسار تأکید کرده که حفظ حقوق عمومی و جلوگیری از تضییع منابع طبیعی در اولویت کار دستگاه قضا قرار دارد و تاکنون نیز چندین پرونده علیه متخلفان تشکیل شده است.
در سطح مدیریتی نیز، اقدامات مهمی در حال اجراست. پروژه انتقال آب از سد نمرود به‌عنوان طرحی ملی و راهبردی، با هدف تأمین آب پایدار شرب و کشاورزی برای شهرستان‌های گرمسار و آرادان تعریف شده است. این طرح که از سال‌ها پیش در دستور کار بوده، اکنون به پیشرفت فیزیکی بالایی رسیده و با بهره‌برداری از آن، بخش مهمی از نیازهای آبی منطقه به‌ویژه در بخش شرب تأمین خواهد شد.
به گفته مسئولان اجرایی، خط انتقال از سد نمرود به‌صورت لوله‌گذاری در حال انجام است و پیش‌بینی می‌شود که در آینده نزدیک وارد مدار بهره‌برداری شود. این طرح در کنار کاهش فشار بر منابع زیرزمینی، از فرونشست زمین جلوگیری کرده و تعادل اکولوژیک منطقه را نیز حفظ خواهد کرد.
در کنار این پروژه، علی همتی فرماندار گرمسار اعلام نموده که فرمانداری گرمسار اقدامات اضطراری همچون حفر چاه‌های جدید با مجوز قانونی، شناسایی چاه‌های پشتیبان و احداث چاه‌های تزریقی را نیز آغاز کرده است تا در مواقع بحرانی، از قطعی آب جلوگیری شود.
نمایندگان مردم در مجلس شورای اسلامی نیز پیگیر اجرای این پروژه هستند. یاسر عربی، نماینده مردم گرمسار و آرادان، تأکید کرده که حل بحران آب منطقه بدون مدیریت علمی، تخصیص عادلانه منابع، برخورد با تخلفات و مشارکت مردم امکان‌پذیر نیست.
با این حال، کارشناسان تأکید دارند که هیچ راه‌حلی، بدون کنترل جدی برداشت‌های غیرمجاز در بالادست، پاسخگوی بحران نخواهد بود. اگرچه پروژه‌های انتقال آب، در کوتاه‌مدت بخشی از کمبودها را جبران می‌کنند، اما راه‌حل پایدار، در اصلاح شیوه‌های بهره‌برداری، اجرای دقیق قوانین منابع آب و پایش هوشمندانه جریان‌هاست.
نصب سامانه‌های پایش آنلاین بر دبی رودخانه، ایجاد ایستگاه‌های کنترل برداشت در بالادست، هماهنگی میان استان‌های تهران و سمنان برای مدیریت یکپارچه حوزه آبریز حبله‌رود، و شفاف‌سازی در تخصیص آب، از مهم‌ترین اقداماتی هستند که باید هرچه سریع‌تر اجرایی شوند.
در نهایت، تجربه گرمسار نشان می‌دهد که بحران‌های آبی، صرفاً بحران‌هایی اقلیمی نیستند، بلکه در بسیاری از موارد، ریشه در برنامه ریزی های مدیریتی، نظارت ضعیف، و بهره‌برداری نادرست از منابع دارند. اگر مدیریت منابع آب در کشور به‌صورت جامع و علمی بازنگری نشود، بسیاری از شهرها و روستاهای کشور، سرنوشت گرمسار را در آینده‌ای نزدیک تجربه خواهند کرد.
شما می توانید مطالب و تصاویر خود را به آدرس زیر ارسال فرمایید.
bultannews@gmail.com
