آستانه انفجار؛ بررسی تازه‌ترین تنش‌ها و مناسبات هند و پاکستان
گروه بین الملل:پس از حمله خونین ۲۲ آوریل ۲۰۲۵ در کشمیر، روابط دو کشور هسته‌ای جنوب آسیا وارد فاز حساسی شده است. این گزارش در قالب دیدگاهی بی‌طرفانه تازه‌ترین تحولات نظامی، دیپلماتیک و اقتصادی (از جمله ۲۴ ساعت اخیر) را بررسی می‌کند.
به گزارش بولتن نیوزپس از استقلال در ۱۹۴۷، هند و پاکستان عمدتاً به واسطه مناقشه کشمیر درگیر جنگ‌ها و منازعات مرزی متعددی شده‌اند. این منطقه کوهستانی با اکثریت مسلمان همواره کانون بحران‌های بزرگ بوده و به گفته خبرگزاری رویترز موضوع «چندین جنگ، شورش مسلحانه و گره دیپلماتیک» مداوم بوده است. مناسبات دو کشور پس از سه جنگ اصلی (۱۹۴۷، ۱۹۶۵، ۱۹۷۱) و علی‌رغم توافقنامه سیملا (۱۹۷۲) تا کنون شکننده باقی مانده است.
حادثه خونین هفته گذشته بار دیگر اختلافات دیرینه را شعله‌ور کرد: در روز ۲۲ آوریل ۲۰۲۵، در منطقه گردشگری پاهالگام کشمیر تحت کنترل هند، مهاجمان مسلح به اتوبوس گردشگران هندو حمله کردند که دست‌کم ۲۶ کشته و ۱۷ زخمی بر جای گذاشت. دولت دهلی‌نو به‌سرعت اسلام‌آباد را پشت این حمله معرفی کرد اما پاکستان این ادعا را رد و خواستار تحقیق بی‌طرفانه شد. رسانه‌های ایرانی نیز گزارش دادند گروه «مقاومت کشمیر» (شاخه‌ای از لشکر طیبه) مسئولیت این حمله را بر عهده گرفته و آن را پاسخی به «تغییرات جمعیتی» منطقه خوانده است.
پس از این حمله، تنش‌ها به سرعت بالا گرفت. رویترز نوشت که دو قدرت هسته‌ای «مجموعه‌ای از اقدامات» تلافی‌جویانه به‌کار بستند: هند معاهده آبی ایندوس را به حالت تعلیق درآورد و پاکستان فضای هوایی خود را بر پروازهای هندی بست. همچنین دهلی‌نو واردات کالا از پاکستان را ممنوع کرد و کشتی‌های پاکستانی را از بنادر خود دور ساخت؛ در مقابل، اسلام‌آباد تجارت مرزی را متوقف و دیپلمات‌های هندی را از کشور اخراج کرد. تبادلات اقتصادی دو طرف که پیشتر اندک بود، بیش از پیش متوقف شد و کارشناسان هشدار دادند «افزایش مداوم تنش‌ها به‌طور محتمل رشد اقتصادی پاکستان را تضعیف و تثبیت شرایط مالی آن را به مخاطره می‌اندازد».
اواخر روز گذشته (سه‌شنبه ۱۶ اردیبهشت ۱۴۰۴) هند خبر از آغاز عملیات موشکی گسترده‌ای داد. به گزارش الجزیره و دیگر خبرگزاری‌ها، ارتش هند تحت عنوان «عملیات سیندور» موشک‌های بالستیک و کروز را به ۹ نقطه در خاک پاکستان و کشمیر تحت کنترل پاکستان شلیک کرد. دولت هند این نقاط را «زیرساخت تروریستی» نامید و تاکید کرد که تأسیسات نظامی پاکستان هدف قرار نگرفته است. رسانه‌های پاکستانی اعلام کردند این حملات دست‌کم هشت کشته و ده‌ها زخمی داشته است.
اسلام‌آباد در واکنش متقابل ادعا کرد توانسته پنج فروند جنگنده هندی را ساقط کند. خواجه محمد آصف، وزیر دفاع پاکستان، مدعی شد که نیروی هوایی و سامانه‌های پدافندی این کشور در پاسخ تهاجم هند موفق به سرنگونی پنج جنگنده هندی شده‌اند و تعدادی از نظامیان هند نیز اسیر شده‌اند. حکومت پاکستان این حمله را «اقدام جنگی غیرموجه» خواند و هشدار داد که حق پاسخ متقابل قاطع را برای خود محفوظ می‌دارد. منابع رسمی پاکستان همچنین اعلام کردند هواپیماهای پاکستانی به اهدافی در داخل خاک هند حمله کرده‌اند، هرچند این موضوع توسط دهلی‌نو تائید نشد.
در مرز کشمیر نیز تبادل آتش شدیدی روی داد. بنا بر گزارش برخی رسانه‌ها، نیم‌ساعتی پس از حملات هندی، پاسخی توپخانه‌ای از سوی پاکستان آغاز شد و «آتش سنگین» در سه گذرگاه مرزی گزارش گردید. در طرف هندوستان نیز گزارش شد چند روستا در اثر تیراندازی نیروهای پاکستانی هدف قرار گرفته و حداقل سه غیرنظامی کشته و تعدادی زخمی شده‌اند. در همین حال، ارتش هند از گلوله‌باران هدفمند مناطقی در جامو-راجوری در کشمیر سخن گفته و اعلام کرده که حملات پاکستان را بی‌پاسخ نخواهد گذاشت. هیچ یک از دو طرف تلفات سنگینی در خطوط مرزی اعلام نکرده‌اند اما محافل امنیتی از اوج‌گیری دوطرفه آتش و انفجار خبر می‌دهند.
نخبگان و قدرت‌های بین‌المللی از این درگیری ابراز نگرانی کرده‌اند. آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل، با ابراز «نگرانی شدید» از شرایط جاری، هر دو کشور را به «خودداری کامل از تشدید نظامی» دعوت کرد و هشدار داد «جهان دیگر طاقت درگیری مستقیم» میان هندوستان و پاکستان را ندارد. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق آمریکا، در سخنانی این تنش را «شرم‌آور» خواند و خواستار توقف فوری آن شد. چین به‌عنوان متحد راهبردی پاکستان نیز ضمن ابراز نگرانی، از دهلی و اسلام‌آباد خواست با خویشتن‌داری از افزایش تنش‌ها خودداری کنند. در همین حال، مقامات ایرانی تلاش میانجیگرانه‌ای را کلید زدند؛ عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه ایران که به اسلام‌آباد سفر کرده بود، تاکید کرد دو طرف باید خویشتن‌داری کنند و از افزایش خصومت بپرهیزند.
تحلیلگران و رسانه‌ها هشدار داده‌اند درگیری‌های اخیر بیش از همه مردم منطقه کشمیر را در معرض خطر قرار می‌دهد. نیتاشا کال از مؤسسه مطالعات دموکراسی گفته است «کشمیرنشین‌ها بیشترین آسیب را خواهند دید، چرا که در گیر رقابت‌های ابرقدرت‌های هسته‌ای شده‌اند». از سوی دیگر موسسه رتبه‌بندی مودی’s پیش‌بینی کرده است که درگیری‌های مقطعی همچنان تکرار خواهد شد اما به گفته کارشناسانش «به احتمال زیاد به یک درگیری نظامی تمام‌عیار منجر نخواهد شد». با این همه، استمرار تنش، دیپلماسی رسمی را فلج کرده است.
روابط دیپلماتیک دو کشور به پایین‌ترین سطح رسیده است. رسانه‌های ایرانی گزارش دادند هند در اقدامی تلافی‌جویانه اتباع پاکستانی دارای معافیت ویزای سارک را از حضور در خاک خود منع و به آنان ۴۸ ساعت برای خروج مهلت داده است. همچنین برخی مشاوران نظامی اسلام‌آباد را «شخص غیرمطلوب» اعلام و مهلت فرار یک‌هفته‌ای صادر کرد. به موازات آن، اسلام‌آباد طی تماس‌هایی با چند قدرت منطقه‌ای مانند روسیه و چین خواستار جلوگیری از گسترش منازعه شده است. در گزارش بانک رتبه‌بندی مودی’s نیز آمده است که روابط دیپلماتیک دو کشور «تضعیف شده» است. این شرایط باعث شده مقام‌های بلندپایه هر دو طرف ضمن هشدارهای عمومی از گفتگو و همکاری آتی ممانعت کنند.
حوزه اقتصادی به‌طور جدی تحت‌الشعاع قرار گرفته است. روند مبادلات تجاری دو کشور پیش از این هم بسیار پایین بود و بر اساس گزارش‌ها از ۲۵۰ میلیون دلار در سال گذشته تجاوز نمی‌کرد، اما تحریم‌های اخیر آن را تقریباً به صفر نزدیک کرده است. محدودیت‌های تجاری دوطرفه از یکسو مبادلات کالا را متوقف و از سوی دیگر پیامدهایی نظیر وضع ممنوعیت بر کشتی‌های یکدیگر را در پی داشته است. کارشناسان معتقدند ادامه این وضعیت می‌تواند رشد اقتصادی پاکستان را به مراتب کند و بهبود تراز مالی آن را دشوار کند. در حوزه نظامی نیز دو کشور به تقویت توان بازدارنده خود ادامه می‌دهند: پاکستان در هفته‌های اخیر موشک بالستیک کوتاه‌برد «فتح» (برد ~۱۲۰ کیلومتر) و «عادلی» (برد ~۴۵۰ کیلومتر) را در چارچوب رزمایش «ایندوس» آزمایش کرد تا بازدارندگی دفاعی‌اش را نشان دهد. از سوی دیگر، هند نیز به توسعه سامانه‌های موشکی و نیروی هوایی‌اش ادامه می‌دهد، اگرچه تمرکز کنونی بر عملیات نظامی محدود است و در حال حاضر همکاری نظامی مستقیمی بین دو کشور وجود ندارد.
هرچند برخی تحلیلگران بر این باورند که دو کشور بارها مسیر نبرد را پیموده‌اند، اما رقابت‌های منطقه‌ای نیز ابعاد منازعه را پیچیده کرده است. پاکستان به ائتلاف‌ها و سرمایه‌گذاری راهبردی با چین تمایل دارد و پروژه‌هایی چون کریدور اقتصادی چین-پاکستان را دنبال می‌کند، در حالی که هند به نزدیکی با آمریکا و متحدان غربی (مانند «کواد» شامل آمریکا، ژاپن و استرالیا) پرداخته است. این رقابت‌های فرامرزی در کنار مشکلات داخلی هر کشور، فضای سیاسی دو طرف را ملتهب‌تر کرده و هرگونه عقب‌نشینی سیاسی را دشوار ساخته است. در مجموع به نظر می‌رسد تنش‌های جاری حداقل تا هفته‌های آینده تداوم یابد، اما بر اساس تحلیل‌ها احتمال تبدیل آن به یک جنگ گسترده تا حد زیادی پایین ارزیابی می‌شود. در این میان بیشترین نگرانی متوجه پیامدهای انسانی این مناقشه و آسیب به منطقه‌ی حساس کشمیر است که تکرار این بحران‌ها خطرات تازه‌ای برای ثبات جنوب آسیا به همراه دارد.
شما می توانید مطالب و تصاویر خود را به آدرس زیر ارسال فرمایید.
bultannews@gmail.com
