تجربه ترکیه برای ورود ایران به بازارهای آفریقایی

به گزارش بولتن نیوز به نقل از صبح نو، قاره آفریقا طی دهه اخیر شاهد رشد چشمگیر مبادلات تجاری با شرکای آسیایی خود بوده است. قرار گرفتن چین و هند به عنوان قدرت‌های اقتصادی نوظهور آسیایی در کنار اتحادیه اروپا و ایالات متحده به عنوان شرکای عمده تجاری آفریقا، بیانگر اهمیت این قاره در چیدمان آینده قدرت بین‌المللی است.
ترکیه با نامیدن سال 2005 میلادی به عنوان «سال آفریقا» و توسعه نفوذ چندبعدی خود در این قاره، تاکنون توانسته بیشترین سهم تجارت کشورهای غرب آسیا در آفریقا را از آن خود سازد. دیپلماسی اقتصادی ترکیه- آفریقا، از یک‌سو این قاره را تبدیل به یکی از مقاصد صادراتی تولیدات صنعتی ترکیه کرده و از سوی دیگر مواد خام و معادن آفریقایی، نیاز ترکیه را به ویژه در زمینه انرژی، مرتفع ساخته است، به عنوان مثال 90 درصد LNG ترکیه از کشور نیجریه تأمین می‌شود.
استراتژی دولت‌ها برای توسعه دیپلماسی تجاری و ورود به بازار قاره آفریقا در کنار توجه به مزیت رقابتی محصولات، بی‌تردید منوط به اراده و هماهنگی در سطح کلان است. بنابراین تمامی ابزارهای دولت و بخش خصوصی در جهت توسعه دیپلماسی تجاری می‌بایست فعال گردند. در ادامه به مواردی از تجمیع توانمندی‌های ترکیه برای توسعه دیپلماسی تجاری در آفریقا اشاره می‌شود.
در سال 2021 میلادی، ترکیش ایرلاینز که حامل پرچم ترکیه در اقصی نقاط جهان است، به 61 مقصد از 40 کشور اعم از سیویل و کارگو، پرواز مستقیم برقرار کرده است. (قاره آفریقا از 55 واحد سیاسی تشکیل شده است.)
ترکیه در سال 2002 میلادی، تنها 12 سفارتخانه در آفریقا داشته که در سال 2022 میلادی با افتتاح سفارت ترکیه در گینه بیسائو، تعداد آن‌ها به 44 مورد افزایش یافته است. تعداد سفارتخانه‌های آفریقایی در ترکیه نیز از 10 مورد در سال 2008 میلادی با افتتاح سفارت سنگال در آنکارا در سال 2022، به 38 مورد ارتقاء یافته است.
رجب طیب اردوغان در دوران نخست‌وزیری و ریاست‌جمهوری خود مجموعا تعداد 53 سفر به کشورهای آفریقایی داشته است و در میان رهبرانی که به قاره آفریقا سفر کرده‌اند، رتبه نخست را دارد.
سال 2022 میلادی قاره آفریقا، مقصد 21 میلیارد دلار کالای ترک بوده است. بر اساس آمار مجمع صادرکنندگان ترکیه (TIM)، رقم مذکور نسبت به سال 2021 میلادی، 12.3 درصد رشد حجمی را نشان می‌دهد و مجموعه کشورهای آفریقایی پس از اروپا و آسیا (با محوریت خاورمیانه)، در جایگاه سوم تجارت خارجی این کشور قرار گرفته‌اند.
نخستین مجمع اقتصادی و تجاری ترکیه- آفریقا در سال 2016 میلادی، میزبان 2000 نفر از مقامات و تجار آفریقایی بوده است که به طور متوسط هر دو سال یک‌بار برگزار می‌گردد.
سرمایه‌گذاری مستقیم (FDI) ترکیه در آفریقا از 100 میلیون دلار در سال 2003 به 6.5 میلیارد دلار در سال 2021 میلادی رسیده است.
موارد مذکور مهم‌ترین اقدامات اقتصادی- سیاسی ترکیه برای توسعه تبادل تجاری با آفریقا بود؛ اما بی‌تردید نمی‌توان موارد فوق را تنها عوامل نفوذ ترکیه نامید. در حقیقت آنچه بستر اعتماد و تعامل سازنده ترکیه و آفریقا به ویژه در کشورهای مسلمان را میسر ساخته است، عبارتند از: اقدامات بشردوستانه، فرهنگی و مذهبی در قالب دیپلماسی عمومی و همکاری فرهنگی. ازجمله مصادیق کاربست دیپلماسی عمومی توسط ترکیه در آفریقا برای خلق ثروت، می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
بنیاد معارف ترکیه تاکنون تعداد 175 مدرسه در 26 کشور آفریقایی تأسیس کرده است.
آژانس مشارکت و هماهنگی ترکیه (TIKA) تاکنون 22 دفتر منطقه‌ای در آفریقا تأسیس کرده است.
دولت ترکیه تاکنون به 5000 دانشجوی آفریقایی بورس تحصیلی اعطاء کرده است.
احداث بزرگ‌ترین مساجد کشورهای غنا و جیبوتی و اجرای پروژه‌های حفر چاه و تصفیه آب در 25 کشور آفریقایی توسط بنیاد دیانت ترکیه (TDV)
موارد مذکور ازجمله اقدامات و ابتکارات صورت گرفته توسط ترکیه برای خلق ثروت از طریق توسعه دیپلماسی تجاری در آفریقا است. بنابراین قرارگرفتن ترکیه در میان شرکای تجاری آفریقا و رقابت با کشورهای اروپایی و ایالات متحده که این قاره را مانند تیول خویش می‌دانند، نتیجه تحقق اهداف برنامه‌ای 20 ساله است.
ناظر به هویت انقلاب اسلامی و سیاست کلان نظام، گسترش روابط چندبعدی با قاره آفریقا مورد توجه بوده که در سال‌های اخیر از شدت و اولویت بیشتری برخوردار گشته است. دولت سیزدهم پس از کشورهای همسایه، قاره آفریقا را در اولویت دیپلماسی اقتصادی خود قرار داده، «ستاد آفریقا» نیز از سال 1394 به ریاست معاون اول رئیس‌جمهور وقت تأسیس شده است که هم‌اکنون ریاست آن برعهده معاون اول رئیس دولت سیزدهم می‌باشد. برگزاری کمیسیون‌های مشترک ازجمله نهمین کمیسیون مشترک همکاری‌های اقتصادی جمهوری اسلامی ایران و زیمبابوه و برگزاری اولین اجلاس همکاری‌های علمی و اقتصادی جمهوری اسلامی ایران با کشورهای غرب آفریقا (ECOWAS) در سال 1401 نیز نمونه اقداماتی در راستای توسعه دیپلماسی تجاری ایران و آفریقا هستند. بر اساس اعلام معاون اول ریاست‌جمهوری و رئیس ستاد آفریقا، حجم تجارت طرفین بالغ بر یک میلیارد و 257 میلیون دلار برآورد شده و به گفتهٔ سازمان توسعه تجارت، تا پایان سال گذشته تعداد 8 مرکز تجاری ایران در آفریقا فعال گشته است.
هر چند اقدامات فوق از ملزومات توسعه دیپلماسی تجاری برای حضور در بازارهای آفریقایی است؛ اما ابدا کافی نیست، زیرا مهم‌ترین موانع توسعه تجارت جمهوری اسلامی ایران و آفریقا؛ اولا فقدان سازوکار تهاتر و تأمین مالی و ثانیا معضل حمل‌ونقل اعم از برقراری خطوط منظم کشتیرانی و هوایی است. طی دو سال اخیر وعده ایجاد خطوط مستقیم هوایی و برقراری خطوط منظم کشتیرانی به شرق و غرب آفریقا داده شد؛ اما تاکنون اقدام عملی صورت نگرفته است. از طرفی، تأمین مالی در مقیاس کلان و پیش‌بینی سازوکار تهاتر و تسویه ارزی نیز تاکنون توفیق چندانی نداشته و ظرفیت نهادهایی ازجمله بانک ایران و مصر نیز مغفول واقع شده است. بنابراین هر چند امروزه ظرفیت بالای آفریقا و فرصت‌های کم‌نظیر آن بر صاحب‌نظران پوشیده نیست؛ اما چنانچه منطقه‌ای در اولویت تجارت خارجی قرار می‌گیرد، قدم اول ایجاد و توسعه زیرساخت تجاری و قدم دوم استفاده از ابواب مختلف دیپلماسی و بازرگانی بین‌المللی با هدف خلق ثروت ملی است، الگوی ترکیه در آفریقا می‌تواند مثال خوبی برای تحقق این مهم باشد.