گروه اقتصادی -با وجود انتشار هر روزه اخبار متعدد مرتبط با بخش معدن و صنایع معدنی از سوی نهادهای متولی صنعت و معدن کشور، اختصاص منابع مالی و تسهیلات بانکی، تفاهم نامه ها و توافق ها و مذاکرات مختلف داخلی  و خارجی در گوشه و کنار کشور، همچنان دغدغه های اصلی بخش معدن و صنایع معدنی برای بهبود جایگاه و نقش معدن در اقتصاد ملی، به قوت خود باقی است و سرمایه گذاران بخش معدن هنوز تا رسیدن به نقطه ای که پاسخ مناسب از سوی مسوولان اقتصاد کلان و بخش های معدن و صنایع معدنی بگیرند، فاصله بسیار دارند. هنوز اقدامات وزارت صمت، ایمیدرو و سایر متولیان و شرکت های بزرگ در حد مورد انتظار نیست و برای رفع دغدغه های سرمایه گذاران، از جمله آزادسازی پهنه های معدنی، تامین مواد اولیه مورد نیاز و... اقدامات مورد انتظار انجام نشده است. براین اساس کارشناسان از دولت در خواست دارند که برای کنار گذاشتن مدیران ناکارآمد از بخش معدن و صنایع معدنی در سال 1402 اقدامات لازم را انجام دهد. دولت توجه داشته باشد که سرمایه گذاری در معدن و تولید محصولات با ارزش افزوده به جای خام فروشی، درآمدی بیش از پتروشیمی و پالایش خواهد داشت

به گزارش بولتن نیوز، واقعیت این است که در سال های اخیر که موضوع تحریم های اقتصادی و تداوم فشارهای تحریم بر فضای کلان اقتصاد ادامه یافته، مسوولان اقتصادی و سرمایه گذاران و کارآفرینان کشور، موضوع  کاهش وابستگی اقتصاد به فروش نفت وگاز، کاهش وابستگی به خارج کشور، و توانمند سازی سایر بخش های اقتصاد از جمله بخش معدن و صنایع معدنی را مورد توجه قرار داده اند.

هدف از این راهبرد  و توجه به رشد و توسعه اقتصاد داخلی، کاهش خام فروشی مواد معدنی، نفت وگاز و همچنین افزایش صادرات  و مراوده تجاری با کشورهای طرف تجاری ایران در خاورمیانه، آسیا، آفریقا، روسیه و کشورهای همسایه این است که   بتوان از طریق افزایش ارزش افزوده در  بخش معدن، صنایع معدنی، پتروشیمی و پالایش فرآورده های نفتی، هم درآمد ریالی و ارزی بیشتر ایجاد کرد و هم برنامه های اقتصاد مقاومتی، تاب آوری اقتصاد ایران در برابر مشکلات تحریم، تاکید بر مزیت های نسبی و توان اقتصاد ملی، و کاهش وابستگی به خارج کشور، ایجاد ارزش افزوده در صنعت کشور و کاهش خام فروشی، کاهش وابستگی به خارج کشور، کاهش مخارج ارزی، فروش مواد واسطه ای و اولیه مورد نیاز صنایع داخلی کشور و صادرات آن به کشورهایی که با ایران همچنان مراوده اقتصادی و سیاسی دارند، تحقق یابد.

دولت سیزدهم، برای تامین مواد معدنی و بهبود جایگاه ایران در بازار جهانی چه برنامه ای دارد ؟

کارشناسان بخش معدن و صنایع معدنی، سال هاست که بر ضرورت رفع دغدغه ها و مشکلات سرمایه گذاران و کارآفرینان بخش معدن، از جمله آزادسازی پهنه های معدنی که در اختیار دولت، دستگاه های اجرایی، نهادهای عمومی، نظامی، و بنیادهاست تاکید دارند و معتقدند که برای کاهش فشارهای اقتصادی حاصل از تحریم، رفع وابستگی به خارج کشور، افزایش درآمد سرانه، افزایش رفاه و رضایت مردم، باید سیاست های اقتصادی و روش تولید و سرمایه گذاری ها در کشور تغییر کند. برای توسعه صادرات به کشورهای همسایه و جهان، بهبود تاب آوری اقتصاد، کاهش مشکلات مردم، کاهش رکود و تورم و... باید مفاهیم تولید، راهبرد اقتصاد و صنعت، را بازخوانی کنیم و به شکل دیگری به آنها نگاه کنیم.

این دسته از کارشناسان می گویند: باید به جای تولید سنتی و خام فروشی، و هدر دادن آب در اقلیم کم آب ایران، از مزیت نسبی خود یعنی منابع معدنی، نفت وگاز استفاده کنیم و به جای خام فروشی آن را تبدیل محصولات با ارزش کنیم. باید هزاران میلیارد دلار منابع حاصل از نفت وگاز، و درآمدهای دیگر در چند دهه اخیر را صرف بستر سازی و بهبود محیط کسب وکار، می کردیم در سال های آِینده نیز باید درآمد ارزی کشور را صرف آموزش، فناوری، گفت وگو با مردم و آموزش فعالان اقتصادی و تغییر مفاهیم قدیمی و سنتی تولید کنیم تا به جای آنکه آب از زمین خارج کنیم و هندوانه تولید کنیم و صادر کنیم، برنامه ریزی و سیاست ها را تغییر دهیم و هزینه و منابع و سرمایه گذاری کشور را صرف تفاهم و توافق در اقتصاد و همراهی مردم و نهادهای مختلف کشور کنیم تا معادن کشور را توسعه داده و تولید ارزش افزوده در بخش معدن را شاهد باشیم و مواد خام معدنی را تبدیل به کالاها و محصولات با ارزش افزوده بالاتر کنیم .

کنار گذاشتن مدیران ناکارآمد از بخش معدن و صنایع معدنی

نباید هیچ گونه بهانه ای از افراد و مدیران ناکارآمد که به دنبال تضعیف عملکرد شرکت ها هستند، پذیرفته شود  و اگر برخی مدیران توانایی سودآوری و درآمدزایی و سرمایه گذاری را ندارند، باید جای خود را به افراد جوان و توانمند دیگری بدهند. به نظر می رسد که تضعیف شرکت های فنی و مهندسی کشور با هدف واگذاری و کاهش درآمدها انجام می شود. این در حالیست که با انتخاب مدیران توانمند می توان مانع از تضعیف بیشتر شرکت های بزرگ و صاحب نام معدنی، صنعتی، صنایع معدنی و فولادی، طراحی و ساخت داخل، فنی و مهندسی کشور شد و درآمدهای بخش معدن و صنایع معدنی را افزایش داد

به دنبال تحریم های اقتصادی یک دهه اخیر و در دهه 1390 تاکنون، بسیاری از کارشناسان و مسوولان ارشد کشور تاکید کرده اند که باید وابستگی کشور به نفت و خارج از ایران کاهش یابد و صنایع تولیدی داخلی، مزیت های نسبی معدنی، و صنایع معدنی، جایگزین نفت و خام فروشی مواد معدنی شود و ارزش افزوده و اشتغال داخلی را جایگزین فروش نفت و خام فروشی محصولات معدنی  کرده و شاهد تقویت توان شرکت های فنی و مهندسی و ساخت داخل کشور باشیم. اما با این وجود، نه تنها در دولت روحانی اقدامات موثری در جهت آزادسازی پهنه های معدنی، توانمندسازی شرکت های داخلی، رشد صنایع معدنی، افزایش تولید مواد معدنی و... صورت نگرفته، بلکه هنوز استراتژی معدنی و صنایع معدنی کشور نامشخص است و در شرایطی نیست که با رشد تولید مواد معدنی، آزادسازی پهنه های معدنی  و رشد سرمایه گذاری ها و ظرفیت تولید در صنایع معدنی کشور، شاهد کاهش خام فروشی و رشد ارزش افزوده و درآمدزایی باشیم و حتی  عملکرد شرکت های بزرگ کشور نیز در حد مورد انتظار نبوده و بسیاری از شرکت های داخلی نیز تضعیف شده اند و در خطر واگذاری قرار دارند و تقویت توان فنی و مهندسی و ساخت داخل مورد توجه نبوده است.

برخی کارشناسان صنایع معدنی کشور، که ساخت داخل و تقویت توان فنی و مهندسی، رشد سرمایه گذاری ها و استفاده از مزیت ها و امکانات مالی کشور را یک ضرورت فوری ارزیابی کرده اند، معتقدند که نهادهای متولی معدن و صنایع معدنی از جمله ایمیدرو، برنامه موثری برای رشد سرمایه گذاری ها، افزایش درآمد، آزادسازی پهنه های معدنی، افزایش ظرفیت تولید، کاهش خام فروشی، رشد تولید مواد معدنی متناسب با طرح های جدید ندارند و مدیریت بسیاری از شرکت های بزرگ و توانمند صنایع معدنی و فنی و مهندسی کشور ضعیف عمل کرده اند و به دنبال جهش سرمایه گذاری ها و ساخت داخل نیستند تا نیاز کشور به خارج در شرایط تحریم کاهش یابد و صنایع معدنی جایگزین نفت شود.

سوال اساسی این است که چرا برخی از شرکتهای بزرگ صنایع معدنی از جمله فولاد اکسین، با وجود آنکه محصولات ویژه و انحصاری از جمله ورق عریض تولید می کنند، به اندازه مورد انتظار سودآوری ندارند و گاها زیان‌ده اعلام می شوند؟ در حالی که محصولات آنها از جمله عمدتا پیش فروش می‌شوند و متقاضیان زیادی دارند. اما نوع مدیریت آنها و فضای کسب وکار و اختیارات و امکانات و تصمیم گیری ها به گونه ای بوده که شرکت ها را به سمت زیان ده شدن و کاهش بهره وری و کارایی حرکت داده است.

در ایران شرکت های بزرگ توانمند بسیاری وجود دارد که تولید و درآمد و سود آنها در حد مورد انتظار نیست. وقتی در شرکت های بزرگی مانند ذوب آهن اصفهان، کلیه محصولات تولید می شود و از کوک سوزنی و گندله تا واشر و سایر محصولات نهایی تولید می‌شود، انتظار می رود که سودآوری مناسبی داشته باشند.  اما سودآوری بسیاری از شرکت ها در حد مورد انتظار نیست. در حالی که درآمد چند روزه شرکت هایی مانند فولاد مبارکه، می تواند بسیاری از مشکلات و چالش های بودجه ای و درآمدی دولت و کشور را برطرف کند. کافیست که مدیریت این شرکت ها تقویت شود و استراتژی و برنامه و تصمیم سازی و فضای کسب وکار مناسبی داشته باشند. 

مدیریت فعلی ذوب آهن در ۶ ماهه اول سال 1401 توانست این شرکت را به سوددهی مناسبی هدایت کند و همین اتفاق نشان می دهد که انتخاب مدیران کارآمد می تواند نتیجه بسیاری از عملکردها و درآمدزایی و سودآوری شرکت ها را در شرایط تحریم تغییر دهد.

باید مدیریت این گونه شرکت‌ها به گونه‌ای تقویت شود که همچنان بر مدار سوددهی و افزایش سرمایه گذاری ها و درآمدزایی حرکت کند  و مشکلات درآمدی و بودجه ای و مخارج کشور را حل کنند. در نتیجه نباید هیچ گونه بهانه ای از افراد و مدیران ناکارآمد که به دنبال تضعیف عملکرد شرکت ها هستند، پذیرفته شود  و اگر برخی مدیران توانایی سودآوری و درآمدزایی و سرمایه گذاری را ندارند، باید جای خود را به افراد جوان و توانمند دیگری بدهند. به نظر می رسد که تضعیف شرکت های فنی و مهندسی کشور با هدف واگذاری و کاهش درآمدها انجام می شود. این در حالیست که با انتخاب مدیران توانمند می توان مانع از تضعیف بیشتر شرکت های بزرگ و صاحب نام معدنی، صنعتی، صنایع معدنی و فولادی، طراحی و ساخت داخل، فنی و مهندسی کشور شد و درآمدهای بخش معدن و صنایع معدنی را افزایش داد.

بدون آزادسازی پهنه های معدنی و افزایش تولید مواد اولیه معدنی نمی توان تولید صنعتی را افزایش داد

ضرورت دارد که خرید خارجی کاهش یابد  و استفاده از توان ساخت داخلی در بخش معدن و صنایع معدنی افزایش یابد و دوما تولید مواد معدنی از جمله سنگ آهن بیشتر شود و این مهم  بدون آزادسازی پهنه های معدنی و افزایش تولید مواد اولیه معدنی ممکن نیست و تنها  نمی توان تولید صنعتی و کالاهای نهایی مانند آهن اسفنجی و بلیت و... را افزایش داد اما به افزایش تولید مواد معدنی توجه نکرد. زیرا این موضوع باعث می شود که در تامین مواد اولیه نیز به خارج وابسته باشیم و سنگ آهن و... را از خارج وارد کنیم.

کارشناسان بخش معدن تاکید دارند که بخش معدن، صنایع معدنی و سایر صنایع کشور با دو چالش اساسی مواجه هستند، اولا ضرورت دارد که خرید خارجی کاهش یابد  و استفاده از توان ساخت داخلی در بخش معدن و صنایع معدنی افزایش یابد و دوما تولید مواد معدنی از جمله سنگ آهن بیشتر شود و این مهم  بدون آزادسازی پهنه های معدنی و افزایش تولید مواد اولیه معدنی ممکن نیست و تنها  نمی توان تولید صنعتی و کالاهای نهایی مانند آهن اسفنجی و بلیت و... را افزایش داد اما به افزایش تولید مواد معدنی توجه نکرد. زیرا این موضوع باعث می شود که در تامین مواد اولیه نیز به خارج وابسته باشیم و سنگ آهن و... را از خارج وارد کنیم.

این کارشناسان می گویند که در راستای رشد سرمایه گذاری ها و ظرفیت تولید مواد معدنی و محصولات نهایی بخش صنایع معدنی، باید خرید های خارجی را متوقف کرد و از توان داخلی استفاده کرد. البته در جایی که توان داخلی نداریم باید  بهترین دانش فنی را خریداری و وارد کنیم. اما وقتی توان داخلی داریم و در بسیاری از بخش ها مانند کمپرسورهای فولاد و معدن و... می توان با یک هشتم قیمت خارجی، ساخت داخل را انجام داد، چرا از خارج خرید می کنند. چرا برای سازندگان داخلی موانع و محدودیت ایجاد می کنند؟

واقعیت این است که در خرید خارجی امکان سود بیشتر، پرداخت رشوه، سفر خارجی و بازدید از شرکت های خارجی وجود دارد. اما درخرید داخلی، قیمت ها مشخص است و امکان رشوه کاهش یافته و سود کمتری نصیب خریدار می شود و سفر خارجی هم ندارد. در نتیجه رشوه ای که از خارج می گیرند از داخل نمی توانند بگیرند و همین موضوع انگیزه آنها را در خرید داخلی کاهش داده است. باید این مافیای خرید خارجی حذف شود. باید وابستگی به خارج حذف شود و برخریدهای خارجی نظارت کنیم و هر جا امکان دارد از توان ساخت داخل بهره بگیریم. در حال حاضر فن کمپرسور  در داخل تولید می شود و کمپرسور در هشتگرد به اندازه یک هشتم  هزینه خارجی تولید و تعمیر می شود.

اعتماد به توان ساخت داخل و افزایش تولید مواد اولیه در بخش معدن برای کاهش وابستگی به خارج کشور

برخی کارشناسان معتقدند که از ظرفیت های ایریتک و سایر شرکت های فنی مهندسی بزرگ کشور می توان استفاده کرد و در حوزه معدن، نفت، وزارت رفاه و... وابستگی به خارج را کاهش داد و از داخل تامین کرد.

برخی شرکت ها همچنان وابستگی ذهنی خود را به خارج حفظ کرده اند در حالی که وابستگی واقعی  در حال حذف شدن است و می توان از داخل نیازها را تامین کرد. 

باید تولید داخلی واقعی و صاحب تکنولوژی که از سال 1365 کار کرده اند و برای آن جانباز و کشته داده ایم، در داخل حمایت شود.

در بسیاری از زمینه ها، بسترهای ساخت کمپرسورها را داریم و از حجم تولید داخلی می توانیم استفاده کنیم و به تولید کننده داخلی اعتماد کنیم. وقتی تکنولوژی نداریم نباید هزینه بسازیم و باید وارد کنیم. اما وقتی امکان بومی سازی و داخلی سازی و ساخت داخل به صورت واقعی را داریم. در نتیجه باید از داخل تامین کنیم.