شاعرانه‌های خاصّ بانوی مترجم قرآن

به گزارش بولتن نیوز،الهه آرانیان- شاعری که شبیه هیچ‌کس نیست؛ این جمله بهترین توصیف دربارۀ طاهره صفارزاده، شاعر معاصر است؛ کسی که ذهن و زبانش در شعر، خاص خود اوست. او زادۀ آبان‌ماه بود و در آبان‌ماه هم از دنیا رفت. کسانی که با او از نزدیک آشنایی داشته‌اند، از روحیات مادرانه و زلالش می‌گویند. طاهره صفارزاده شاعری را از دهه 40 آغاز و در طول دوران شاعری‌اش چند مجموعه شعر منتشر کرد که از جمله آن‌ها می‌توان به این کتاب‌ها اشاره کرد: «رهگذر مهتاب»، «طنین در دلتا»، «سد و بازوان»، «سفر پنجم»، «بیعت با بیداری»، «دیدار صبح» و... . صفارزاده زبان و ادبیات انگلیسی را در دانشگاه تهران خواند و در رشته نقد تئوری علمی در ادبیات جهان، در آمریکا ادامه تحصیل داد. او اولین کسی بود که قرآن را به دو زبان فارسی و انگلیسی ترجمه کرد. این شاعر و مترجم شاخص، در چهارم آبان 1387 و در 72 سالگی درگذشت. به مناسبت سالروز درگذشت طاهره صفارزاده، با مصطفی محدثی خراسانی، شاعر و پژوهشگر ادبیات فارسی، درباره ویژگی‌های شعر و اندیشه او گفت‌وگو کرده‌ایم.

مادرانگی‌های یک شاعرِ پیشرو

محدثی خراسانی در ابتدا از آشنایی‌اش با طاهره صفارزاده می‌گوید: «ما نام ایشان را از همان ابتدای راه شعر و شاعری می‌شنیدیم و آثارشان را می‌خواندیم و پی به جایگاه عینی ایشان هم برده بودیم، اما در نوجوانی خیلی با شعر ایشان ارتباط برقرار نمی‌کردیم. چون ذهن و زبان خاصی داشت. بعدها که تهران آمدم و سردبیر مجله شعر شدم، مرتب ایشان را در جلسه‌ها و محافل می‌دیدم. یک‌بار هم مصاحبه‌ای مفصل با خودشان داشتم که در یکی از مجلات شعر منتشر شد. در آن دیدار متوجه شدم تصوری که از ایشان داشتم، با آن‌چه می‌دیدم متفاوت است. دیدم این زن با این همه مراتب علمی و ادبی، در رفتارهای شخصی‌اش چقدر شبیه مادرها و مادربزرگ‌های ماست. او بسیار سنتی، ریشه‌دار و اهل توسل و جاذبه‌های دین بود. علاوه بر این، رفتارهای ایشان را با دیگر شاعران انقلاب هم از جمله قیصر امین‌پور، سید حسن حسینی، علیرضا قزوه و... دیده بودم. همه ایشان را به چشم مادر نگاه می‌کردند. ایشان برای شاعران انقلاب یک تکیه‌گاه بود. خصوصاً این‌که زنده‌یاد صفارزاده در راه‌اندازی حلقه‌های اولیه شعر انقلاب تأثیر داشت و آن جلسه‌ای که بعدها به جلسه شعر حوزه هنری تبدیل شد».

شاعری که شبیه هیچ‌کس نیست

این شاعر و پژوهشگر ادبیات، شعر طاهره صفارزاده را شعری خاص می‌داند که چه پیش از انقلاب و چه پس از آن نمی‌توان شاعر دیگری نزدیک به آن را نام برد. او می‌گوید: «طاهره صفارزاده اگرچه جزو شاعران نوگرا بود، اما قبل و بعد از انقلاب شبیه هیچ‌کدام از شاعران نوگرای دیگر نبود؛ مثلاً وقتی از یک شاعر بزرگ نام می‌بریم، می‌توانیم چند شاعر نزدیک به او را هم نام ببریم. اما ایشان تافته جدابافته‌ای در ذهن و زبان و شعر بود. هیچ‌کس شبیه او نیست و او هم شبیه هیچ‌کس نیست. فکر می‌کنم با انتشار مجموعه شعر «طنین در دلتا»، بیشتر ویژگی‌های خاص ذهنی و زبانی و سبکی ایشان متجلی شد. در مجموع می‌شود گفت شعر صفارزاده به‌رغم داشتن مضامین مذهبی و ارزشی و برخاسته از جان مذهب و ملت، درنهایت به دلیل خاص بودنش با مخاطب عام ارتباط صریح و زلالی برقرار نمی‌کند. شعر صفارزاده، شعر مخاطب خاص است». محدثی‌خراسانی در پاسخ به این‌که آیا مترجم بودن طاهره صفارزاده در خاص و پیچیده‌بودن شعر او تأثیر داشته است یا نه، می‌گوید: «او قبل از این‌که وارد حوزه ترجمه شود، در ابتدای شاعری‌اش هم این گونه بود و تک‌روی خاصی در سیر و سلوک و شاعری‌اش داشت. شاعران دیگری هم داریم که به زبان خارجی مسلط هستند، کار ترجمه هم می‌کنند و شعر هم می‌سرایند. بنابراین گمان نمی‌کنم کار ترجمه ایشان بر ویژگی‌های خاص شعری‌اش تأثیرگذار بوده باشد».

تأثیر صفارزاده بر شاعران پس از خود

محدثی‌خراسانی معتقد است سبک و روش خاص صفارزاده در شاعری به شاعران جوان جسارت می‌بخشد: «کسانی که شبیه هیچ‌کس نیستند، باید از خلاقیت و تخیل و نوآوری برخوردار باشند. صفارزاده در سبک خود گنجینه‌ای از خلاقیت و کشف بود و این می‌توانست به جوان‌ها جرئت و جسارت بدهد که از قالب‌ها و رسوم مألوف زمانه بیرون بیایند و دست به کشف و خلاقیت بزنند. او قبل از انقلاب، در دهه 50 که جریان روشنفکری بر شعر حاکم بود و عرصه برای حضور شاعران انقلابی باز نبود، به محافل و جلسه‌های شعر دعوت می‌شد و این جریان نمی‌توانست شاعرانی مانند او را نادیده بگیرد. پیش از انقلاب، در جلسه‌های شعر گوته از ایشان و علی موسوی گرمارودی دعوت و شب‌هایی به شعرخوانی آن‌ها اختصاص داده شد».

نکته
مترجم قرآن و شاعری خلّاق

درپی درگذشت طاهره صفارزاده، مترجم و شاعر نامدار و متعهد معاصر، حضرت آیت‌ا... خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب اسلامی در پیامی این ضایعه را تسلیت گفتند. متن پیام ایشان به این شرح بود: «بسم ا... الرحمن الرحیم / درگذشت بانوی فرزانه، مترجم قرآن و نویسنده و شاعر خلاق، خانم دکتر طاهر‌ه‌ صفارزاده را به بازماندگان گرامی ایشان و به جامعه‌ ادبی و شعر کشور تسلیت می‌گویم. خدمات این بانوی با ایمان، به ویژه ترجمه‌ ماندگار قرآن کریم، حسنات او را در پیشگاه حضرت حق سنگین خواهد کرد انشاءا... . رحمت و غفران الهی بر او باد. / سیّدعلی خامنه‌ای / 5 آبان‌ماه 1387»