دلایل مسکو جهت خروج از پیمان «آسمان‌های باز»

گروه بین الملل-مصطفی مطهری*: وزارت خارجه روسیه در بیانیه‌ای اعلام کرده است که خروج آمریکا از پیمان «آسمان‌های باز» آن را تحت‌الشعاع قرار داده و از این رو قصد خروج از این پیمان را دارد. این تصمیم روسیه در شرایطی اعلام شده است که بنا به گفته وزرات خارجه این کشور، روسیه تمام تلاش خود را برای زنده نگه داشتن این پیمان کرده است. بطوریکه بنا بر گفته مقامات مسکو، ضمن اعلام این موضوع در ماه های گذشته که آماده حل و فصل اختلافات با واشنکتن و رفع اتهامات واهی آنها به روسیه است، پیشنهاداتی را نیز در این باره به اعضای همپیمان آمریکا داده، که با بی توجه این اعضاء مواجه گردیده است.

به گزارش بولتن نیوز،با این حال تصمیم جدی برای خروج از این پیمان از سوی مسکو تحت شرایطی عملیاتی شده که دولت آمریکا در ۲۲ نوامبر ۲۰۲۰ در بیانیه‌ای از خروج رسمی آمریکا از این پیمان خبر داد؛ از این رو روسیه در مدت زمان سپری شده از اعلام رسمی واشنگتن جهت خروج از پیمان آسمان های باز، ضمن ارزیابی شرایط، مقدمات داخلی خروج از آن را فراهم آورده است.
اما پیمان آسمان های باز چیست و چرا روسیه با خروج آمریکا از آن، این پیمان را ساز و کاری بی اثر می داند؟ در این یادداشت تلاش می شود بطور خلاصه و کوتاه ضمن معرفی این پیمان به دلایل خروج روسیه از این پیمان در قالب پاسخ به سوال طرح شده در سطور فوق بپردازیم.
معاهده‌ «آسمان‌های باز» توافق نامه ای بین 34 کشور است که در سال ۱۹۹۲ امضا شد، اما از ژانویه ۲۰۰۲ به مرحله اجرا در آمد؛ مسکو واشنگتن نیز در این راستا در زمره اولین کشورهایی می باشند که این معاهده را امضا کردند و به آن وجهه و اعتبار بین المللی دادند. این معاهده در اصل توافقنامه‌ای در راستای اجازه پرواز هواپیماهای تجسسی بر فراز مناطق کشورهای عضو است؛ معاهده آسمان‌های باز را می توان از جمله بزرگ ‌ترین تلاش‌های بین‌المللی برای هر چه شفاف‌ تر کردن فعالیت‌های نظامی به شمار آورد که میان کشورهای عضو به امضا رسیده است؛ در واقع این معاهده در جهت ایجاد درک متقابل و اطمینان و اعتماد آفرینی به کشورهای امضا کننده می باشد که این شرایط فراهم می کند تا این کشورها، همه تحرکات و فعالیت‌های نظامی که ممکن است سبب نگرانی آن‌ها شود را مورد رصد و ارزیابی قرار دهند. نکته جالب توجه در این معاهده این است که هریک از این کشورها باید سه روز قبل از پرواز، موضوع پرواز را به کشور مورد نظر اطلاع رسانی کنند و یک روز قبل از پرواز، مسیر پرواز را مشخص کنند و به کشوری که قرار است پرواز بر فراز آسمان های آن انجام بگیرد تقاضای خود را اعلام کنند.
اما چرا روسیه ا نیز بعد از آمریکا تصمیم به خروج از آن گرفته است؟ اول اینکه روسیه نیز به مانند دیگر کشورهای عضو به این معاهده، به عنوان ابزاری برای رصد و نظارت فعالیت های نظامی دیگر اعضا نگریسته است. از این رو نظارت و آگاهی از فعالیت نظامی آمریکا و محاسباتی که در این عرصه برای مسکو می توانسته است اتفاق بیافتد با خروج آمریکا از آن بهم خورده و کن فیکون شده است.
دوم اینکه، بنا بر آنچه گفته شد واشنگتن و مسکو از جمله نخستین کشورهای عضو این پیمان بودند. دلیل این موضوع نیز اتخاذ رویکردهای بازدارندگی از سوی طرفین برای جلوگیری از رقابت تسلیحاتی و بسترهای درگیری و نبرد بوده است. از این رو با خروج رسمی آمریکا از آن، روسیه منافعی را در این پیمان نمی بیند که به عضویت در آن متعهد باشد. از سوی دیگر نیز عضویت روسیه در این پیمان به کشورهای هم پیمان آمریکا اجازه دسترسی به فعالیت های نظامی مسکو را می دهد. از این رو مسکو این احتمالات را در نظر گرفته، آمریکا از این اطلاعات از طریق همپیمانان خود آگاه شود. بنابر وجودِ این احتمالات است که خروج از آن را به عنوان راهبرد تقابل با این موضوع هدف گذاری کرده است. به عبارت جامع تر اینکه، با خروج آمریکا از این معاهده، ماندن مسکو در آن، نه تنها برای این کشور منفعتی حاصل نمی کند بلکه ممکن است مسکو را نیز متحمل ضررهای راهبردی بکند که در سطور بالا به دلیل آن اشاره شد.
و در نهایت سوم اینکه، همانطور که گفته شد، روسیه سودی از عضویت در این معاهده که نمی بیند بلکه براساس فرضیات مطروحی با ماندن در آن خود را نیز متوجه ضررهای کلانی می بیند. از این روست که این معاهده را دیگر سازوکاری بی اثر و فاقد کارایی برای خود و حتی دیگر اعضا می داند. از این رو با خروج از آن، عملاً و رسماً این معاهده به پایان حیات خود خواهد رسید. در واقع همانطور که مسکو و واشنگتن با عضویت در این معاهده به آن وجهه و منزلت جهانی بخشیدند با خروج از آن، این معاهده را از رسمیت خواهند انداخت. به عبارت دیگر با توجه به اینکه مسکو و واشنگتن عامل رسمیت بخشی به این معاهده به شمار می روند با خروج مسکو به مانند واشنگتن از آن، از این معاهده در حداکثری ترین شکل و در خوش بینانه ترین حالت تنها اسمی به جای خواهند ماند.