عابد مغرور

گروه دین و اندیشه - حجه الاسلام والمسلمين عليرضا توحيدلو در یادداشتی نوشت:‌نقل است؛ روزی حضرت عيسی بن مريم(عَلي نَبيِنا و آلهِ و عَليهِ السلام) از صحرایی می گذشت. در راه به عبادتگاهی رسید که عابدی در آن جا زندگی می کرد. حضرت عيسی بن مريم(عَلي نَبيِنا و آلهِ و عَليهِ السلام)با او مشغول سخن گفتن شد.در این هنگام جوانی که به کارهای زشت و ناروا مشهور بود از آن جا گذشت.

به گزارش بولتن نیوز،وقتی چشمش به حضرت عیسی علیه السلام و مرد عابد افتاد، پایش سست شد و از رفتن باز ماند و همان جا ایستاد و گفت:

خدایا من از کردار زشت خویش شرمنده ام.
اکنون اگر پیامبرت مرا ببیند و سرزنش کند،...
چه کنم؟
خدایا! عذرم را بپذیر و آبرویم را مبر.

مرد عابد تا آن جوان را دید سر به آسمان بلند کرد و گفت: خدایا! مرا در قیامت با این جوان گناهکار محشور مکن.
در این هنگام خدای برترین!!!
به پیامبرش وحی فرمود؛ که به این عابد بگو:
ما دعایت را مستجاب کردیم و تو را با این جوان محشور نمی کنیم،...
چرا که او به دلیل توبه و پشیمانی، اهل بهشت است و تو به دلیل غرور و خودبینی، اهل دوزخ.(۱)

مناجات نامه

الهی!
خواندی تأخیرکردم. فرمودی تقصیركردم.
عمر خود بر باد کردم و بر تن خود بیداد کردم.

بارالها!
اگر کار به گفتار است بر سرهمه تاجم.
و اگربه کردار است به پشه و مور محتاجم؛...
بارالها!
بیزارم از طاعتی که مرا به عجب آرد.
مبارک معصیتی که مرا به عذر آرد.
الهی!
اگر بر دار کنی رواست، مهجور مکن؛...
و اگر به دوزخ فرستی رضاست، ازخود دورمکن
كريما!
گناه درجنب كرم تو زبون است، زيرا كه كرم تو قديم وگناه اكنون است
بارالها!
گفتی کریمم امید برآن تمام است.
چون کرم تو درمیان است ناامیدی حرام است...
الهی! همچو بید می لرزم که مبادا به هیچ نیرزم.
فریاد از معرفت رسمی و عبارت عاریتی و عبادت عادتی و حکمت تجربتی و حقيقت حكايتي؛...
بارالها!
اقرار کردم به مفلسی و هیچکسی.
ای یگانه ای که از همه چیز مقدسی...
چه شود اگر مفلسی را به فریاد رسی.(۲)

دعای مادر

گویند؛ از بایزید بسطامی، عارف بزرگ، پرسیدند: این مقام ارزشمند را چگونه یافتی؟ گفت:
شبی مادر از من آب خواست. نگریستم، آب در خانه نبود. کوزه برداشتم و به جوی رفتم که آب بیاورم. چون باز آمدم، مادر خوابش برده بود.
پس با خویش گفتم:
«اگر بیدارش کنم،خطاکار خواهم بود.»
آن گاه ایستادم تا مگر بیدار شود.
هنگام بامداد، او از خواب برخاست،
سر بلند کرد و پرسید: چرا ایستاده ای؟!
قصه را برایش گفتم. او به نماز ایستاد و پس از به جای آوردن فریضه، دست به دعا برداشت و گفت: «خدایا!
چنان که این پسر مرا بزرگ و عزیز داشت، تو نيز، اندر میان خلق او را عزیز و بزرگ گردان...(۳)

روز رستاخيز

نقل است؛ از بايزيد بسطامي را پرسيدند؛
اگر در روز رستاخيز خداوند بگويد چه آورده اي؛
چه خواهي گفت؟ بايزيد فرمود:

وقتي فقيري بر کريمي وارد ميشود.
به او نميگويند چه آورده اي.
بلکه ميگويند چه ميخواهي

زندگى يک پاداش است. نه يک مکافات.

فرصتى است کوتاه تا ببالى، بيابى، بدانى. بينديشى، بفهمى، و زيبا بنگرى به خلقتت.
در نهايت در خاطره ها بمانى و جاودانه شوي.
آنگه بازگردي نزد خالقت اي مخلوق؛...

گويند؛ صاحب دلى، براى اقامه نماز به مسجدى رفت.
نمازگزاران، همه او را شناختند؛ پس، از او خواستند كه پس از نماز، بر منبر رود و پند گويد.
پذيرفت.
نماز جماعت تمام شد.
چشم ها همه به سوى او بود.
مرد صاحب دل برخاست و بر پله نخست منبر نشست.
بسم الله گفت و خدا و رسولش را ستود. آن گاه خطاب به جماعت گفت:
مردم!
هر كس از شما كه مى داند امروز تا شب خواهد زيست و نخواهد مرد، برخيزد!
كسى برنخواست. گفت:
حالا هر كس از شما كه خود را آماده مرگ كرده است، برخيزد! باز كسى برنخواست.
گفت: شگفتا از شما كه به ماندن اطمينان نداريد و براى رفتن نيز آماده نيستيد!!!! (۴)

داستان بایزید بسطامی و راهب

حکایت کنند که: دوستی از دوستان خدا که او را بایزید بسطامی(قدس سره) میگفتند و او چهل و پنج بار به حج رفته و در هر روز یک بار قرآن را ختم میکرد.
هنگامی که بر بالای کوه عرفات رسیده بود، نفس او، او را گفت: چه کسی هست مانند تو ای بایزید؟! چهل و پنج حج گذارده و ده هزار بار قرآن را ختم کرده ای.
بایزید که این سخن را از نفس خود شنید فی الحال به بانگ بلند گفت:
کیست که چهل و پنج حج را به گرده نانی از من بخرد؟ مردی گفت: من میخرم.
بایزید گرده نان را از آن مرد گرفت پیش سگی انداخت و سگ آن را بخورد.
پس بر نفس خود سخت گرفت و داخل مملکت روم شد. در آنجا به راهبی برخورد، راهب دست او را گرفت و به خانه ی خود برد.
در خانه جایی برای او خالی کرد و بایزید در آنجا به عبادت خدا مشغول می شد.
راهب تا یک ماه هر روز، صبح و شب با خوردنی و آشامیدنی پیش او میرفت. پس از یک ماه بایزید روزی نفس خود را گفت: من میخواهم تو را بشکنم، چرا شکسته نشوی؟

در آن دم که بایزید با نفس خود در جدل بود راهب پیش او رفت و گفت:
نام تو چیست؟ گفت: بایزید. راهب گفت: چه خوب بود که بنده ی مسیح میشدی!
بایزید گفت: که این سخن بر وی گران آمد و خواست از پیش او خارج شود. راهب گفتش که پیش ما بمان تا چهل روز را به پایان بری!
زیرا ما را عیدی بزرگ است، میخواهم که تو در آن عید حضور داشته باشی! و نیز ما را واعظی هست که سال به سال ما را وعظ میگوید.
بایزید حرف او را قبول کرد. چون چهل روز تمام شد. راهب پیش او رفت و گفت: برخیز که امروز عید ما فرا رسیده است! چون بایزید برخاست و بایستاد، راهب او را گفت: چگونه با من می آیی و با این هیئت در میان هزار راهب حاضر میشوی!
بر تو بیم دارم! و لکن لباسهای خود را از تن بیرون کن، و این کلاه بلند را بر سر گذاشته، جامه ی راهبان را بپوش و کمر خود را با این زنّار ببند و این انجیل را بر سینه آویز.
بایزید چون سخن راهب را شنید بر وی سخت آمد. در سر او ندا کردند که: ای بایزید!
آنچه را که راهب گوید عمل کن، زیرا ما را در آن اراده و خواستی است. در این هنگام بایزید لباسهای خود را از تن درآورد و کلاه بلند را بر سر گذاشته جامه ی راهبان را بپوشید. و زنّار بر میان بست و انجیل بر سینه آویخت و با آن راهب به سوی عبادتگاه راهی شد. و در میان راهبان بنشست، کسی با او اظهار نا آشنایی نکرد. در حالیکه با آنها نشسته بود، دیدند که راهب اعظم آمد و هیچ سخن نگفت. گفتندش: چرا به عادت خود سخن نگویی؟ گفت: چگونه سخن گویم و در میان شما مردی محمّدی هست؟ گفتند: او را به ما بگوی و بنمای تا او را با شمشیر پاره پاره کنیم! گفت: قسم به خدا او را به شما ننمایم تا قسم بخورید که او را نیازارید و تشویش ندهید.
همه بر این قرار برای راهب اعظم قسم خوردند. پس در این وقت راهب اعظم گفت: تو را به خدا قسم میدهم ای محمّدی که از میان جمع بر پای خیز.
بایزید برجست و بر هر دو پای بایستاد. راهب اعظم گفت: نام تو چیست؟
گفت: بایزید! گفت: از علم چیزی میدانی؟ گفت: آن را که خدای به من تعلیم کرده است میدانم. راهب اعظم گفت: خبر ده مرا از آن یک که دوم ندارد، و از آن دو که سوم ندارد،...
و از آن سه که چهارم ندارد، و از آن چهار که پنجم ندارد، و از آن پنج که ششم ندارد، و از آن ششم که هفتم ندارد، و از آن هفتم که هشتم ندارد، و از آن هشت که نهم ندارد، و از آن نه که دهم ندارد، و از آن ده که یازدهم ندارد، و از آن یازده که دوازدهم ندارد، و از آن دوازده که سیزدهم ندارد؟!!!
بایزید گفت: به یاری خدای بخشنده جواب را بشنو:
١- یک، خدایی است که خدایی جز او نیست، تنهایی است که او را شریک نبود و نباشد.
٢- دو، شب و روز است.
٣- سه، سه طلاق است.
۴- چهار، تورات و انجیل و زبور و قرآن است.
۵- پنج، پنج فریضه ی نماز است.
۶- شش، شش روز است که خداوند در آنها آسمان و زمین را بیافرید.
٧- هفت، هفت آسمان است.
٨- هشت، آن هشت ملک اند که در روز قیامت حامل عرش اند.
٩- نه، مدت حمل زن است به فرزند.
١٠- ده، کرام بَررَه اند (از ملائکه).
١١- یازده، برادران یوسف اند.
١٢- دوازده، دوازده ماه سال است.
راهب اعظم گفت: راست گفتی، پس خبر ده مرا، از آن که از باد خلق شد، و آنکه در باد محفوظ ماند، و آنکه با باد هلاک شد.
بایزید گفت: عيسی بن مريم(عَلي نَبيِنا و آلهِ و عَليهِ السلام) از باد خلق شد، و سلیمان علیه السلام در باد محفوظ ماند، و قوم عاد با باد نابود شدند.

راهب گفت: راست گفتی، خبر ده مرا، از آنکه از چوب خلق شد، و آنکه در چوب محفوظ بماند، و آنکه از چوب نابود هلاک شد.
گفت: عصای موسی بن عمران(عَلي نَبيِنا و آلهِ و عَليهِ السلام) از چوب خلق شد و نوح علیه السلام در چوب محفوظ ماند، و زکریا علیه السلام از چوب نابود شد.
راهب گفت: راست گفتی، پس خبر ده مرا، از آنکه از آتش خلق شد، و آنکه در آتش محفوظ ماند، و آنکه در آتش نابود شد.
بایزید گفت: ابلیس از آتش خلق شد، و ابراهیم خلیل الله علیه السلام در آتش محفوظ ماند، و ابوجهل با آتش نابود شد.
راهب گفت: راست گفتی، پس خبر ده مرا، از آنکه از سنگ خلق شد، و آنکه در سنگ محفوظ بماند، و آنکه با سنگ نابود شد.
بایزید گفت: ناقة صالح از سنگ خلق شد، و اصحاب کهف در سنگ محفوظ ماندند، و اصحاب فیل با سنگ نابود شدند.
راهب گفت: راست گفتی، پس خبر ده مرا، از قول علماء که میگویند: در بهشت چهار نهر است، نهری از انگبین و نهری از شیر و نهری از آب و نهری از خمر و هر چهار از یک مجری میشوند و این به آن و آن به این در نمی آمیزد، آیا برای این در دنیا مانندی است؟
بایزید گفت: آری، آدمی را در سر چهار نهر است: آب گوشهای او تلخ، آب دو چشم او عذب، آب بینی شور، و آب زبان شیرین است.
راهب گفت: راست گفتی، پس خبر ده مرا، از مردم بهشت که میخورند و میآشامند و قضای حاجت ندارند، آیا آن را در دنیا مانند هست؟
بایزید گفت: آری! جنین در شکم میخورد و میآشامد و قضای حاجت ندارد، اگر در شکم مادر قضای حاجت داشته باشد، مادرش میمیرد.
راهب گفت: راست گفتی، پس خبر ده مرا از درختی که در بهشت است و نام آن طوبی است، در بهشت هیچ قصر و اطاقی نیست مگر آنکه شاخه ای از شاخه های طوبی در آن است، آیا آن را در دنیا مانند است؟
بایزید بسطامی(قدس سره) گفت: آری، آفتاب چون برآید.
راهب گفت: راست گفتی، پس خبر ده مرا از درختی که، آن را دوازده شاخه است، بر هر شاخه ای سی برگ، و در هر برگی دو گل در پرتو آفتاب و سه گل در سایه؟
بایزید بسطامی(قدس سره) گفت: آن درخت سال است که دوازده ماه است، و برگها به عدد روزهای ماه است، گلها نمازهای پنجگانه است، آنچه در جلو آفتاب است ظهر و عصر و آنچه در سایه است عبارت است از مغرب و عشاء و صبح.
راهب گفت: راست گفتی، پس خبر ده مرا، از آنکه حج بیت الله گزارد و طواف کرد و نه حج بر او واجب بود و نه جان داشت؟
بایزید بسطامی(قدس سره) گفت: آن کشتی نوح علیه السلام است.
راهب گفت: راست گفتی، پس خبر ده مرا، وقتی که روز آید شب کجا است؟ و وقتی که شب آید روز کجا است؟
بایزید بسطامی گفت: این در علم پوشیده ی خدا است، که این بر نبی مرسل و ملک مقرب هم آشکار نشده است.
راهب گفت: راست گفتی.
بعد از این پرسشها بایزید راهب را گفت: تو مرا از مسائلی پرسیدی و بر آنها تو را جواب دادم،...
من میخواهم تو را از یک مسئله بپرسم.
راهب گفت: هر چه میخواهی بپرس! بایزید بسطامی(قدس سره) گفت: خبر ده مرا از کلید بهشت که چیست؟ و بر سر درهای بهشت نوشته است؟
راهب اعظم خاموش ماند. راهبان او را گفتند:
ای پدر ما، آیا مغلوب شدی؟ گفت: نی، مغلوب نشده ام.
گفتند: پس چرا چنانکه او تو را جواب میگفت تو او را جواب نمیگویی؟
گفت: میترسم او را جواب بگویم و شما مرا بکشید. گفتند: به حق انجیل اگر او را جواب گفتی تو را نخواهیم کشت.
پس راهب اعظم گفت:
بدانید که کلید بهشت کلمه ی؛...
«لا إله إلّا اللّه و أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ ٱللَّٰهِ»
است. در این وقت راهبان همه گفتند: شهادت میدهیم که خدایی جز خدای یگانه نیست و محمّد فرستاده ی خدا است.
راهب اعظم گفت: سپاسگزارم خدای را که شما را داخل در دین اسلام گردانید، زیرا من شش سال است مسلمان شده ام، لیکن ایمان خود را پنهان میداشتم، تا آنکه خداوند با این مرد بر من منت نهاد. سپس آن راهبان عبادتگاه را ویران کردند و آنجا را مسجد خدا ساختند، و بایزید بسطامی(قدس سره) نزد آنها بماند و آنها را امور دین می آموخت، سپس از آنها تودیع کرد و به مملکت خود بازگشت.(۵)

منابع؛
۱- کیمیای سعادت، ج ۱ ، ص۱۰۵.
۲- خواجه عبدالله انصاری.
۳- منبع این حکایت یعنی کتاب بستان العارفین و تحفة المریدین رسالهٔ دوم از مجموعهٔ دو رسالهٔ منتخب رونق المجالس و بستان العارفین است.
۴- تذكرة الاولياء - عطار نیشابوری.
۵- شطحات الصوفیه ص١٧٣.