انحطاط‌گرایی در کنار سوگیری

گروه اجتماعی: بیایید از سوگیری انحطاط‍‌گرایی (Declinism) بگوییم؛ همان تمایلی که گذشته را گل‌وبلبل و حال و آینده را نکبت‌بار می‌نمایاند. این سوگیری، همان حسی‌ست که سال‌هاست از زندگیِ شخصی، جامعه یا اوضاعِ کلیِ مملکت داریم و این تصور که همه‌چیز دارد به قهقرا می‌رود.

به گزارش بولتن نیوز، آخرین باری که اخبار گوش کردیم، احتمالا با کلی خبر بد درباره‌ی پندمی و اوضاعِ بدِ اقتصادی روبه‌رو شدیم. بعد از اخبار چه حالی به‌مان دست می‌دهد؟ این‌که جامعه دارد با کله تهِ درّه می‌رود! در مواجهه با این همه خبر ناگوار، واقعا سخت است فکر نکنیم اوضاع دارد همین‌طور بدوبدتر می‌شود.

کنار همه‌ی این خبرها، داستان‌های قوم‌وخویش‌ها درباره‌ی «زمانِ ما» هم مزیدِ علت می‌شود تا خوبیِ گذشته‌ها و بدیِ این‌روزها را بیش از اندازه تخمین بزنیم. این حالت، همان انحطاط‌گرایی است؛ سوگیریِ منفی‌ایِ که به‌مان می‌قبولاند «امروز بخند، فردا روزِ بدتری خواهی داشت».

انحطاط‌گرایی در کنار سوگیری تایید (Confirmation)  همانی که کاری می‌کند از قصد، دنبالِ اطلاعاتی بگردیم که عقاید و جهان‌بینیِ کنونی‌مان را تایید کنند می‌تواند واقعا از اوضاعِ پیرامون‌مان ناامیدمان کند.

وقتی با نگاهی منفی به دنیا نگاه کنیم، ناخودآگاه دنبال شواهدی می‌گردیم که نگاه‌مان را تایید کنند؛ مثل تمرکز بر اخبار منفی و ندیدن اخبار مثبت. این‌طوری، آدم‌ها خیلی بدبین می‌شوند و بنابراین، در اخذ تصمیم‌هایی که منطقا به‌نفع‌شان است مثل توجه به سلامت جسمی و روانی کوتاهی می‌کنند.

اما سرچشمه‌ی این نگاه‌هایی بدبینانه کجاست؟ ما به چیزهای منفی که «تازگی» سرمان آمده است وزنِ بیش‌تری می‌دهیم تا چیزهای مثبت. اما وقتی به خاطرات‌مان از «گذشته» رجوع می‌کنیم، می‌بینیم مغز برعکس کار می‌کند: احتمالِ یادآوریِ چیزهایِ خوب از چیزهایِ بد بیش‌تر است.

حتا اگر چهارچشمی هم مواظب باشیم تا وقتی تصمیم می‌گیریم، به گذشته و حال و آینده به شکلی عینی نگاه کنیم، واقعیت آن است که مغزمان به‌صورتِ ذهنی کار می‌کند. احساساتِ منفیِ الان وزنِ بسیار بیش‌تری نسبت به احساساتِ مثبتِ گذشته می‌گیرند.

حالا اگر همه بپذیرند جامعه رو به قهقراست، ممکن است یک چرخه‌ی خودمحقق‌کننده ایجاد شود. شاید بی‌خیال شویم و قهر اجتماعی کنیم. این بی‌خیالی زندگیِ همه‌مان را متاثر می‌کند و بیش‌تر آرزو می‌کنیم کاش به قدیم‌ها برمی‌گشتیم؛ حتا اگر شواهد از این حکایت کند که الان اوضاع بهتر است.

اما چطور از این حالت اجتناب کنیم؟ آگاهی کمک می‌کند وقتی داریم به گذشته نگاه می‌کنیم، به یاد داشته باشیم که داریم وزنِ بیش‌تری به خاطراتِ خوب‌مان می‌دهیم. هرچند باید قدرتِ اثرگذاریِ احساسات بر فرآیندهایِ شناختی را بپذیریم و این‌که شاید آگاهیِ صرف به تنهایی کافی نباشد.

این‌جاست که می‌توانیم رویِ آمارِ قابلِ اتکا مثل امیدبه‌زندگی، سطوح درآمد و از این دست حساب کنیم. به‌علاوه می‌توانیم روی نقاط مثبتی که در زندگی‌مان اتفاق می‌افتد تمرکز کنیم. شاید فهرست کردن آن‌ها بد نباشد یا ایجاد تنوع در کانال‌هایی که از آن‌ها خبرهای روزمره‌مان را می‌گیریم.

حتا موقعی که اوضاع واقعا قمر در عقرب است، مهم است این را تشخیص دهیم که جامعه با چالش‌هایی دست به گریبان است و به خودمان یادآوری کنیم که این‌ها چالش هستند و باید بر آن‌ها چیره شویم نه شواهدی برای یک آینده سیاه و تاریک.