پیشنهادهایی برای تفکر و فهم عاشورا...

گروه سینما و تلویزیون: شمس آقاجانی شاعری است با مطالعات فراوان درباره قیام امام‌حسین(ع) و عاشورا که درباره این اتفاق اعتقاد دارد: محرم تنها برای عزاداری صرف نیست. در حقیقت می‌شود گفت واقعه عاشورا حافظه تاریخی و فرهنگی این ملت را دربرگرفته که از جنبه‌های مختلفی می‌توان آن را مورد بررسی قرار داد.

به گزارش بولتن نیوز به نقل از روزنامه شهروند، مراسمی که هر سال به مناسبت فرارسیدن ماه محرم برگزار می‌شود صرف‌نظر از این‌که در سوگواری صرف خلاصه شود، شور و هیجان فراوان افراد مختلف جامعه را به تصویر می‌کشد. ضمن این‌که وقتی زمان زیادی از یک واقعه می‌گذرد بهتر می‌توان درباره آن به ارایه تحلیل و تفسیر پرداخت. به نظر می‌رسد درباره واقعه کربلا نیز این‌چنین است، یعنی هرچقدر که از این واقعه فاصله گرفته‌ایم بهتر توانسته‌ایم حقیقت قیام امام حسین(ع) و یاران او و هدف از این مبارزه‌طلبی را درک کنیم...

برای درک بهتر رخدادهایی از جنس عاشورا؛ برای فهم این‌که واقعه کربلا برای انسان امروز چه‌ها دارد و می‌تواند داشته باشد، باید فکر کرد. این روزها، فارغ از عزاداری و مراسم مربوط به آن ‌که می‌شود گفت اولویت نخست بسیاری از مردم ایران است، فرصت زیادی باقی می‌ماند برای فکر کردن درباره دلایل و عظمت و دستاوردهای این اتفاق بزرگ تاریخ‌ساز. در این میان راه‌هایی برای تسهیل و تسریع این فکر کردن نیز هست که یکی از مهمترین آنها خواندن و دیدن و گوش کردن به آثار هنری مرتبط با این واقعه است. آنچه در پی می‌آید منوی پیشنهادی فرهنگی گروه فرهنگی «شهروند» است، شامل کتاب، فیلم، سریال و محصولات موسیقی مرتبط با واقعه عاشورا...

فیلم

در روزهای عزاداری سینماها تعطیل است؛ اما این دلیل نمی‌شود که مخاطب علاقه‌مند به تماشای داستان‌های عاشورایی گزینه‌هایی برای تماشا نداشته باشد. با این‌که می‌شود به جرأت گفت که بضاعت سینمای ایران در این زمینه بسیار ناچیز است و در طول حدود چهار دهه بیش از چهار- پنج فیلم در این زمینه ساخته نشده؛ اما این را هم نمی‌شود کتمان کرد که فیلم‌های مرتبط با این موضوع از نظر کیفی جزو بهترین تولیدات سینمای ایران در زمان تولید هستند و تماشای دوباره آنها در روزهای تعطیلی محرم می‌تواند تجربه‌ای به‌یادماندنی و تفکرانگیز باشد.

سفیر

فیلمی درباره عاشورا که به کارگردانی فریبرز صالح و فیلمنامه‌ای از فریبرز صالح و کیهان رهگذر داستان قیس ابن مسهر، نماینده امام حسین(ع) را به تصوير مي‌كشد كه با نامه‌ای برای سلیمان خزاعی به طرف کوفه می‌رود. او در طی مسیرش، به دست راهداران ابن زیاد، والی کوفه، دستگیر و به زندان افکنده می‌شود. او در زندان با شكنجه‌ها و برخوردهايي خشن روبه‌رو شده و در آخر هم اعدام مي‌شود ...

سفیر كه با گذشت بيش از سي‌وپنج‌سال هنوز هم فیلمی سرپا و تروتميز جلوه می‌کند؛ نخستین تلاش سینمای ایران برای روایت واقعه کربلاست؛ فیلمی که پس از نمایش در نخستین دوره جشنواره فیلم فجر بحث‌های متفاوتي را باعث شد که درحال‌وهوای انقلابی‌گری آن سال‌ها طبیعی بود. نکته مهم دیگر این‌ است که سفیر آشکارا می‌کوشد داستانش را بگوید و این در سینمای ایران که در تمام این سال‌ها با شعار عجین بوده و هر زمان که خواسته اثری فاخر تولید کند، خصوصیت شعارزدگی‌اش بیشتر نیز شده؛ اتفاق عجیبی است. فریبرز صالح درباره سفیر گفته: ساخت این فیلم سینمایی تیری در تاریکی نبود، بلکه پدیده‌ای روشن بود که در یک برهه خاص به زایش رسیده بود و لازم، ضروری و بجا بود که محصولی مثبت و معنوی داشته باشد.

روز واقعه

شاید پرتماشاگرترین فیلم دینی- تاریخی سینمای ایران که در اوایل دهه هفتاد با فیلمنامه بهرام بیضایی و کارگردانی شهرام اسدی ساخته شد. فیلمی که همه ساله در روزهای مشخصی از تلویزیون ایران به نمایش درمی‌آید و شگفت این‌که بعد از این همه نمایش هنوز هم فیلمی جذاب است که تماشاگر را گیرانداخته و وادار به دنبال کردن داستانش می‌کند...

روز واقعه که در زمان ساخته‌شدنش جزو فیلم‌های پرهزینه و گران سینمای ایران بود؛ داستان جوانی مسیحی به نام عبدالله را روایت می‌کند که تازه به اسلام روی آورده و دل در گرو عشق راحله دختر زید دارد. عبدالله در جریان عروسی با راحله ندایی می‌شنود که او را به یاری فرامی‌خواند. عبدالله بیابان‌به‌بیابان و واحه‌به‌واحه به سمت کربلا می‌تازد و هنگام عصر عاشورا به کربلا می‌رسد؛ آن‌جاست که حقیقت را بر نیزه می‌بیند...

روز واقعه را بهترین فیلمی می‌دانند که درباره عاشورا ساخته شده. کارگردانی هوشمندانه شهرام اسدی، بازی‌های درجه یک بازیگرانی چون انتظامی، مشایخی، کشاورز، مهدی فتحی و...، موسیقی حیرت‌انگیز مجید انتظامی، تصاویر درخشان و... دست‌به‌دست هم داده‌اند تا این قله را در سینمای ایران شکل دهند. در این میان اما مهمترین نکته سناریوی کار است که با نمایش رخدادی حاشیه‌ای چشم تماشاگر را به متن کربلا می‌دوزد...

مسافر  ری

يكي دیگر از تلاش‌های سينماي ديني – تاريخي با محوريت تاريخ اسلام كه اگرچه داستانش در قرن سوم هجری مقارن با خلافت عباسی و امامت دهمین پیشوای شیعه امام‌هادی(ع) رخ می‌دهد؛ اما به دلیل مضامین و مفاهیم آشکار و نهانش می‌تواند گزینه‌ای مناسب برای چنین روزهایی باشد. مسافر ری حکایت عبدالعظیم حسنی یكی از شاگردان و مریدان امام‌هادی(ع) است که به این دلیل که به واسطه اعتراض به تخریب بارگاه امام حسین(ع) مغضوب دستگاه خلیفه شده، به توصیه امام‌هادي(ع) به مهاجرتی طولانی به سمت ایران و شهرری دست می‌زند. او در این سفر طولانی با خطرات و حوادث گوناگونی روبه‌رو می‌شود...

مسافر ری باوجود داستان جذابش اما چه از نظر منتقدان و چه در گیشه‌های فروش نتوانست فیلم موفقی قلمداد شود. درواقع داود میرباقری در این فیلم نشان چندانی از روزهای موفق كارگردانی‌اش نداشت. فیلم مسافر ری در جشنواره‌ها نیز به جز چند جایزه فرعی نصیبی از موفقیت نبرد. در پنجمین جشن خانه سینما از هفت بخش مختلف که این فیلم نامزد دریافت جایزه شده بود، درنهایت تندیس بهترین طراحی لباس این رویداد هنری به مسافر ری رسید. در جشنواره فجر ١٣٧٩ نیز فقط عبدالله اسکندری توانست جایزه بهترین چهره‌پردازی را از آن خود کند. شگفت این‌که پخش سریال مسافر ری از تلویزیون نيز نتوانست برای میرباقری موفقیتی به ارمغان آورد...

سریال تلویزیونی

برخلاف انتظاری که از تلویزیون می‌رود؛ سریال‌هایی که ارتباط با واقعه عاشورا دارند کم شمارند. با این وجود اما برخی از کارهایی که در این زمینه ساخته شده چنان به دل مخاطبان نشسته و تاثیرگذار بوده‌اند که هنوز هم بعد از سال‌ها از تلویزیون پخش می‌شوند و بینندگان خاص خودشان را هم دارند. مثل سریال شب دهم که درحال حاضر برای هزارمین بار از‌ آی‌فیلم پخش می‌شود و هنوز هم تماشاگرانش را دارد...

شب دهم

به‌زعم بسیاری از منتقدان بهترین سریال محرمی تلویزیون ایران؛ در ظاهر درامی است عاشقانه درباره عشق یک جوان لوطی مسلک به نام حیدر به دختری اشراف‌زاده از خاندان قاجار که دختر شرط ازدواجشان را اجرای ١٠شب تعزیه در زمان ممنوعیت عزاداری مذهبی زمان رضاخان قرار می‌دهد و جوان درنهایت در اجرای این خواسته به عشقی بالاتر رسیده و آخر کار هم کشته می‌شود. این ساخته موفق حسن فتحی سریالی بود که به نظر می‌رسد تمام اجزای لازم برای موفق‌شدن را داشت. شب دهم هم از بازیگران محبوب آن سال‌ها استفاده‌ای درست و معقول کرده بود و هم موسیقی فردین خلعتبری و آواز علیرضا قربانی را به خدمت گرفته و این دو را با تعزیه درهم‌آمیخته بود و البته تقارن نوروز و ماه محرم هم به فتحی و همکارانش کمک کرد تا مخاطبان زیادی پای سریالشان بنشینند...

سفر سبز

سریالی پرستاره از محمدحسین لطیفی با نویسندگی حسین پاکدل که با استفاده از خاطره خوش سریال شب دهم آغازی موفق داشت اما در ادامه راه نتوانست توقع بالای مخاطبان را که از شب دهم نشأت می‌گرفت، برآورده کند و راه نزولی در پیش گرفت. سفر سبز بازیگران شناخته‌شده و محبوبی داشت و البته داستانی بدیع و جالب درباره گم‌شدن کودکی که سال‌ها بعد در کشوری که زادگاهش نیست پرورش پیدا می‌کند و پس از آن‌که مطلع می‌شود پدر و مادرش کسانی که تا امروز معرفی می‌شده‌اند نیستند، دست به کار می‌شود تا گذشته خود را بشناسد و وابستگان خونی خود را بیابد...

در نهایت می‌شود گفت سفر سبز با این‌که توانست مخاطبان زیادی دست‌وپا کند، اما درجه کیفی‌اش از شب دهم بسیار پایین‌تر بود و همین هم باعث شد موفقیتی هم‌پای آن سریال نداشته باشد.

مختارنامه

یکی از ماندگارترین و فاخرترین سریال‌های تلویزیون درباره قیام مختار به خونخواهی حسین(ع) بعد از عاشورا که بهترین توصیف آن را باید از زبان خود داود میرباقری شنید: پس از ساخت امام‌علي(ع) شيفته جست‌وجوي سلمان، صحابي بزرگ و ايراني‌تبار حضرت محمد(ص) شدم. قريب ١٠سال با او سفر کرديم و به جست‌وجوي حقيقت پرداختيم. از ايران و حضرت زرتشت تا بيت‌المقدس و حضرت مسيح(ع) و از آن‌جا تا سرزمين حجاز و مکه... رفتيم و رفتيم و رفتيم و با عشق سلمان به علي(ع) آرام شديم... در واپسين لحظاتي که فکر مي‌کردم به انتهاي راه نزديک شده‌ام، ناگهان دونده‌اي ظاهر شد و چون باد خود را به خط پايان رساند، خوب که نگاه کردم ديدم مختار است...

مجموعه مختارنامه روایتگر زندگی یكی از شخصیت‌های بزرگ تاریخ شیعه، مختار بن ابوعبیده ثقفی است كه پس از واقعه جانسوز عاشورا به خونخواهی از حضرت سیدالشهدا(ع) برخاست و در‌ سال ٦٦ هجری قیام خود را آشكار كرد و موفق شد بر دشمنان اهل بیت غلبه یافته و اكثر قریب به اتفاق كسانی را كه در واقعه عاشورا دست داشتند به سزای اعمالشان برساند.

کتاب

در این زمینه کتاب‌های زیادی در سال‌های اخیر نوشته شده است که از میان این بی‌شمار کتاب نمونه‌های زیر را برای مطالعه در این ایام پیشنهاد می‌کنیم...

کتاب آه

گفت‌وگو‌ها و نامه‌های تبادل‌شده میان شخصیت‌های دخیل در حادثه کربلای حسینی ۶۱ هجری قمری به تلاش یاسین حجازی در کتاب آه منتشر شده است.

کتاب آه حاصل بازخوانی و ویرایش مقتل نفس المهموم است. کتابی که اغلب نقل‌های صحیح مقاتل و کتب تاریخ را در خود گرد آورده و جزبه‌جز حادثه شهادت حسین بن علی(ع) را از ۶ ماه پیشتر تا روز حادثه عاشورای حسینی ثبت کرده است. نفس‌المهموم بیش از ۵۰‌سال پیش به فارسی ترجمه شده است.

حجازی در مقدمه می‌نویسد: من در این بازخوانی، خط حادثه را پررنگ کردم و به ترتیب و توالی وقوع حادثه‌ها دقت کردم و گشتم آدم‌هایی را که اسمشان در اول حادثه یک چیز بود و در اثنای حادثه یک چیز و در انتها یک چیز دیگر، یکی کردم و نقل‌های پراکنده در جای‌جای کتاب را تجمیع کردم و رد نقل‌هایی را که با هم نمی‌خوانند، در کتاب‌های دیگر گرفتم تا نقل معقول‌تر و مشهودتر را بیاورم و تاریخ‌ها را همخوان کردم.

سقای آب و ادب

روایتی از زندگی حضرت عباس(ع) که رمانی است به یقین متفاوت با آثار قلم سید مهدی شجاعی؛ هم از حیث فرم و هم از حیث نوع نگاه محتوایی. این کتاب شامل ١٠ فصل است: عباسِ علی، عباسِ ام‌البنین، عباسِ عباس. عباسِ سکینه، عباسِ مواسات، عباسِ زینب، عباسِ ادب، عباسِ حسین، عباسِ فرشتگان، عباسِ فاطمه. در هر فصل رفت و برگشت روایی متعدد و متنوعی دیده می‌شود و در حرکتی سیال، راویان جای به هم می‌دهند و شکست‌ها به سرعت خوانش می‌افزاید و زوایایی جدید از مفهوم را روشن می‌کند. اما آنچه این کتاب را از حیث محتوا با دیگر آثار شجاعی متمایز می‌کند، بیشتر در فصل عباسِ فرشتگان به چشم می‌آید. در سایر فصول کتاب سقای آب و ادب نویسنده دقیق و کامل براساس مستندات تاریخی، به روایت زندگی حضرت عباس(ع) می‌پردازد اما در فصل نهم، شجاعی شیوه‌ای جدید را پیش می‌گیرد. روایتی متفاوت با مفاهیمی جدید و نگاهی نو به شخصیت حضرت عباس بن علی(ع).

فتح خون

کتابی از شهید مرتضی آوینی که از دو بخش تشکیل شده است: در بخش اصلی، تاریخ کربلا (از آخرین روزهای زندگی حسن بن علی تا روز عاشورا) مرور می‌شود و در بخش دوم، راوی وقایع تاریخی را تفسیر می‌کند. درواقع می‌شود گفت در این کتاب نویسنده در ١٠ فصل، از رجب‌ سال ۶۰ تا محرم ‌سال ۶۱ هجری را روایت می‌کند. بی‌شک مهمترین ویژگی این کتاب که آن را تبدیل به اثری منحصربه‌فرد کرده است؛ شیوه خاص روایت داستان در آن است که در آن نویسنده کوشیده علاوه بر بیان حقیقت ماجرای کربلا و پرده برداشتن از راز بزرگ این واقعه عظیم، شیفتگی و ارادت خود را در قالب بهترین و زیباترین جملات بیان کند. در بخشی از کتاب می‌خوانیم: راوی: عقل می‌گوید بمان و عشق می‌گوید برو و این هر دو، عقل و عشق را، خداوند آفریده است تا وجود انسان در حیرت میان عقل و عشق معنا شود، اگرچه عقل نیز اگر پیوند خویش را با چشمه خورشید نَبُرد، عشق را در راهی که می‌رود، تصدیق خواهد کرد؛ آن‌جا دیگر میان عقل و عشق فاصله‌ای نیست.