آیت که بود؟

گروه فرهنگ و هنر: روز سوم تيرماه ۱۳۱۷هجري شمسي در شهرستان نجف آباد اصفهان، حسن به دنيا آمد. حسن آيت پس از تحصيلات در نجف آباد و اصفهان به تهران مي آيد. در سال ۱۳۳۷ليسانس ادبيات فارسي و در سال ۱۳۴۰ فوق ليسانس جامعه شناسي را از دانشگاه تهران اخذ مي نمايد. آيت از همان ابتدا با مليون مخالفت مي ورزد و همين موضوع باعث مي شود او كه رتبه اول را در فوق ليسانس جامعه شناسي كسب نموده است، به دليل تسلط مليون بر دانشكده علوم اجتماعي تهران، مانع از دادن بورس و اعزام حسن آيت به خارج از كشور مي شوند. در نهايت آيت در سال ۱۳۴۵ ليسانس حقوق را از دانشگاه تهران اخذ نموده و سپس در همين رشته به كسب دكترا مي پردازد.

به گزارش بولتن نیوز، آيت مبارزات ضد استبدادي خود را از همان ابتداي تحصيلات دانشگاه آغاز مي كند و همراه با ياران آيت ا... كاشاني به مبارزه ادامه مي دهد. آنچه آيت را پس از پیروزی انقلاب اسلامی مورد توجه محافل سياسي و تاريخي قرار داده، صرفاً نظرات او در مورد مليون و دكتر مصدق نيست، بلكه نقش او در تصويب قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران نيز، قابل توجه است. بعد از پيشنهاد گنجاندن اصل ولايت فقيه در قانون اساسي از سوي آيت ا... دكتر بهشتي، چند نفر از فقها و حقوقدانان مجلس، به تبيين شرعي و عقلاني اصل ولايت فقيه پرداختند كه يكي از اين افراد دكتر حسن آيت نماينده مردم نجف آباد در مجلس خبرگان قانون اساسي بود.

خانم مهرانه معلم دامغانی همسر شهيد دكتر آِيت كه در آخرين لحظات جان دادن آيت، سر او را در بغل داشته است مي گويد: «آن روز ساعت 6.30 صبح جلسه داشت مثل اين كه آن روز به من الهام شده بود كه حادثه اي پيش خواهد آمد. محسن (فرزندم) را بيدار كردم، محافظ هم در حياط قدم مي زد و ماشين را آماده مي كرد، قبل از اين كه از منزل خارج شود تلفن زنگ زد، گفتم امروز كمي دير برو، مجلس اكثريت پيدا كرده، خسته اي، مريضي، چند روزي مرخصي بگير، گفت: نه، هفته آينده مجلس راجع به مطبوعات جلسه خواهد داشت- مدتها بود كه روي لايحه مطبوعات كار مي كرد- بعد از لايحه مطبوعات شايد يك هفته اي مرخصي بگيرم، خلاصه با تلفن صحبت كرد، چند دقيقه به هفت مانده بود، معمولاً من بدرقه اش مي كردم ولي آن روز در آشپزخانه كار داشتم، با عجله به آشپزخانه رفتم، رفت توي حياط و سوار ماشين شد، از در خارج شدند، ناگهان صداي رگبار شنيدم رفتم بالاي تراس، ديدم خودش را انداخت پشت بشكه نفت، مرتب صداي رگبار مي آمد من هم فرياد مي كشيدم، دويدم توي كوچه، راننده شوكه شده بود، چند ثانيه بيشتر طول نكشيد همه ماجرا بين يكي دو دقيقه به هفت اتفاق افتاد، ديدم محافظش تير خورده و خونريزي دارد خودش هم از ناحيه گردن و مغز تير خورده بود، او را از ماشين بيرون كشيدم ديدم از بيني و دهانش خون بيرون زد، رنگش زرد شد و …» و دكتر حسن آيت نماينده مجلس شوراي اسلامي و دبير سياسي حزب جمهوري اسلامي شهيد شد.

آیت الله اكبر هاشمي رفسنجاني، رئيس وقت مجلس شوراي اسلامي بعد از شهادت دكتر آيت در مورد او مي گويد: «در مجلس خبرگان از اعضاي بسيار فعال و هدايتگر بود و در اسلامي شدن قانون اساسي و بخصوص در اصول مربوط به «ولايت فقيه» در كنار رئيس و نايب رئيس مجلس خبرگان و ساير شخصيت هاي پيشتاز خط امام، صاحب نقشي شايان توجه بود.»

حزب جمهوري اسلامي نيز در بيانيه خود به مناسبت شهادت آيت و نقش سازمان منافقين آورده است: «دكتر آيت از نخستين روزهاي اوج گيري حركات طيف گرايش به غرب با هوشياري اعلام داشت كه سرانجام اين خطر چيست و اتحاد پليد نفاق و كفر چگونه در مقابل انقلاب اسلامي ايران موضع مي گيرد و ملي گرايان چگونه براي حفظ مواضع خود، به دامن آمريكا مي غلطند و ديديم كه تمام پيش بيني ها درست بود و نشانه دقت و وسعت نظر اين رجل اسلامي بود. از سوي ديگر آمريكا نيز دشمنان خود را با دقت انتخاب كرده و هدف گلوله هاي جبهه متحد كفر قرار مي دهد.»

آیت که حضور در حزب زحمتکشان را بهانه ای برای مبارزه و حمایت از مسیر آیت الله کاشانی می دانست، به سه دلیل عمده ارتباط سیاسی خود را با آن قطع نمود:

1- در سال 1342، در کنگره حزب زحمتکشان که در چهارمحال و بختیاری تشکیل شده شرکت کرد و برای اصلاح اساسنامه آن پیشنهاداتی داد . این پیشنهادات پذیرفته نشد و همین امر باعث شد که نتواند خود را با آن تطبیق دهد، لذا از آن فاصله گرفت.
2- انتقاد آیت از تظاهر علنی حزب و سردمداران آن، از جمله مظفر بقایی به دوری از دین و تهی بودن مبارزات این حزب از رنگ و بوی دینی: آیت در نامه ی معروف 94 صفحه ای که به بقایی می نویسد، از جمله این نکته را خاطرنشان می سازد و با وجود این نامه دیگر جایی برای ادعای وابستگی آیت به بقایی و حزب او باقی نمی ماند.
3- از آن جا که حضور در حزب زحمتکشان را بهانه ای برای مبارزه در مسیر آیت الله کاشانی می دانست و دل در گرو مبانی دینی و انقلا

بی داشت، به مجرد ظهور طلیعه ی انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی(ره)، به همراه اکثر پیروان آیت الله کاشانی با جدایی سیاسی از مظفر بقایی به این نهضت پیوست و به گواه تاریخ نویسان، حتی از این مقطع به بعد، مواضعی علیه مظفر بقایی گرفت که تا زمان شهادت، بر جای خود باقی بود.

آیت انقلابی

مبارزات سیاسی پیش از انقلاب آیت را پس از جدایی از حزب زحمتکشان، می توان در سه فراز خلاصه نمود:
1- افشاگری های سیاسی: شهید آیت از همان روزهای شروع انقلاب و در شرایطی كه دستگاههای تبلیغاتی غرب درصدد برپا كردن جبهه ملی جدید بودند، به مقابله با این عوامل شناخته شده پرداخته و با اطلاعات و شناخت وسیعی كه از پرونده ی رهبران جبهه ملی داشت، افشاگریهای ارزنده‌ای درباره آنها نمود و توانست نقش حقیقی آنان را به ملت انقلابی معرفی كند. نقش شهید آیت در افشای خط وابسته به آمریكا و انگلیس نقش مهمی است و در جریان انقلاب اسلامی ایران شهید آیت در رسوا كردن این خط انحرافی خطرناك، كوشش و جهاد بسیار كرده است

2- تدریس و بیدارسازی دانشجویان: شهید آیت در طول سالهای بعد از پانزده خرداد سال 1342 به تدریس اشتغال داشت و چون موضوع درسهای او عموماً جامعه‌شناسی و مسائل اجتماعی بود، می‌توانست ذهن دانشجویان خود را بیدار و آنان را در مسیر مبارزه به حركت دراورد. او كه دارای مطالعات بسیار عمیق و گسترده‌ای در رشته جامعه‌شناسی سیاسی بود، در مدرسه عالی قضائی قم و مدرسه عالی لاهیجان و دانشكده علم و صنعت و مدرسه عالی اراك به تدریس جامعه‌شناسی پرداخت و در غالب كلاسهای او دانشجویان با استفاده از نوار ضبط صوت درسهایش را منتشر می‌ساختند در همین رابطه شهید آیت چند بار در قم از طرف ساواك احضار شد و بازجوئیهای مفصلی از او به عمل آمد. وی بعلاوه، در حوزه علمیه قم در كلاسهای متعددی كه از طرف طلاب حوزه تشكیل می‌شد، به تدریس جامعه‌شناسی و تاریخ نهضت اسلامی ایران پرداخت و عده كثیری از طلاب حوزه علمیه قم همیشه در جلسات علنی و مخفی تدریس او حاضر می‌شدند.

3- مبارزه مسلحانه: شهید آیت، پیش از پیروزی انقلاب اسلامی از آن جا که راه مبارزه با رژیم پهلوی را مسلحانه می دید، به تشکیل هسته های منظم ضد رژیم در دل ارتش شاهنشاهی با عضویت نیروهای مذهبی ارتش و برگزاری جلسات متعدد با آنان همت گمارد. گرچه این کادرسازی زیرزمینی با پیروزی انقلاب اسلامی ناتمام ماند، ولی ثمره اش شناخت نیروهای نظامی مذهبی ای چون شهیدان نامجو و کلاهدوز بود که بعد ها در جمهوری اسلامی از آزمون خود سربلند بیرون آمدند.

آیت و جمهوری اسلامی

آیت، پس از پیروزی انقلاب اسلامی‌ علاوه بر کار تدریس، نمایندگی مردم نجف آباد را در مجلس خبرگان به عهده گرفت و با عضویت در هیات رییسه نقش اساسی در تصویب اصل ولایت فقیه ایفا کرد. اگر به مذاكرات مجلس خبرگان مراجعه شود به خوبی به نقش مثبت و خلاق این شهید برخاسته از توده مردم محروم پی خواهیم برد. شهید آیت كه از دوران مبارزه با نظام استكبار با شهید محمد منتظری ارتباط نزدیك و دائمی داشت، در تأسیس سپاه پاسداران هم كوشش زیادی كرد و در مجلس خبرگان كوشش كرد كه سپاه بعنوان یك نهاد رسمی در قانون آورده شود و در تصویب اصل مربوطه به فرماندهی سپاه كه در اختیار رهبر انقلاب باشد، نقش مؤثری داشت. سپس از طرف مردم تهران به نمایندگی مجلس شورای اسلامی‌ انتخاب گردید. در عین حال، آیت از همان ابتدا عضو شورای مرکزی حزب جمهوری اسلامی‌ ایران و دبیر سیاسی این حزب شد.

دشمنان آیت؟

1- گروهک تروریستی مجاهدین خلق(منافقین): در مورد شهید آیت، اتهام اصلی به سمت منافقین نشانه رفت و این گروه هم با سکوت خود، باکی از این که این ترور به دوش آن ها نهاده شود، نداشتند.
فرزند شهید آیت در تأیید ترور از سوی منافقین می گوید:
«پدرم چند روز قبل از حادثه از طرف هواداران مجاهدین خلق بوسیله تلفن مورد تهدید قرار گرفت. ما با نگرانی به ایشان تذکر دادیم و او همیشه در جواب می‌گفت: مرگ حق است و شهادت آرزوی ماست».

در عین حال، شهید آیت از جمله افرادی بود که از حادثه تروریستی 7 تیر 60، جان سالم به در برده بود و احتمالاً منافقین این موضوع را تاب نیاوردند و در اربعین شهدای هفتم تیر، او را به وصل سایر شهدا رساندند.

2- جریان بنی صدر: پس از حذف جلال فارسی از انتخابات و انتخاب بنی صدر به ریاست جمهوری، آیت به روند افشاگرانه خود در باب بنی صدر ادامه داد و در یک جلسه خصوصی مشی خود را در قبال بنی صدر اینچنین شرح داد: «[بنی صدر و التقاطیون] خط امام نیستند و اینها جدا هستند و شما نمی توانید با اینها یکسان عمل کنید. ... عموم مردم هم برمی گردند. الآن هم عموم مردم هنوز دقیقاً در جریان نیستند که کی به کی است. فکر می کنند بنی صدر و بهشتی همه در یک جریان هستند؛ گرچه حالا کم کم دارند می فهمند. ... تبلیغ بکنید که مجاهدین و بنی صدر با هم هستند ولی اعتراض نکنید. و به مردم بگویید که اینها با هم هستند و تا حدی که می شود اعتراض مردم را [به این روابط با گروه های منحرف] برانگیزید... من حدسم این است که بنی صدر خیلی دوام نمی آورد، گرچه من تلاش می کنم که برای چهار سال آینده دوام بیاورد، لا اقل ما یک مدتی وقت داشته باشیم برای اینکه خودمان را بهتر بشناسیم... ما باید کارمان را بکنیم، اتفاقاً در مجلس کاری که می کنیم که بتوانیم همین کار را بکنیم، این است که نگذاریم بنی صدر از چهارچوب قانون خارج بشود ... خط امام و خط بنی صدر دوتاست و بنی صدر نمی خواهد که بگذارد که مردم بفهمند این خط دوتاست. ... به نحوی این باید تبلیغ بشود غیر مستقیم که تمام مردم پایین تشخیص بدهند. تمام مردم باید بفهمند که اگر بنی صدر بود، اصلاً این انقلاب از بین می رود».

با توجه به فرار بنی صدر تنها یک هفته قبل از ترور او و همچنین نقش آیت در روند بر کناری بنی صدر از دولت با توجه به این افشاگری ها، احتمال دست داشتن ابوالحسن بنی صدر در ترور حسن آیت پر رنگ می شود.

3- میرحسین موسوی:

شهيد آيت معتقد بود که استعمار در برابر مبارزان اصيل، مبارزان قلابي و بدلي به وجود مي آورد و از اين رو ميرحسين را يک انقلابي قلابي مي دانست كه براي انحراف جريان اصيل در ميان آن قرار گرفته است. » لذا در جریان رأی اعتماد مجلس به موسوی جهت پست وزارت امور خارجه در مجلس، شهید آیت به میرحسین موسوی اعتراض و او را شایسته ی این پست نمی داند؛ ولی اعتراض او توسط مجلس نادیده گرفته می شود و موسوی وزیر امور خارجه می شود. در فاصله ی این رخداد و اربعین شهدای هفتم تیر، بی کفایتی بنی صدر آشکار و وی از کشور می گریزد. بنابراین لازم می آید که یک بار دیگر، وزرای کابینه، رأی اعتماد از مجلس کسب کنند. شهيد آيت يك ماه بعد از نطق قبلي اش در مجلس شوراي اسلامي و در حالي كه براي نطق جديدي عليه موسوي حاضر گشته بود و قصد حركت به سوي مجلس را داشت، صبح روز 14 مرداد 1360 در برابر منزل خود هدف رگبار قرار گرفت و به شهادت رسيد و سرانجام ميرحسين موسوي25 مرداد 1360، منصب وزارت خارجه را از شهيد رجايي كه به طور همزمان سرپرست وزارت امور خارجه نيز بود، تحويل گرفت. برخی از مورخان، ارتباط میرحسین موسوی با جریانات فراماسونری و سعی آیت در افشای اسناد آن در روز شهادتش را در این ترور مؤثر می دانند.

منابع:

https://nahad.qiau.ac.ir
http://www.tarikhaneh.com