آیین‌های سنتی عزاداری عاشورا در ایران ( قسمت اول )

به گزارش بولتن نیوز، محرم فرا رسیده و دلهای مسلمانان عزادار شده، گوشه و کنار خیابان ها هیات امام حسین برپاست، مردم سیاه بر تن کردند و در تلاش برای برپایی هرچه بهتر مراسم های عزاداری اند. دنبال این مهر و علاقه را که بگیری، این دل آشوبه و غم که با رسیدن این روز و شب ها به جانت می افتد، به روزهای کودکی خود می رسی، زنجیر کوچک و سبکی که در دست داشتی و عشق بزرگی که به حسین، در دل کوچک خود. علم های بزرگ را به خاطر می آوری که از زیر شال و پارچه های سبز رنگ آن ها عبور می کردی، نوای نوحه ای قدیمی که هنوز هم چند خطی از آن را خاطرت هست و بوی نذری در کوچه پس کوچه های خانه پدری. اما هر شهر داستان خودش را دارد و تو شاید تنها روش و باور خود را دیده و قبول داشته باشی اما، در هر شهری از ایران عزیزیمان، مردم به روش خود عزاداری می کنند، به آیین و روش هایی که قدمتی چند صد تا هزار سال دارد. از دور و بدون دانش که ببینی شاید برایت عجیب باشد، اما اگر داستانش را بدانی مطمئنا چشمانت از اشک پر می شود و سینه ات داغ از آتش جان سوز شهادت امام حسین. شهرها زیاد هستند و آیین ها همگی پربار و باشکوه، به همین خاطر در دو مطلب آن ها را عنوان کرده ایم، یکی نوشته پیش رو است و دیگری در اینجا. پس با ما همراه باش، بدون قضاوت، تنها دلت را همراه خودت بیاور تا شهر به شهر، چهره ایرانِ غرق سوگ در عزایِ حسین را نشانت دهیم ...

مراسمی بزرگ و با شکوه، با نخلی چوبی و عظیم، به نشانه تشییع پیکر مطهر امام حسین(ع) ، مراسمی که آن امام بزرگوار در آن روز نداشت. اما یان روزها، در بعد از ظهر عاشورا، سیل عظیمی از مردم عزادار یزد و شهر های اطراف، دریایی از دل های سوخته، نخلی عظیم را با روضه و گریه بسیار بر دوش می کشند. نخل برداری یا نخل گردانی که در شهرهای کویری ایران تنجام می شود شامل نخل هایی گاهی بزرگ هستند، مثل نخل بزرگ میدان امیرچخماق یزد و یا کوچک همانند نخل های روستا و شهرهای اطراف. اما نکته ای که در تمام آن ها مشترک است، باوری است که مردم به این آیین دارند. نخل گردانی که هرساله در دهه اول و خصوصا روز عاشورا برگزار می شود، با سینه زنی،‌ روضه خوانی و پخش نذری همراه است. نخل، که نشانی از پیکر سیدالشهدا است و در زیر آن چوب هایی افقی برای حمل قرار داده شده، در صبح هشتم محرم و طی مراسمی خاص، توسط خدام حسینه ها، با پارچه ای سیاه رنگ پوشیده می شود. علاوه بر پارچه سیاه رنگی که نماد پارچه سیاه روی پیکر است و کل سازه را پوشانده، تزئینات دیگری هم بر روی نخل قرار می گیرد که هریک نشان و نمادی از حادثه و یا شخصی در واقعه کربلا هستند. سرو نخل نمادی از قد و قامت رشید حضرت علی اکبر (ع) است که بر خاک افتاد. آیینه نشانی از نورِ وجود مبارکِ امام حسین است که چشم حاجتمندان بسیاری امیدوار به آن است. خنجر، نیزه و شمشیر نشانی از تیر و نیزه هایی هستند که بر بدن پاک امام حسین وارد شدند. پارچه های زینتی و ابریشمی، نمادی از حجله حضرت قاسم، شهید جوان کربلاست و زنگ ها نمادی از زنگ های کاوان امام حسین اند. تمامی این ها را عزاداران بر دوش می کشند تا شاید دل سوخته آن ها از این واقعه آرام گیرد. تا در جواب عاشورا و شهادت امام حسین، خون های پاک ریخته شده، دل سوخته خانم زینب، پای زخم شده کودکان، در جواب مظلومیت کاروان حسین و غمی که برای هزاره هاست آتش به دل مسلمانان انداخته، کاری کرده باشند. این جماعت نخل را بر دوش می کشد به نشانِ زخمی که هر روز در دل آنهاست و در محرم سر باز می کند. گفتنی است که نخل برداری، به عنوان یکی از فرهنگ های ملی، در فهرست آثار معنوی سازمان میراث فرهنگی به ثبت رسیده.

هرساله با رسیدن هفتم محرم ماه، حجره های بازار تبریز تا یک هفته بسته می شوند تا هیاتِ محلات، در کوچه های آن مشغول عزاداری شوند. البته درب حجره هایی که بر سر راه عزاداران قرار دارند باز هستند تا با با چای، خرما، نان، پنیر و شربت از سینه زنان پذیرایی کنند. این رسم باعث شده تا بازار تبریز به یکی از پرشور ترین مکان های عزادارایِ شهر تبدیل شود. این مراسم هرساله با نظمی بی نظیر برگزار می شود. هر محله سه هیات دارد، دسته های عرب، عجم و زنجیززن که به ترتیب وارد بازارچه و تیمچه ها می شوند. ابتدا دسته ای که مردانش لباس هایی سر تا پا مشکی به سبک عرب ها بر تن کرده اند وارد بازار شده و با ریتم و سبکی خاص، دو دست را بر سینه خود می کوبند. سپس دسته عجم ها که کت و شلوار مشکی بر تن کرده اند می آیند و با یک دست سینه می زنند. در پایان هم زنجیرزنان به مراسم، در بازار مظفریه که بازار فرش فروش هاست، پایان می دهند تا دسته ها به هیات محله ها باز گردند.

آیین پولکه گردانی، یکی از مراسم های باشکوهی است که قدمت آن به دوران صفویه بر می گردد. هم باشکوه است و هم غمگین، شعله های آتش در آسمان و تاریکی شب می چرخند، صدای طبل، دهل و عزادارانی که نام حسین را فریاد می زنند، همه یاد آور به آتش کشیده شدن خیمه های به جا مانده از کاروان امام حسین است. این را که بدانی شعله های آتش دلت را می سوزانند. شب عاشورا که می رسد، مردمان روستای شیشوانِ عجب شیر، در میدان اصلی شهر، پوکله را که توری از پارچه است به نفت آغشته می کنند. عده ای هم که مشعل های بزرگ و کوچک به دست دارند، از دور و از میان محله ها، خودشان را به میان جمعیتی می رسانند که سینه می زنند. همه می دانند که نور و آتشی که تا چند دقیقه دیگر میان زمین و آتش می چرخد، روزگاری خیمه ها و دامنِ زنان و کودکان را در صحرا عاشورا گرفته بوده، سینه می زنند و با نزدیک تر شدن مشعل ها، قلبشان بیشتر به درد می آید. پولکه گردانی یکی از آیین های باشکوه عاشورایی است که در شمال غرب کشور و به خصوص در روستای شیشوان اجرا می شود و به عنوان یکی دیگر از آیین های عاشوراییِ آذربایجان شرقی به ثبت ملی رسیده.