مستندسازي انقلابي و نسل نويي كه سربر مي‌آورد

به گزارش بولتن نیوز به نقل از روزنامه جوان، مستند نسبت به فيلم داستاني مخاطب جدي‌تري را مي‌طلبد و با كار‌هاي سرگرم‌كننده سينماي داستاني تفاوت دارد و گرچه آثاري در اين قالب ساخته شده كه جنبه تفريحي نيز داشته‌اند، اما در مجموع، مستند، سينماي جدي و سنگيني است. بر خلاف سينماي داستاني كه در آن به طور نسبي نيروهاي جوان جبهه فرهنگي انقلاب كارنامه قابل قبولي از خود ارائه نداده‌اند، سينماي مستند عرصه‌اي به شمار مي‌رود كه فيلمسازان انقلابي در آن ورود مؤثر‌تر و قابل‌قبول‌تري از خود نشان داده‌اند. 

مستند در سينماي ايران چندسالي است كه راه خود را پيدا كرده و جوانان علاقه‌مند و مستعد به فيلمسازي عرصه‌اي وسيع براي فعاليت پيدا كرده‌اند. سينماي انقلاب البته در اين زمينه بيش از حوزه‌هاي ديگر ظرفيت‌هاي خود را بازشناخته و از خود تحرك نشان داده است. انقلاب اسلامي مشحون از مضامين و موضوعات بكري است كه ورود هوشمندانه سينماي مستند به آن مي‌تواند راهگشا محسوب شود. اين موضوعات حالا ديگر تنها به محدوده مرزهاي داخلي كشور محدود نمي‌شود و با تحرك نيروهاي انقلابي به ويژه در منطقه غرب آسيا از ابعاد فرامرزي‌تري برخوردار شده است. 
  
فيلم مستند و تحرك فيلمسازان انقلابي
همين هفته پيش، فيلم مستند پرونده ناتمام در حوزه هنري رونمايي شد. اين مستند براي اولين بار سعي كرد به ماجراي ترور ناجوانمردانه شهيدان رجايي و باهنر در جريان انفجار دفتر نخست وزيري بپردازد؛ موضوعي كه پس از 35 سال از وقوع آن به دليل ابعاد مشكوك و پيچيده اين پرونده با وجود اهميت بالاي آن دستمايه هيچ فيلمسازي قرار نگرفته است، اين درحالي است كه به عنوان نمونه سينماي امريكا درباره ترور جان اف كندي فيلم‌هاي متعددي ساخته است و همچنان درباره اين مسئله در اين كشور فيلم ساخته مي‌شود. اينكه طي اين 35 سال از انقلاب هيچ فيلمسازي اجازه ورود به اين ماجرا را پيدا نكرده، هر دليلي كه داشته باشد نمي‌تواند كم‌كاري نهادهايي چون حوزه هنري يا ديگر نهادهايي كه سالانه بودجه‌هاي فرهنگي را به خود اختصاص مي‌دهند، توجيه كند، ولي خوشبختانه در سال‌هاي اخير رويكردهاي تازه‌اي ديده مي‌شود كه مي‌تواند فصل مهمي در گرايش به توليد آثار مستند انقلابي تعبير شود. 

به فاصله‌اي كوتاه از رونمايي مستند «پرونده ناتمام»، مستندي رونمايي شد كه بخش مهم و پرچالشي از تاريخ معاصر ايران را مورد بررسي قرار داده بود. «آقاي نخست‌وزير» عنوان مستندي است كه در آن به ماجراي كودتاي 28 مرداد و عملكرد مصدق در اين برهه از تاريخ به عنوان نخست وزير مي‌پردازد. جالب است كه آثار كم تعدادي كه تا به حال درباره اين نقطه عطف تاريخ ايران ساخته شده اغلب توسط غيرخودي‌ها و مراكزي چون خبرگزاري بي‌بي‌سي ساخته شده و حتي آن مستندهايي هم كه در داخل ايران و توسط نيروهاي داخلي توليد شده، بيشتر روايتي را ارائه داده كه مبتني بر ديدگاه نهضت آزادي بوده است و به كلي يكسونگرانه انجام شده است. مي‌گويند اگر تاريخ يك ملت را خود آن ملت ننويسند، ديگران آنگونه كه دوست دارند تاريخ آن ملت را خواهند نوشت و سينماي مستند سهم زيادي در بازنمايي تاريخي مسائل مختلف يك ملت دارد و در ايجاد چارچوب‌هاي ذهني يك ملت از تأثير غيرقابل انكاري برخوردار است. آقاي نخست‌وزير با بازخوردهاي مثبتي از سوي كارشناسان مواجه شد. محمد تقي فهيم، منتقد سينما از آقاي نخست وزير به عنوان مستندي ياد كرد كه مي‌تواند در زمره آثار بلندي قرار بگيرد كه قابليت نمايش عمومي دارند. این مستند در واقع نشان داد كه مي‌توان شخصيت‌هاي بزرگ و كساني را هم كه در هاله‌اي از تقدس قرار گرفته‌اند، مورد بررسي قرار داد. 

يكي از آثار توليد موفق مركز مستند حوزه هنري فيلم تحسين شده 157 A است كه توانست در جشنواره فيلم فجر نگاه‌ها را به خود خيره كند و دو جايزه اصلي اين جشنواره را به خود اختصاص دهد؛ فيلمي كه به طور غيرمستقيم به مسئله جنايات داعش در منطقه كردستان عراق مي‌پردازد و با نزديك شدن به زندگي سه دختر نوجوان كه در حال زندگي در اردوگاه پناهندگان جنگي هستند و در جريان حمله گروهك نظامي داعش مورد صدمات روحي و جسمي فراوان قرار گرفته‌اند، نگاهي انساني و عاطفي ارائه مي‌دهد. A157 در هر اكران خود به طور متوسط بالاي 300 نفر مخاطب داشته است و اين تعداد بيننده براي يك مستند رقم مطلوبي به شمار مي‌آيد. 

نكته جالبي كه درباره مستندهاي توليدي موفق چند سال اخير به چشم مي‌آيد، قابليت آنها در جذب مخاطب است. براي مثال مستند‌هاي «روزهاي خرداد» راجع به فتنه و «رمز و راز ملكه» توليد مركز مستند سوره توانست دامنه بيشتري از مخاطبان را دربر بگيرد و بيشتر از مستندهاي ديگر ديده شود و البته در اكران دانشجويي «خاطرات خانه متروك» توجه زيادي را به خود جلب كرد و همچنان تقاضا براي ديدن آن زياد است. 

«رمز و راز ملكه» عنوان مستندي است كه به شكلي جذاب ابعاد و زواياي تأثيرگذاري خاندان سلطنتي بريتانيا در چند قرن اخير را مورد واكاوي قرار مي‌دهد و با ريتمي نسبتاً تند اطلاعاتي كم‌نظير را به مخاطب ارائه مي‌دهد؛ موضوعي كه پا را از مرزهاي منطقه‌اي فراتر گذاشته است و با رويكردي فرامنطقه‌اي يك پديده را مورد نقادي قرار مي‌دهد. خاطرات خانه متروك نيز عنوان مستندي است كه به بهانه يكصدمين سالگرد جنگ اول جهاني توليد شده و مورد توجه زيادي قرار گرفت. 

«ميراث آلبرتا»ي يك و دو نيز عنوان مستندهايي است كه توانست با موضوع مهاجرت نخبگان به غرب، توجهات زيادي را به خود جلب كند. حسين شمقدري اين مستندها را با شيوه‌اي جذاب و نو ساخت و جزو پربيننده‌ترين مستندهاي سال‌هاي اخير محسوب مي‌شود. اين فيلم در سي امين جشنواره فيلم فجر به نمايش در آمد. هشت ماه قبل از انتشار اين مستند در اينترنت، قسمت كوچكي از آن در فضاي اينترنت منتشر شد، محتواي اين فيلم ۱۴ دقيقه‌اي مشخصاً به مشكل «فرار مغزها» و دلايل خروج نخبگان از ايران اختصاص داشت؛ موضوعي كه با توجه به گزينش هدفمند قسمت‌هاي خاص فيلم، براي همه ايرانيان – چه در داخل و چه در خارج- جذاب و آشنا بود. اين فيلم به فرار مغزها به بهانه ادامه تحصيل در امريكا و كانادا اشاره دارد، به اين معنا كه اغلب  دانشجويانی كه رتبه بالاي 200 دارند و اغلب در رشته‌هاي فني و رياضي دانشگاه شريف تحصيل مي‌كنند، براي ادامه تحصيل به خارج از كشور كوچ مي‌كنند و بسياري از اين مهاجران تحصيلكرده ديگر تمايلي به برگشت ندارند. اين مستندساز جوان سال گذشته نيز مستندي با عنوان «سي‌و‌سه سال سكوت» را ساخت كه ماجراي مهاجرت و پناهندگي يك رزمنده دفاع مقدس در آلمان را روايت مي‌كند؛ مستندي پرتره كه جذابيت كاراكتر مورد نظر در آن به غناي آن افزوده است. 

همين حالا فيلم‌هاي مستند بسياري كه موضوع مقاومت در منطقه را محور خود قرار داده‌اند، نامزد حضور در جشنواره چهاردهم فيلم مقاومت هستند كه قرار است در مهر ماه برگزار شود. سرعت تحولات در منطقه به قدري زياد است كه به طور طبيعي بخش اعظمي از حوادث و اتفاقات مهمي كه در دل مقاومت مردمي در منطقه قرار دارد و ظرفيت بازنمايي در سينما را پيدا مي‌كند، از اين قابليت دور مي‌ماند، اما با اين حال نسبت آثار ساخته شده در دو سال اخير به ويژه درباره مسئله‌اي چون داعش آمار قابل قبولي را نشان مي‌دهد. 14 فيلم آماده حضور در اين جشنواره هستند. درخشش مستندسازان جواني كه با رجوع به مضامين انقلابي در اين عرصه فعاليت كرده‌اند و عملكرد آنها با موفقيت همراه است، نويد آينده پرباري را مي‌دهد؛ آينده‌اي كه مي‌توان به مدد نسل تازه‌نفس فيلمساز، تحركي جدي به هنر انقلاب اسلامي بدهد.