عربستان به دنبال شیعه هراسی در همه جا از جمله مالی

گروه بین الملل: پایگاه اینترنتی فارن پالسی در گزارشی به قلم پل ریموند و جک واتلینگ نوشت: در کشوری همچون مالی که دو سوم بزرگسالان بیسواد هستند، تعداد معدودی از ثروتمندان هستند که امکان تحصیل در مدرسه بین المللی مصطفی را دارند.

به گزارش بولتن نیوز، در این مدرسه علوم دینی که در حومه غربی باماکو، پایتخت مالی واقع است و چند ساختمان با سفارت آمریکا فاصله دارد، تنها 180 طلبه - 150 مرد و 30 زن- مشغول به تحصیل هستند. رشته های الهیات، تاریخ، فلسفه، زبان عربی و فارسی، و ادیان در این مدرسه علمیه تدریس می شود. این مدرسه مجهز به 12 دستگاه رایانه است و به طلاب سه وعده غذایی رایگان داده می شود. در بالای قفسه های کتابخانه این مدرسه علمیه تصویر آیت الله روح الله خمینی (ره)، بنیانگذار انقلاب اسلامی ایران به چشم می خورد.

این طلاب جوان بخشی از جامعه کوچک شیعه مالی هستند. جامعه شیعه مالی حدود ده هزار خانوار هستند. این در حالی است که اکثریت سنی حدود 95 درصد جمعیت 15 میلیون نفری این کشور را تشکیل می دهند. همین جمعیت شیعه اندک هم برای عربستان کابوس است.

منطقه غرب آفریقا از دیرباز رویکرد تسامح و تساهل را در برابر اختلافات مذهبی در پیش گرفته، و - دست کم تا همین اواخر- از آن نوع رقابت های فرقه ای بین شیعیان و سنی ها که خاورمیانه را در بر گرفته، اجتناب کرده است؛ رقابت های فرقه ای که به نفع ملغمه ای از باورهایی تمام شده است که اسلام مالکی، مکتب صوفیه و اعمال دینی مربوط به جان گرایی (اصالت روح) را تشکیل می دهند. اما مالی - که حوزه های علمیه مرتبط با ایران، از جمله مدرسه بین المللی مصطفی در آن واقع است، و بر اساس اسناد محرمانه دیپلماتیک افشاشده توسط پایگاه اینترنتی ویکیلیکس در تابستان امسال، عربستان تلاش می کند مدارس، مساجد و طرح های فرهنگی خاص خود را در آن احداث و اجرا کند-، نمونه ای قابل بررسی است که نشان می دهد چطور ممکن است خصومت بین اسلام شیعه و اسلام سنی، از طریق گروههای نیابتی ایران و عربستان به کشورهایی که هزاران کیلومتر با خاورمیانه فاصله دارند، گسترش یابد.

در مدرسه بین المللی مصطفی بر خلاف بیشتر مدارس و دانشگاههای خصوصی مالی - که شهریه های سنگینی دارند-، طلاب از خارج از پایتخت انتخاب می شوند و به طور رایگان پانسیون می شوند. شمار معدودی از طلاب این مدرسه از خانواده های سرشناس و نخبه مالی هستند. طلاب این مدرسه از طریق برگزاری آزمون در میان جوانان شیعه کشور انتخاب می شوند. طلاب ممتاز این مدرسه می توانند به تحصیلات خود در ایران ادامه دهند.

این مدرسه به این دلیل قادر به حمایت مالی سخاوتمندانه از طلاب خود است که خود از حمایت مالی دانشگاهی در قم واقع در ایران برخوردار است. شهر قم از شهرهای مقدس شیعیان است و به علت آموزش علوم دینی و اسلامی شهرت دارد. دانشگاه دولتی قم بودجه و برنامه های درسی - که شامل مکاتب مختلف اسلام و علوم شیعه است- در اختیار مدرسه بین المللی مصطفی قرار می دهد.

آدم اندیایه Adam N apostrophe Diaye، طلبه 22 ساله مدرسه بین المللی مصطفی که به تازگی شیعه شده است گفت: «تدریس بسیار خوب است.» وی قصد دارد پس از فارغ التحصیل شدن، معلم شود. نظرسنجی از همکلاسی های وی نیز نشان داد که بیشتر آنان می خواهند روحانی و مبلغ مذهبی شوند.

معلوم نیست چه تعداد از مدارس و حوزه های علمیه مالی مرتبط با جمهوری اسلامی ایران هستند و این ارتباطات تا چه حد نزدیک است. همچنین هیچ مدرک مسلمی وجود ندارد که نشان دهد مدارسی همچون مدرسه بین المللی مصطفی الزاماً بخشی از تلاش های گسترده تر دولت ایران برای ترویج شیعه است. مسئولان مرکز فرهنگی ایران در باماکو از بیان جزئیات درباره تعداد نهادهای آموزشی که با آن ارتباط دارند، خودداری کردند. روزنامه الیوم مستقر در عربستان پیشتر گزارش داده بود این مرکز فرهنگی ده مدرسه را در مالی اداره می کند. منابع دیگر شمار این مدارس را حدود 13 مورد اعلام کرده اند.

ایران و مالی روابط گرم، اما محدودی، دارند. محمود احمدی نژاد، رئیس جمهور سابق ایران، سال 2010 که به باماکو و تیمبوکتو سفر کرد، از واژه های پرشوری درباره همبستگی بین دو کشور استفاده کرد، و مجموعه قراردادهایی در زمینه کمک به توسعه مالی و سرمایه گذاری در صنایع کشاورزی و تولیدی این کشور امضا کرد. محمد دیاباته Mohamed Diabaté، رئیس مدرسه بین المللی مصطفی -که در ایران تحصیل کرده و همچنان با روحانیان این کشور ارتباط دارد-، در تلویزیون مالی برنامه ای دارد که در آن درباره درک خود از اسلام صحبت می کند. (وی می گوید فرقه صوفیه تیجان که در غرب آفریقا رایج است، بیشتر ریشه در آموزه های مکتب شیعه دارد تا مذهب اهل سنت.)

شیعه گرایی در مالی مسئله ای نیست که عربستان به آن بی اعتنا باشد. شمار زیادی از حدود 60 هزار سند دیپلماتیکی که ویکیلیکس نوزدهم ژوئن منتشر کرد، مربوط به نگرانی انگلیس از «موج فزاینده شیعه گرایی» به علت تلاش های ایران، رقیب منطقه ای عربستان در خاورمیانه، برای ترویج این مذهب است. این اسناد که شامل جزئیات درباره مؤسسه های خیریه، مدارس و رسانه های ایران در کشورهای مختلف از قراقستان گرفته تا اسپانیا -و نگرانی های بیهوده درباره «فعالیت های شیعیان» در کشورهای دیگر- است، نشان می دهد دیپلمات های سعودی شیعه گرایی را به منزله ارتداد می دانند، بلکه آن را مسئله ای مرتبط با نفوذ سیاسی ایران قملداد می کنند، و حتی کوچک ترین گروه شیعیان را تهدید تلقی می کنند.

در یکی از اسناد سفارت عربستان در باماکو که سال 2009 خطاب به وزارت امور خارجه عربستان نوشته شده، آمده است: «با وجود تلاش های سفارت ایران (در مالی)، میزان جذب چندان زیاد نبوده است، اما ممکن است تفکرات آنها در آینده به شیوه ای گسترده تر ترویج یابد و شیعیان پایگاهی برای فعالیت های خود به دست آورند.» در این سند، حمایت مالی از اجرای طرح های رقابتی -احداث مساجد و مدارس، اجرای برنامه های فرهنگی، ترویج مذهب اهل تسنن و برگزاری دوره های تابستانی در این خصوص- ، برای «تقویت جایگاه رو به رشد عربستان» در مالی، و تقویت وجهه عربستان به عنوان «حامی و محافظ دین اسلام» پیشنهاد شده است. همچنین به موجب این سند، این اقدام باید «به شیوه ای صورت گیرد که موجب تقویت همزیستی مسالمت آمیز بین ایدئولوژی های مختلف شود و با ترویج مذهب شیعه مقابله کند.»

در این سند آمده است: «ایران از محبت پیروان مکتب صوفیه به خاندان پیامبر سوءاستفاده می کند تا نشان دهد که ایران یک کشور بزرگ اسلامی است که دشمن کافران و حامی همه مسلمانان است. بسیاری از مردم مالی از واقعیت طرز تفکر شیعی - که تعصب، نژادپرستی و خصومت با دکترین های اسلامی از ویژگی های آن است- مطلع نیستند.»
به نظر می رسد برخی از شخصیت های سنی مالی متوجه این واقعیت شده اند که جمعیت کوچک شیعه این کشور از اهمیت سیاسی برخوردار شده اند و با ایران ارتباط دارند.
محمود دیکو، رئیس «شورای عالی اسلامی مالی» و یکی از بانفوذترین روحانیان این کشور گفت: « شیعیان حتی یک درصد جمعیت مالی را هم تشکیل نمی دهند، اما حضوری سیاسی در کشور دارند که توسط ایرانی ها هدایت می شود.»
دیکو از جمله 30 روحانی بلندپایه مالی است که سال 2008 نامه ای سرگشاده را در حمایت از موضع شیخ یوسف قرضاوی، روحانی بانفوذ و صریح اللهجه مصری علیه ترویج مذهب شیعه امضا کرد. در این نامه درباره «خطرهای موج فزاینده شیعه گرایی که به دنبال تبدیل جوامع سنی به شیعه، تضعیف دولت های آنان و تحمیل هژمونی ایران بر آنهاست» هشدار داده شده بود.
مالی سابقه چندانی درباره درگیری های مذهبی ندارد. در سال 2012، ائتلافی از جدایی طلبان توآرگTuareg و اسلام گرایان وابسته به القاعده به نیمه شمالی کشور حمله کردند و شریعت اسلامی را در آن منطقه اجرا کردند تا اینکه نظامیان فرانسوی آنان را از منطقه بیرون راندند. اما از آن زمان تاکنون، فعالیت های شورشی در سطح پایین در کشور ادامه داشته است. شبه نظامیان، ارتش مالی، صلح بانان سازمان ملل، کارکنان نهادهای امدادرسان خارجی را با تیراندازی یا نصب بمب های کنارجاده ای هدف حمله قرار داده اند. گروه افراط گرای انصارالدین مسئولیت حمله مرگبار ماه مارس را در رستورانی شلوغ در باماکو، و کشته شدن سه نظامی در روستایی نزدیک مرز موریتانی را در ماه ژوئن بر عهده گرفت.
با وجود این، از نظر بیشتر مردم مالی، افراط گرایی مذهبی در این کشور پدیده ای است که از خارج تحمیل شده است. جنگجویانی که در رویدادهای سال 2012 مشارکت داشتند، خارجی بودند، و در تاریخ طولانی رواداری مذهبی در این کشور، خشونت بی سابقه است. سنی ها، پیروان فرقه صوفیه و قائلین به اصالت روح (جان گرایی یا روح گرایی) قرن هاست که به طور مسلالمت آمیز در کنار یکدیگر زندگی می کنند.
یکی از کشیشان برجسته مالی به نام محمد یاتارا به راحتی از ارتداد و برگشتن از دین خود سخن می گوید؛ امری که در خاورمیانه و شمال آفریقا غیرقابل تصور است. وی زمانی که 16 ساله بود از دین اسلام به مسیحیت گروید. زمانی که وی به خانواده اش گفت مسیحی شده است، پدرش او را طرد کرد و از خانه بیرون انداخت. با این همه، وی و پدرش باز هم با یکدیگر تماس داشتند، و گرویدن یاتارا از دین اسلام به مسیحت عواقب امنیتی چندانی برای وی نداشت.
در میان اکثریت مسلمان مالی، پیروان فرقه صوفیه و قائلین به اصالت روح بخش مهمی از این جمعیت را تشکیل می دهند. در جوامع فقیرتر، شمار اندکی از امامان جماعت عربی صحبت می کنند یا با فلسفه اسلامی به خوبی آشنا هستند. برخی از مردم مالی از این نگرانند که قدرت های خارجی با حمایت مالی برای ساخت و اداره مدارس، مساجد و زیرساخت های مورد نیاز موجب ایجاد اختلافاتی در کشور شوند که قبلاً سابقه نداشت.
بسیاری از کسانی که با دیکو هم عقیده اند، نهادهایی همچون مدرسه بین المللی مصطفی و مرکز فرهنگی ایران را ابزاری برای نفوذ سیاسی ایران می دانند- اتهامی که رئیس مدرسه بین المللی مصطفی، با وجود نصب تصاویر آیت الله خمینی(ره) در دفتر خود و کتابخانه مدرسه، و حتی در خودروی خود، آن را رد کرد.-
وی گفت: « ما سیاسی شدن اسلام را نمی پذیریم.» اما وی اذعان کرد شیعیان مالی به حمایت ایران در مقابله با سلفی گری چشم دوخته اند. وی گفت: «هر کشوری که نماینده یک فرقه مذهبی است باید از این فرقه مذهبی خود حفاظت کند.»
دیاباته -در حالی که دفتر کوچکش که در کنار نمازخانه مدرسه بین المللی مصطفی واقع است، نشسته بود- توضیح داد که چقدر در گذشته از شیعیان بیزار بود. اما در اواخر دهه 1980 به گروهی از روشنفکران جوان ملحق شد که در بحث ها با حضور Hassan Hambraze ، کاردار وقت ایران در باماکو و فرزند یکی از روحانیان برجسته ایرانی شرکت می کردند. Hambraze در سال 1988 مسئولیت اعزام گروهی از طلاب مالی را به نخستنی مدرسه شیعه در غرب آفریقا بر عهده داشت. دیاباته شیعه شد و برای تحصیل به ایران رفت. وی پس از بازگشت از ایران به رهبری برجسته در میان جامعه نوپای شیعه مالی تبدیل شد.
در حال حاضر، وی علیه رهبران سنی در کشور که دیدگاههای افراطی تری دارند با صراحت سخن می گوید. وی گفت: «تفکر سلفی به خوبی شناخته شده است. آنها می خواهند به قدرت برسند و برای این کار برنامه ریزی می کنند. آنها قصد دارند کنترل جامعه اسلام را در دست بگیرند. اما ما ساکت نمی مانیم. هر کسی روش های خود را دارد.»
به نظر می رسد این روش ها روشن است: ترویج مذهب شیعه و ارائه خدمات آموزشی مناسب به کسانی که شیعه می شوند، و فراهم کردن امکان سفر به ایران و کار در آنجا برای این افراد. راهبرد عربستان در مالی پیچیده تر است.( شایعات گسترده ای در یمان مردم مالی در این باره بر سر زبان هاست، از جمله اینکه سعودی ها وجوه کلانی را صرف حمایت مالی از سلفی های برجسته مالی می کنند.) اسناد دیپلماتیک افشا شده در ویکیلیکس تا حدی موجب آشکار شدن فعالیت های سعودی ها در مالی شده است؛ فعالیت هایی که شامل حمایت مالی از مدارس و برگزاری دوره های آموزش وعظ توسط دانشگاه اسلامی مدینه و دانشگاه اسلامی امام محمد بن سعود واقع در ریاض است.
تیرنو دیالو، وزیر امور مذهبی مالی گفت دولت های مالی یکی پس از دیگری به طرح های مذهبی تحت حمایت کشورهای خارجی بی اعتنا بوده اند. با وجود جمعیت به شدت مذهبی مالی، قانون اساسی سکولار این کشور نشان می دهد که دولت کار زیادی برای ساخت مساجد در این کشور نکرده است. همچنین با اینکه دولت از وجوه کلانی که از منابع ناشناس وارد مالی می شود، آگاه است، اما منابع چندانی برای جایگزینی معتبر آنها ندارد.
نه ایران و نه عربستان به طور علنی موجب بروز خشونت در مالی نشده اند. دیاباته و همتایان سنی وی تصریح کردند که «شیعیان مانند پیروان فرقه های دیگر در مالی می دانند که گروههای افراطی فعال در شمال رحم ندارند.» با این همه، ایجاد هویت های فرقه ای که قبلاً وجود نداشته است برای رسیدن به اهداف سیاسی، منجر به بروز اختلافاتی می شود که با دستورکارهای سیاسی مرتبط است.
امام بابا دیالو، یکی دیگر از اعضای «شورای اسلامی مالی» گفت می خواهد مقدمات را برای برگزاری گفتگوی بین مذاهب مختلف فراهم کند، اما هنوز بودجه کافی برای این اقدام جمع آوری نکرده است. وی درباره پیامدهای احتمالی انفعال و کوتاهی در این خصوص هشدار داد و گفت: « اگر ما نتوانیم این اختلافات را برطرف کنیم، جنگ بعدی بین شیعیان و سنی ها در کشور ما خواهد بود.»