آیا «عریضه نویسی» خرافه است؟
علی احمدپور- رقعه یا عریضه نویسی سنتی است که بر اساس برخی از روایات مورد تاکید قرار گرفته است. در سال‌های اخیر این مقوله متاثر از فضای سیاسی کشور و برخی ترویج‌های خرافه‌گری قرار گرفت تا جایی که حتی برخی چهره‌های شناخته شده در حوزه مطالعات تاریخی وادار به واکنش در مورد این مسئله شدند.
به گزارش بولتن نیوز، در سال ۸۹ رسول جعفریان، استاد تاریخ و عضو گروه تاریخ دانشکده ادبیات دانشگاه تهران در واکنش به عریضه نویسی در چاهی که در محوطه حیاط مسجد جمکران قرار دارد، ضمن نفی صحت چنین سنتی در اسلام از خطر ترویج سنت‌های خرافه سخن گفت. حجت الاسلام مرتضی وافی، معاون فرهنگی مسجد جمکران نیز اخیرا طی گفتگویی در مورد نظر مراجع پیرامون این سنت اعلام کرد: «طی استفتائاتی که از مراجع عظام و بزرگان و علما صورت گرفته است، آن‌ها هم برای چاه عریضه، موضوعیتی قائل نیستند. ایشان اصل عریضه نویسی را قبول دارند؛ اما اینکه در جمکران بنا باشد اتفاق خاصی بیفتد را رد می‌کنند.
بحث عریضه نویسی یک حرکت نمادین و مستند به رفتارهای اصیل دینی است و ما باید مواظبت کنیم که حواشی آن اتفاقاتی نیفتد؛ که تاکنون چنین چیزی نبوده است و اگر بدانیم این مسئله اسباب سوء استفاده برخی و بروز و ظهور روش‌های انحرافی و غلط میشود قطعا با اصل مسئله (عریضه نویسی در چاه جمکران) -که چیز خاصی را به وجود نمی‌آورد - برخورد خواهیم کرد.»
جعفریان در بخشی از نقد مذکور خود نوشته بود: «تمسک به کلیاتی از قبیل اینکه عریضه نویسی مصداقی از توسل است، تطبیق آن‌ها با پاسخ‌های مکتوب امامان به نواب خاصه یا جز آنان، یا آنکه چند روایت در فلان کتاب مرحوم مجلسی یا میرزا حسین نوری هست، مشکلی را حل نمی‌کند.
روایت درباره بسیاری از مسائل هست، اما آنچه به طور رسمی به عنوان یک امر دینی و شرعی پذیرفته میشود امر دیگری است. این امور نیاز به تامل مراجع دینی و اظهار نظر آن‌ها دارد. چگونه می‌‌توان با چند روایت که آن هم صراحت ندارد، چنین رسمی را رواج داد در حالی که علما صد‌ها روایت نقل شده توسط همین میرزای نوری را در باب تحریف قرآن، رد و فاقد اعتبار و ارزش می‌دانند؟»
البته در همان دوره پاسخ‌های متعددی به انتقاد جعفریان از سوی چهره مختلف داده شد که در یکی از این پاسخ‌ها کریم مظفری، از طلاب حوزه علمیه خود پاسخ نسبتا جامعی ارائه داده بود. وی در بخشی از پاسخ خود به جعفریان، پس از ذکر آدرس دقیق احادیث مربوط به عریضه نویسی در منابع روایی، می‌گوید: «جناب آقای جعفریان عزیز، آیا بهتر نیست شخصیتی مثل حضرتعالی، قبل از نظر دادن، مطالعه‌ای داشته باشد؟ آیا آماری که در مورد روایات تحریف قرآن بیان فرموده‌اید (صد‌ها روایت) مستند است؟ اصلا موضوعی که «صد‌ها روایت» از ائمه (ع) داشته باشد، تعدادش از عدد انگشتان دستان مبارک شما تجاوز می‌کند؟ (به جز موضوعات کلی وسیع مثل نماز).
آیا رد نمودن و فاقد اعتبار و ارزش دانستن علما در روایات «تحریف قرآن» نقل شده توسط میرزای نوری، مستلزم این است که کلا روایات نقل شده توسط ایشان از درجه اعتبار ساقط باشند، حتی در سایر موضوعات؟ و حتی اگر فحول فن حدیث، امثال شیخ طوسی و کفعمی و مجلسی و... نقل فرموده و صحه گذاشته باشند؟ چگونه بین دو مطلب بی‌ربط، چنین ملازمه‌ای قائل می‌شوید؟ حضرتعالی در فن حدیث و حدیث‌شناسی، چه مقدار و نزد کدام استاد متضلع، کسب آشنایی فرموده‌اید؟ آیا معیار صحت و سقم روایات و میزان تشخیص اینکه کدام کار مایه آبرومندی و کدام موجب آبروریزی شیعه است سلیقه شخصی من و شما است؟ پس فعلی المذهب السلام! یا ملاکش طرز نگاه و دید دشمنان اسلام راستین (تشیع) است؟ پس حج و نماز را هم باید تعطیل کرد؛ زیرا استهزا می‌کنند که این دیوانگان چرا دور یک اتاق سنگی دست ساز می‌چرخند با لباس‌های حمام (در طواف)؟ و این بی‌نزاکت‌ها چرا سر خود را زمین گذاشته، عجز خود را بلند می‌کنند (در سجده نماز)؟»
در باب اختلافات مطرح پیرامون مسئله عریضه نویسی بخش متعهد منتقدان بیش از هر چیز بر مسئله وهن آمیز بودن چنین سنتی از نگاه دیگران تمرکز می‌کنند. البته با وجود آنکه وجود چنین دغدغه‌ای قطعا ارزشمند و شایان امتنان است، با این حال دین عرصه‌ای برای اظهار نظرهای شخصی و اعمال سلایق دلخواه نیست. در نظام و چهارچوب مذهب تشیع فقها عهده دار تعیین مصادیق احکام و وهن آلود بودن یا نبودن سنن روایی هستند. از این رو و با توجه به آنکه اصل رقعه و عریضه نویسی مورد قبول اتفاقی میان مراجع تقلید است، بنابراین نمی‌توان با نظرات غیر تحقیقی و غیر مستند اصالت این سنت را مخدوش نمود.
البته همانطور که مرتضی وافی نیز بدین امر مهم اشاره کرده است علما و مسئولان فرهنگی بدون تردید موظف هستند تا از شکل گیری هرگونه سنت مسئله ساز و تردید برانگیز بپرهیزند. همچنان که چندی پیش در بخشی از مسجد جمکران جایگاه شیشه‌ای خاصی تعبیه شد و موجب جلب نظر زائران قرار گرفت به نحوی که بیم مقدس انگاشتن ماهوی آن به وجود آمد. آیت الله مکارم شیرازی نسبت به آن اعلام موضع کردند و هشدار دادند که چنین تدارکاتی متناسب با جایگاه مسجد مقدس جمکران و سنت‌های اصیل تشیع نیست.
از این رو آن جایگاه جمع آوری شد و اعتراضی هم در این رابطه به وجود نیامد. بنابراین تشیع و فقهای آن نه با نگاه اشعری‌گری خواهان تکیه بر هر نقل غیر عقلانی هستند و نه آنکه با نگاه مسموم روشنفکری به دنبال نفی هرگونه روایتی. مسیر صحیح و تشخیص سره از ناسره تنها بر اساس اجتهاد فقهایی صورت می‌گیرد که توانسته‌اند تعادل لازم در بهره گیری عقلایی از منابع مختلف را به دست آورند.
منبع: هفته نامه رایحه مهر استان قزوین
بحث عریضه نویسی یک حرکت نمادین و مستند به رفتارهای اصیل دینی است و ما باید مواظبت کنیم که حواشی آن اتفاقاتی نیفتد؛ که تاکنون چنین چیزی نبوده است و اگر بدانیم این مسئله اسباب سوء استفاده برخی و بروز و ظهور روش‌های انحرافی و غلط میشود قطعا با اصل مسئله (عریضه نویسی در چاه جمکران) -که چیز خاصی را به وجود نمی‌آورد - برخورد خواهیم کرد.»
جعفریان در بخشی از نقد مذکور خود نوشته بود: «تمسک به کلیاتی از قبیل اینکه عریضه نویسی مصداقی از توسل است، تطبیق آن‌ها با پاسخ‌های مکتوب امامان به نواب خاصه یا جز آنان، یا آنکه چند روایت در فلان کتاب مرحوم مجلسی یا میرزا حسین نوری هست، مشکلی را حل نمی‌کند.
روایت درباره بسیاری از مسائل هست، اما آنچه به طور رسمی به عنوان یک امر دینی و شرعی پذیرفته میشود امر دیگری است. این امور نیاز به تامل مراجع دینی و اظهار نظر آن‌ها دارد. چگونه می‌‌توان با چند روایت که آن هم صراحت ندارد، چنین رسمی را رواج داد در حالی که علما صد‌ها روایت نقل شده توسط همین میرزای نوری را در باب تحریف قرآن، رد و فاقد اعتبار و ارزش می‌دانند؟»
البته در همان دوره پاسخ‌های متعددی به انتقاد جعفریان از سوی چهره مختلف داده شد که در یکی از این پاسخ‌ها کریم مظفری، از طلاب حوزه علمیه خود پاسخ نسبتا جامعی ارائه داده بود. وی در بخشی از پاسخ خود به جعفریان، پس از ذکر آدرس دقیق احادیث مربوط به عریضه نویسی در منابع روایی، می‌گوید: «جناب آقای جعفریان عزیز، آیا بهتر نیست شخصیتی مثل حضرتعالی، قبل از نظر دادن، مطالعه‌ای داشته باشد؟ آیا آماری که در مورد روایات تحریف قرآن بیان فرموده‌اید (صد‌ها روایت) مستند است؟ اصلا موضوعی که «صد‌ها روایت» از ائمه (ع) داشته باشد، تعدادش از عدد انگشتان دستان مبارک شما تجاوز می‌کند؟ (به جز موضوعات کلی وسیع مثل نماز).
آیا رد نمودن و فاقد اعتبار و ارزش دانستن علما در روایات «تحریف قرآن» نقل شده توسط میرزای نوری، مستلزم این است که کلا روایات نقل شده توسط ایشان از درجه اعتبار ساقط باشند، حتی در سایر موضوعات؟ و حتی اگر فحول فن حدیث، امثال شیخ طوسی و کفعمی و مجلسی و... نقل فرموده و صحه گذاشته باشند؟ چگونه بین دو مطلب بی‌ربط، چنین ملازمه‌ای قائل می‌شوید؟ حضرتعالی در فن حدیث و حدیث‌شناسی، چه مقدار و نزد کدام استاد متضلع، کسب آشنایی فرموده‌اید؟ آیا معیار صحت و سقم روایات و میزان تشخیص اینکه کدام کار مایه آبرومندی و کدام موجب آبروریزی شیعه است سلیقه شخصی من و شما است؟ پس فعلی المذهب السلام! یا ملاکش طرز نگاه و دید دشمنان اسلام راستین (تشیع) است؟ پس حج و نماز را هم باید تعطیل کرد؛ زیرا استهزا می‌کنند که این دیوانگان چرا دور یک اتاق سنگی دست ساز می‌چرخند با لباس‌های حمام (در طواف)؟ و این بی‌نزاکت‌ها چرا سر خود را زمین گذاشته، عجز خود را بلند می‌کنند (در سجده نماز)؟»
در باب اختلافات مطرح پیرامون مسئله عریضه نویسی بخش متعهد منتقدان بیش از هر چیز بر مسئله وهن آمیز بودن چنین سنتی از نگاه دیگران تمرکز می‌کنند. البته با وجود آنکه وجود چنین دغدغه‌ای قطعا ارزشمند و شایان امتنان است، با این حال دین عرصه‌ای برای اظهار نظرهای شخصی و اعمال سلایق دلخواه نیست. در نظام و چهارچوب مذهب تشیع فقها عهده دار تعیین مصادیق احکام و وهن آلود بودن یا نبودن سنن روایی هستند. از این رو و با توجه به آنکه اصل رقعه و عریضه نویسی مورد قبول اتفاقی میان مراجع تقلید است، بنابراین نمی‌توان با نظرات غیر تحقیقی و غیر مستند اصالت این سنت را مخدوش نمود.
البته همانطور که مرتضی وافی نیز بدین امر مهم اشاره کرده است علما و مسئولان فرهنگی بدون تردید موظف هستند تا از شکل گیری هرگونه سنت مسئله ساز و تردید برانگیز بپرهیزند. همچنان که چندی پیش در بخشی از مسجد جمکران جایگاه شیشه‌ای خاصی تعبیه شد و موجب جلب نظر زائران قرار گرفت به نحوی که بیم مقدس انگاشتن ماهوی آن به وجود آمد. آیت الله مکارم شیرازی نسبت به آن اعلام موضع کردند و هشدار دادند که چنین تدارکاتی متناسب با جایگاه مسجد مقدس جمکران و سنت‌های اصیل تشیع نیست.
از این رو آن جایگاه جمع آوری شد و اعتراضی هم در این رابطه به وجود نیامد. بنابراین تشیع و فقهای آن نه با نگاه اشعری‌گری خواهان تکیه بر هر نقل غیر عقلانی هستند و نه آنکه با نگاه مسموم روشنفکری به دنبال نفی هرگونه روایتی. مسیر صحیح و تشخیص سره از ناسره تنها بر اساس اجتهاد فقهایی صورت می‌گیرد که توانسته‌اند تعادل لازم در بهره گیری عقلایی از منابع مختلف را به دست آورند.
منبع: هفته نامه رایحه مهر استان قزوین
شما می توانید مطالب و تصاویر خود را به آدرس زیر ارسال فرمایید.
bultannews@gmail.com
