«گرافیتی» جرم نیست!

به گزارش بولتن نیوز، به باور علاقه مندان به این هنر شهری، برداشت های یک سویه و نگاه های تک بعدی به گرافیتی، چهره یی عصیانگرایانه و خرابکارانه برای این هنر رقم زده است. این در حالی است که به گفته ی آن ها هنر نقاشی و دیوارنگاری شهری فقط جنبه ی خرابکارانه و مبارزه طلب ندارد بلکه می تواند در کنار زیباسازی فضای شهری، به انتقال مفهوم و پیام های اجتماعی و انسانی به شهروندان کمک برساند.

به گفته ی آن ها، اگر چه مانند همه ی آثار هنری، در خلق یک دیوارنگاره انگیزه های فردی و اجتماعی دخیل است اما این به آن معنا نیست که گرافیتی هنری است که فقط رویکرد سیاسی یا خرابکارانه دارد. هنرمندان گرافیتی در سراسر جهان تاکنون از ظرفیت های سازنده ی این هنر در ایجاد صلح، آرامش و عدالت استفاده کرده اند و کمترین تاثیر مثبت آن زیبایی بخشی و رنگ دادن به دیوارهای مات و یکدستی بوده که جز کسالت برای رهگذران هدیه ی دیگری نداشته است.

گرافیتی همواره در طول زمان بیش از هر هنر دیگری مورد کج فهمی واقع شده است به گونه یی که علاقه مندان به آن در سراسر جهان همواره برای انجام فعالیت در این عرصه با دشواری ها و سخت گیری هایی روبرو بوده و هستند. با وجود این دشواری ها تاکنون تلاش های زیادی برای به رسمیت شناخته شدن گرافیتی صورت گرفته است.

در همین چارچوب، به تازگی یک برنوشته ی (بَنر) غیر رسمی بر روی یکی از آگهی نماهای (بیلبورد) شهرداری تهران در حوالی میدان آزادی برای چند ساعت نصب و روی آن نوشته شده بود «گرافیتی جرم نیست»؛ اقدامی که در فضای رسانه یی بازتاب داشت و به نظر می رسد از سوی علاقه مندان به گرافیتی صورت گرفته باشد.


گرافیتی جرم نیست، شعاری جهانی و شناخته شده در این عرصه ی هنری است. یکی از گرافیتی کاران تهران که خواست نامش فاش نشود در گفت و گو با گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا عنوان داشت این شعار زمانی که برخی کشورها مانند آمریکا از به رسمیت شناختن این هنر شهری سرباز می زدند و آن را عملی مجرمانه می دانستند، از سوی علاقه مندان به گرافیتی مطرح شد و تا به امروز از آن به عنوان شعاری شناخته شده برای به رسمیت شناخته شدن گرافیتی در جهان استفاده می شود.

*** گرافیتی فقط جنبه ی عصیانگرانه ندارد

کارشناسان هنری و علاقه مندان به کار گرافیتی بر این باورند که گرافیتی اگر چه مانند هر هنر دیگری می تواند با رویکرد نقادانه همراه باشد، اما این به معنای هرج و مرج طلبی و عصیانگری مطلق در هنر گرافیتی نیست.

«کامبیز درم بخش» نقاش، کاریکاتوریست و گرافیست مشهور ایرانی در این باره در گفت و گو با گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا گفت: گرافیتی را هم می توان پیام مکتوب اعتراض و عصیان جوانان امروز جهان و نوعی اعلام حضور جوانانی که دیده و شنیده نمی شوند دانست، هم می توان هنری برشمرد که پیام آور صلح و عشق است. از این رو به گرافیتی نباید تک بعدی نگریست و با این دیدگاه علاقه مندان به آن را محدود کرد.

وی افزود: ریشه ی گرافیتی شاید به هزاران سال قبل بازگردد. تصویرنگاری و کتیبه نویسی در غارها و روی کوه ها همه نوعی از گرافیتی بوده است. از این رو میل به اثر گذاری در طبیعت و پیام رسانی به محیط پیرامونی در انسان از گذشته تا به امروز وجود داشته است. یادگاری هایی را هم که امروزه افراد روی دیوارها می نویسند و می کشند می توان نشانه ی همین میل به ثبت شدن و ماندگاری انسان در محیطی که در آنجا حضور داشته دانست؛ تمام این نوشته ها و نقاشی ها بخشی از گرافیتی هستند.

درم بخش در ادامه تاکید کرد: گرافیتی طیف گسترده یی از پیام ها و تصاویر را در بر می گیرد از تصاویر صلح آمیز و عاشقانه گرفته تا نوشته ها و تصاویر مستهجن. به این دلیل نمی توان گرافیتی را به طور مطلق بد دانست. گاه برخی گرافیتی ها توانسته اند پیامی بزرگ را جهانی کنند. به عنوان مثال در جنگ ویتنام شعار «عشق بورزید، جنگ نکنید» و تصویر کبوتران صلح در تمامی جهان روی دیوارها کشیده می شد و پیام صلح و عشق را برای جهانیان به ارمغان می آورد.

در این ارتباط، گرافیتی کاری که بدون بیان نام با ما گفت و گو کرد نیز بر این عقیده است که نباید با نگاه منفی به گرافیتی آن را مقوله یی غیرهنری و هرج و مرج طلب تعبیر کرد.

وی در این باره گفت: گرافیتی در ذهن ها بد جا افتاده است. گرافیتی یک هنر است و نباید با آن به صورت یک عمل خرابکارانه و قبیح برخورد کرد. برخورد اینگونه با هنر، جامعه را از هنر دور می کند و هنرمندان را فراری می دهد.

او یادآورشد: اکنون چهار یا پنج نفر گرافیتی کاری که در ایران داشتیم و در این زمینه حرفی برای گفتن داشتند از ایران رفته اند و در دیگر کشورها کار می کنند. آن ها در کشورهای دیگر بیشتر دیده شده اند و به مراتب موفق تر هستند و موقعیت مالی بهتری هم دارند.

وی به این پرسش که آیا استفاده ی نادرست از این مقوله و ورود افراد کم هنر و بی تکنیک به این حوزه باعث مقاومت مسوولان در به رسمیت شناختن گرافیتی شده یا خیر چنین پاسخ گفت: گرافیتی بیشتر از آنکه به تکنیک بستگی داشته باشد به ارتباط برقرار کردن با جامعه بستگی دارد. حتی گذاشتن 2 چشم برای ترکی که روی دیوار افتاده است، اگر بتواند مردم را به خود متوجه سازد و باعث تغییر در فضای شهری شود این کار یک کار گرافیتی و ارزشمند است.

این گرافیتی کار افزود: متاسفانه در جامعه ی ما به دلیل ذهنیتی که از شعارنویسی روی دیوار وجود دارد، حتی دیدن اسپری در دست یک نفر خلاف و جرم به شمار می آید. این در حالی است که کار گرافیتی الزاما کاری سیاسی نیست و گرافیتی کارها فقط به دنبال رساندن مفاهیم سیاسی نیستند.

*** گرافیتی در ایران

با وجود محدودیت گرافیتی در ایران، در شهری نظیر تهران کمتر می توان محله یا خیابانی را یافت که روی دیوارها و در کوچه پس کوچه هایش طرح های گرافیتی به چشم نخورد.

با این همه به نظر می رسد این هنر شهری در ایران رشد چندانی نداشته است؛ آنگونه که طرح های چشمگیری که تاکنون بر روی دیوارها دیده شده، همگی برای هنرمندانی بوده است که تعداد آن ها از تعداد انگشتان دست تجاوز نمی کند.

درم بخش در این زمینه، گفت: در ایران گرافیتی سابقه یی طولانی دارد. اواخر حکومت شاه و اوایل انقلاب اسلامی، دیوارها با شعارهای گوناگون و تصاویر مختلف پر شده بود و در زمان جنگ ایران و عراق گرافیتی ها و نقاشی های دیواری چهره ی شهر ما را دگرگون کرده بود. با وجود این، گرافیتی آنگونه که باید در ایران پیشرفت نداشته است.

درم بخش افزود: هنرمندان گرافیتی ما هر بار نمادها و نوشته های خود را تغییر می دهند و یک سردرگمی در آن مشاهده می شود. در ایران به غیر از 2 یا 3 نفر گرافیتی کار که کارهایشان هم بسیار قابل تحسین است، تعداد زیادی که خود را گرافیتی کار می دانند، فقط دیوار خراب کن هستند و کارهایشان نه مضمون دارد و نه زیبایی. کار گرافیتی باید بتواند به بهبود و زیبایی وضعیت شهری کمک برساند نه اینکه به زیبایی شهر صدمه بزند که در این صورت قابل دفاع نیست.

در برابر این دیدگاه و به باور گرافیتی کاری که با ما گفت و گو کرد، پیشرفت نکردن گرافیتی در ایران به دلیل نبودن هنرمندان خوب در این عرصه نیست بلکه محدودیت و نبود فضای باز برای فعالیت در عرصه ی گرافیتی موجب رشد اندک این حوزه شده است.

این گرافیتی کار گفت: ایران جزو معدود کشورهایی است که در زمینه ی هنر شهری، محدودیت های بی شماری دارد. دیوار یک خانه یا یک مغازه در همه جای دنیا جزو ملک شخصی افراد است و در کار گرافیتی این مالک است که باید تصمیم بگیرد ملک خود را در اختیار گرافیتی کارها قرار بدهد یا ندهد نه سازمان های دولتی و شهرداری.

به گفته ی وی، در کشورهای پیشرفته ی دنیا نهادی دولتی ناظر بر دیوارنگاری های شهری وجود ندارد و مردم و شبکه های خصوصی هستند که این کارها را بر عهده می گیرند.

او ادامه داد: در اینجا گرافیتی کارها باید در ابتدا نمونه ی کار خود را به مسوولان در سازمان زیباسازی شهرداری نشان دهند و پس از اعمال نظرها و سانسورهای فراوان شاید بتوانند طرح خود را روی یکی از دیوارهای شهر پیاده کنند. این امر خلاقیت و آزادی را از هنرمند می گیرد. اگر چه شهرداری در ازای این کار دستمزد ما را هم پرداخت می کند اما ما گرافیتی کارها می گوییم که پول نمی خواهیم. اجازه بدهند که ما ضمن رعایت اصول شرعی و قانونی کارمان را آزادانه انجام دهیم.

این گرافیتی کار در ادامه با تاکید بر اینکه تلاش هنرمندان این عرصه برای به رسمیت شناخته شدن گرافیتی همواره با درهای بسته مواجه می شود افزود: من خود بارها به شهرداری رفته ام و با رییس زیباسازی شهرداری صحبت کرده ام و گفته ام ما پولی بابت کاری که انجام می دهیم نمی خواهیم. ما تلاش مان زیباسازی سطح شهر است. نه می خواهیم فعالیت سیاسی کنیم نه قصد خرابکاری داریم. ما فقط می خواهیم با کارمان یک سری از مفاهیم، رنگ ها و زیبایی ها را به مردم ارایه کنیم.

وی اضافه کرد: با وجود طرح این درخواست ها، متاسفانه شهرداری به عده یی پول می دهد تا بیایند و روی نقاشی های ما رنگ بپاشند. اغلب گرافیتی کارها این کار را در شب و با سرعت زیاد انجام می دهند و در بیشتر موارد صبح بعد اثری از کار ما روی دیوار نیست. متاسفانه گاهی کسانی که در حوزه ی گرافیتی کار می کنند، متهم به شیطان پرستی می شوند و من واقعا نمی دانم نقاشی کشیدن روی دیوارهای شهر چه ربطی به شیطان پرستی دارد.

*** گرافیتی؛ هنری جهانی

به باور کارشناسان، با وجود اینکه راه های رشد و پیشرفت هنر گرافیتی در ایران به دلیل حاکم بودن نگاه منفی به این مقوله تاکنون بسته بوده، اما این هنر اکنون در دنیای مدرن به اثبات رسیده و جایگاه خود را به دست آورده است.

درم بخش در این ارتباط اظهار کرد: امروزه در جهان، گرافیتی به عنوان یک هنر شناخته شده و کتاب های مصور زیادی درباره ی آن منتشر شده است. دیوار برلین که بعدها خراب شد یکی از مستندترین نمونه های گرافیتی جهان است؛ دیواری که بعد از تخریب، تکه هایی از آن به موزه ها رفت و به قیمت های بالا خرید و فروش شد.


به گفته ی درم بخش به دلیل اهمیت گرافیتی و زیبایی شناختی دیوار برلین، بخشی از این دیوار که دولت آلمان به عنوان یادگاری برای همیشه در جای خودش باقی گذاشته، سالانه میزبان میلیون ها گردشگر از نقاط مختلف جهان است.

این نقاش و گرافیست اضافه کرد: در شهر برلین از فرودگاه تا کیلومترها روی دیوارها گرافیتی های جذاب و زیبایی به چشم می خورد که به نظر من جزو زیبایی های شهری جهان معاصر است. یکی از دلایل زیبایی آن خودجوش بودن آن و آزادی در بیان عقاید مخصوص طبقه ی جوان و هنرمندان است. شاید در آینده آیندگان همین دیوارنویسی ها را مانند غار نویسی های قدیمی ببینند و از آن به عنوان بخشی از تاریخ هنر نگهداری و مراقبت کنند.

در این زمینه، مصاحبه شونده ی بی نام گرافیتی کار گفت: دیوارنویسی به عنوان یک هنر شهری در بسیاری از کشورهای دنیا پذیرفته شده است. در برخی کشورها دیوارها و محله هایی را مشخص می کنند تا افراد بتوانند روی آن ها بنویسند یا نقاشی کنند و در آن مکان ها نصب هرگونه آگهی یا تبلیغ ممنوع است.

وی افزود: در بسیاری از کشورها گاهی برای زیباسازی فضاهای شهری فراخوان داده می شود و از گرافیتی کارها می خواهند که در این امر به مسوولان کمک کنند. به عنوان مثال به تازگی در کشور ترکیه مسوولان فراخوان داده اند و از گرافیتی کارها خواسته اند تا قطارهای سراسری این کشور را نقاشی و رنگ آمیزی کنند.

وی تاکید کرد باید اینگونه زمینه ها در کشور ما که مهد هنر است نیز ایجاد شود. همچنین باید هنر گرافیتی را بهتر شناخت و از ظرفیت های مثبت آن در بهبود فضای شهری و زیبایی آن بهره گرفت.

نگاه کارشناسانه به مقوله ی گرافیتی و کنار گذاشتن نگاه تک بعدی که گرافیتی را با خرابکاری و مخالفت یکسان می داند، شاید یکی از مهم ترین راهکارها در مسیر استفاده از ظرفیت های مثبت این هنر شهری باشد. البته به نظر می رسد برخی کارشناسان تلاش هایی را در این ارتباط آغاز کرده اند.

انتشار کتاب «گرافیتی-رویکرد انتقادی» نوشته ی «مسعود کوثری» استاد علوم اجتماعی دانشگاه تهران، یکی از نخستین گام ها در این زمینه است. این کتاب منبع خوبی برای درک مفهوم گرافیتی و کارکردهای آن است. کوثری در این کتاب که در پنج فصل نگاشته شده است تلاش می کند تا به گرافیتی از 2 منظر جامعه شناسی هنر و مطالعات فرهنگی برای فهم بهتر این پدیده بپردازد و ظرفیت های مثبت این هنر را روشن سازد. این اثر همچنین می خواهد از برداشت از گرافیتی به عنوان پدیده یی تقلیدی و هراساننده ی جامعه جلوگیری کند.

نویسنده پس از طرح این مبحث ها، واژگان فنی گرافیتی و فهرستی از آدرس های اینترنتی مهم را برای شناخت گرافیتی در کتاب گردآوری کرده است و در انتهای کتاب، چهار آلبوم از گزیده ی آثار «بنکسی» (هنرمند مطرح اما ناشناس بریتانیایی)، آثار گرافیتی ایرانی، آثار گرافیتی جهان و آثار گرافیتی انقلاب مصر ارایه کرده است که می تواند برای خوانندگان جذاب باشند و جنبه های مثبت این مقوله ی هنری را بازبشناساند.