ایران، عربستان، یا هردو: حماس کدام را می خواهد؟

گروه بین الملل، با تسلیت گفتن درگذشت ملک عبدالله از سوی حماس، به نظر می رسد که «دیپلماسی تشییع جنازه» فرصتی برای احیای روابط حماس با کشورهای خلیج فارس است.

به گزارش بولتن نیوز به نقل از المانیتور، در اقدامی بی سابقه، خبرگزاری رسمی «آژانس خبری سعودی» (SPA) پیام تسلیت حماس به مناسبت مرگ ملک عبدالله بن عبدالعزیز را در 23 ژانویه منتشر کرد. حماس در اطلاعیه خود با ملک سلمان بن عبدالعزیز و مردم سعودی ابراز همدردی کرد.

در عصر روز بیست و پنجم ژانویه، رهبر حماس یعنی خالد مشعل پیام تسلیت خود را تسلیم مجید الحسن، مشاور سفارت سعودی در قطر کرد و نقش عربستان در حمایت از فلسطینیان را ستود. همان روز، هیات حماس به رهبری نماینده این جنبش در لبنان، علی برکه درگذشت ملک عبدالله را به سفیر سعودی در بیروت، علی الاثیری تسلیت گفت.

به نظر می رسد که حماس درگذشت ملک عبدالله را فرصتی برای احیای روابط خود با عربستان می بیند، روابطی که در ماه های اخیر به خاطر تنش ها و بحران ها آسیب دیده است. این پیام تسلیت در راستای برنامه حماس برای استفاده از «دیپلماسی تشییع جنازه» در خاورمیانه و تلاش برای شکستن محاصره ای است که از سوی اسراییل و مصر به آن اعمال شده است.

حماس احتمالا به این خاطر ابراز همدردی خود با عربستان سعودی را اعلام داشته است که ریاض از نفوذ سیاسی و اقتصادی در منطقه برخوردار است و روابط خوبی با مصر و آمریکا دارد.

اسماعیل هنیه، معاون شاخه سیاسی حماس، روز 24 ژانویه گفت که این جنبش به دنبال روابطی باثبات و پایدار با عربستان سعودی است. این رابطه برای مردم فلسطین اهمیت مذهبی، اقتصادی، منطقه ای و بین المللی دارد، زیرا مردم فلسطین، حماس و عربستان سعودی از روابط تاریخی زیادی برخوردار بوده اند.

خالد مشعل به همراه وزیر خارجه عربستان

ظاهرا حلقه های داخلی حماس به پادشاه جدید خوشبین هستند، و امیدوار هستند که تغییر در رهبری سعودی منجر به تغییرات مثبتی در سیاست منطقه ای عربستان نسبت به حماس شود. به نطر می رسد که رهبران حماس از روابط خوبی با برادر ناتنی سلمان، یعنی شاهزاده مقرن، در زمانی که وی به عنوان دبیرکل سازمان اطلاعات عربستان عمل می کرد برخوردار بوده اند.

سخنگوی حماس، حسام بدران در مصاحبه تلفنی از دوحه می گوید که نقشه منطقه ای عربستان سعودی را نمی توان دست کم گرفت. وی معتقد است: «حماس همیشه خواهان داشتن روابطی خوب با عربستان سعودی بوده است، با توجه به نقش محوری دیپلماتیک و سیاسی آن و نیز حمایت مالی اش از مردم فلسطین.»

بدران گفت: «حماس امیدوار است که حکومت جدید سعودی به رهبری سلمان از فلسطینیان بیشتر حمایت کند.» وی افزود: «سیاست سعودی همیشه خواهان رسیدن فسطینیان به آرزوهایشان و حمایت از آنان بوده است.»

با این وجود، محمود الزهار، رهبر ارشد حماس روز 27 ژانویه به صراحت توضیح داد که با توجه به قدرت حوثی ها در یمن، نوسانات قیمت نفت، وقایع رخ داده در مناطق شرقی این کشور، شکست مذاکرات فلسطینی ها، موضع آمریکا نسبت به اسراییل و بی ثباتی برخی از رژیم های منطقه، احتمالا عربستان سعودی تغییراتی در سیاست های خود پدید می آورد. این فاکتورهای پیچیده ریاض را مجبور خواهند ساخت تا اتحاد خاصی که زهار به آن اشاره ای نکرد را پدید آورد.

حسام بدران

یکی از اعضای سابق مجلس شورای عربستان که به حلقه های تصمیم گیری در عربستان نزدیک است در مصاحبه ای تلفنی به صورت ناشناس به المانیتور گفت: «خوش بینی حماس نسبت به حکام جدید ریاض شاید قابل توجیه باشد، به خصوص با توجه به اینکه ملک سلمان خواهان بهبود روابط عربستان در منطقه با بعضی طرفها از جمله حماس است. با این وجود، این اتفاق یک شبه نخواهد افتاد.» وی افزود: «حماس و عربستان سعودی هنوز فرصت دارند تا ماهیت سیاست جدید حاکم بر روابط خود را بشناسند. پادشاه عربستان دستورکار های منطقه ای و بین المللی زیادی دارد، و حماس شاید مجبور به کم کردن تعداد دشمنان خود باشد قبل از اینکه متحدان و دوستان جدیدی در ریاض پیدا کند. آنها حق این کار را دارند، اما هنوز برای این کار زود است.»

بدران معتقد است: «شکی وجود ندارد که روابط حماس با قاهره اخیرا در سطح انتظارات نبوده است. حماس بارها خواسته است که در بحران های داخلی مصر پایش وسط کشیده نشود، و ما از هرگونه اقدام سعودی ها که ممکن است موجب بهبود روابط حماس با همه طرف ها شود استقبال می کنیم، زیرا این کشور درگیر بحران های دیگر اعراب نیست.»

وی افزود: «حماس امیدوار است که حکام جدید در عربستان نقشی مثبت در کاهش محاصره غزه داشته باشند، زیرا این کشور توان چنین کاری را دارد.»

ملک عبدالله، پادشاه سابق عربستان (وسط)، راست ملک سلمان، پادشاه جدید عربستان (سمت راست)

فاکتور دیگری که حماس را تشویق به اصلاح روابطش با عربستان سعودی می کند تنش های فزاینده در روابط این جنبش با مصر است، به خصوص پس از وقایع اخیر در شبه جزیره سینا و تصمیم دادگاه مصر در 31 ژانویه مبنی بر قراردادن نام گردان های عزالدین قسام در فهرست سازمان های تروریستی.

حماس نیاز به میانجی گردن کلفت تری مانند عربستان دارد تا تنش در روابطش با مصر را کاهش دهد، زیرا حماس می داند که ریاض نفوذ سیاسی و اقتصادی قابل توجهی در قاهره دارد.

در همین شرایط، سوالاتی در مورد احیای روابط حماس با ایران و تمایل این جنبش به تحریک نکردن عربستانی که روابطش با ایران بر سر مسائل سوریه، یمن، بحرین و لبنان پرتنش شده است وجود دارد.

بدران تایید کرد که «روابط منطقه ای حماس براساس بهبود روابط با یک طرف به قیمت از دست دادن طرفی دیگر نیست. حماس رابطه با ایران را به قیمت از دست رفتن عربستان سعودی نمی خواهد. این جنبش در محورهای منطقه ای حضور ندارد. ما از هر رابطه ای که به پروژه سیاسی ملی ما کمک کند استقبال می کنیم.» وی افزود: «حماس معتقد است می تواند همزمان به ایران و عربستان سعودی نزدیک شود، زیرا مساله فلسطین می تواند طرف های منطقه ای را صرف نظر از اختلافات آنها بر سر دیگر مسائل منطقه ای گرد هم آورد. حماس امیدوار است که ایران، عربستان سعودی و دیگر کشورها قصد و تمایل به حمایت از مردم فلسطین داشته باشند.»

المانیتور به یک گزارش داخلی حماس که پیش نویس آن آماده شده اما در رسانه ها منتشر نشده است دست یافته است. در این گزارش آمده است: «حماس معتقد است که احیای روابط با عربستان سعودی و تبدیل روابط سرد و دور به روابطی گرم و نزدیک آسان نیست. این جنبش می داند که ریاض روابط نزدیکی با واشنگتن دارد و اینکه بین آنها در مورد امور منطقه ای هماهنگی وجود دارد. در همین اوضاع، عربستان سعودی یک حامی بزرگ تشکیلات خودگردان فلسطین است، که شاهد تنش های زیادی با حماس است.»

تمایل روشن حماس به بهبود روابط خود با عربستان سعودی تحت حکومت جدید این کشور مطمئنا منجر بدان خواهد شد که حماس درخواست های عربستان مانند آشتی با تشکیلات خودگردان، کاهش تنشها با مصر و عجله نکردن در عادی سازی روابط با ایران را مدنظر بگیرد.