تصویر همۀ وقایع کربلا تنها در یک پرده (+عکس)

وفایی با تأکید بر این که تاکنون هیچ یک از نقاشان قهوه خانه ای همه وقایع عاشورا را در یک پرده به تصویر نکشیده اند، متذکر شد: نقاشان قهوه خانه ای تنها بخشی از وقایع عاشورا را تصویرکرده‌اند و قسمت عمده پرده های عاشورایی آنها روایت رشادت ها و دلاوری ائمه معصومین (ع) است، مثلاً امام حسین (ع) را در حال نبرد با یزیدیان و شمشیر به دست تصویر کرده اند.

این نقاش خیالی نگار دلیل تصویر کردن همه وقایع عاشورا در قالب یک پرده بزرگ را پاسخ به یک پرسش بیان کرد و توضیح داد: من همیشه با سوالی از سوی مردم غیر مسلمان و به ویژه بچه ها  مواجه بودم که در بین ائمه معصومین (ع) چرا فقط از امام حسین (ع) با صفت مظلوم یاد می شود در حالی که دیگر امامان ما نیز با مظلومیت و شرایط شکنجه آور به شهادت رسیدند و من هم تصمیم گرفتم وقایع کربلا را به طور تمام و کمال که نشان دهنده مظلومیت این امام است در یک پرده تصویر کنم که پاسخی به این پرسش داده باشم.

وفایی درباره جزئیاتی که در این پرده به آن پرداخته است، یادآور شد:در این پرده بزرگ همه وقایع کربلا را از روز اول محرم و وارد شدن حضرت امام حسین (ع) به کربلا نشان داده ام و آخرین بخش آن نیز گودال قتلگاه است که امام سوار بر ذوالجناح هستند و یزیدیان اطراف گودال حلقه زده اند، یکی از اشقیا با نیزه سعی دارد به پهلوی امام بزند که نیزه اش  نمی رسد و دو نیزه را به هم وصل می کند و به پهلوی امام حسین (ع) می زند که امام از اسب می افتد و شهید می شود، این وقایع ادامه می یابد تا زمانی که سر مبارک حضرت امام حسین (ع) را درون تشت می گذارند و به خطابه حضرت زینب (س) در شام می رسیم که همه این وقایع یادآور مظلومیت این امام است.

وی تأکید کرد: برای تصویرکردن این اتفاقات من سه کتاب در این زمینه مطالعه کرده ام.

وفایی درباره سرنوشت این پرده عظیم هم گفت: این پرده را در مجموعه شخصی خودم نگهداری می کنم که البته سال گذشته در فرهنگسرای شفق رونمایی شد و قرار است درصورتی که شرایط لازم برای نمایش آن فراهم شود امسال نیز در فرهنگستان هنر به نمایش درآید و من نیز در قالب کارگاه آموزشی، نقاشی عاشورایی انجام دهم اما این موضوع هنوز قطعی نشده است.

این نقاش خیالی نگار درباره پرده های عاشورایی دیگری که تاکنون خلق کرده است، بیان کرد: پرده دیگری با موضوع «عاشورا دریای خون» دارم که آن هم در ابعاد 2 متر در 4 متر کار شده و تابلو دیگری نیز دارم که درباره موضوع برداشتن بیعت از یاران امام حسین (ع) در شب عاشوراست که این تابلو در ابعاد 150 در 150 سانتی متر کار شده که این آثار پیش از این در فرهنگستان هنر به نمایش درآمده است.

آخرین بازمانده از نسل نقاشان قهوه خانه ای در ادامه در پاسخ به این که چرا نقاشان قهوه خانه ای به دیگر موضوعات مذهبی نپرداخته اند، توضیح داد: برای نقاشان قهوه خانه ای در میان موضوعات مذهبی فقط عاشورا نیست که حائز اهمیت است بلکه موضوعات دینی و مذهبی بسیار مهم دیگری هم از صدر اسلام داریم که تاکنون به آن پرداخته نشده است، مثل غزوات پیامبر اکرم (ص)، نبردهای امام علی (ع)، شهادت ائمه، داستان پنهان شدن پیامبر در غار و ... هیچ کدام تصویر نشده اند.

او با اشاره به نقش سفارش دهندگان در تصویر شدن وقایع دینی و مذهبی متذکر شد: نقاشان قهوه خانه ای از دوران صفویه به این سو در قهوه خانه ها می نشستند و برای اشخاصی که علاقه به نقاشی داشتند، داستان هایی از شاهنامه فردوسی و وقایع عاشورایی را به تصویر می کشیدند که نقالان هم آن ها را برای مردم علاقه مند نقالی می کردند، در واقع نقاشان با توجه به علاقه مندی مردم برای شنیدن داستان های شاهنامه و عاشورایی که مورد توجه نقال هم بود، نقاشی می کردند.

این نقاش قهوه خانه ای اضافه کرد: اگر نقاشان سراغ موضوعات دیگری نرفته اند به این دلیل بوده است که برای نقالی مناسب نبوده است. چون نقالی هم شرایط خاص خود را دارد و نقال به موضوعاتی می پردازد که بتواند توجه مردم را به خود جلب کند، حتی در زمینه داستان های شاهنامه نیز تنها به برخی از این داستان ها اکتفا شده است و آن چه برای نقالی کاربرد داشته است نقاشی شده و نقالی می شده است در حالی که هیچ از این نقاشان به طور مثال به داستان بیژن و منیژه و آن شب ترسناک که در این داستان توصیف شده است، نپرداخته اند، بنابراین نقاشان قهوه خانه ای به موضوع عاشورایی توجه نشان دادند که هم برای نقالی کاربرد داشت و هم مردم علاقه مند به شنیدن این روایات بودند.

وفایی درباره وضعیت نقاشی قهوه خانه ای و تداوم آن در آینده بیان کرد: در حال حاضر نقاشی قهوه خانه ای در حالت نیمه رکود قرار دارد. در دوره ای وزارت ارشاد و سازمان میراث فرهنگی به این موضوع اهمیت می دادند و من هم  برای سازمان میراث فرهنگی، تابلوی «چوگان بازی سیاوش با تورانیان» را کار کرده ام که البته نیمه تمام است و باید آن را تکمیل کنم. ورزش چوگان جزو میراث معنوی و غیرملموس ماست که در شاهنامه به آن پرداخته شده است و متأسفانه به دلیل کم توجهی در این زمینه، حالا آذربایجان این بازی را دردنیا به نام خود ثبت کرده است.

وی افزود: در هر صورت قرار است که دانشگاهی برای هنرهای سنتی راه اندازی کنند که اگر این اقدام عملی شود، به نقاشی قهوه خانه ای نیز به صورت پژوهشی پرداخته می شود تا از رکود آن جلوگیری شود.

این نقاش خیالی نگار در خاتمه درباره تعداد نقاشان قهوه خانه ای که در قید حیات هستند، یادآورشد: همه رفته اند، عباس بلوکی فر، حسین همدانی، احمد خلیلی، علی اکبر لرنی و فراهانی همه رفتند و تنها من از این نسل باقی مانده ام.

منصور وفایی تاکنون آثار بسیاری را در قالب نقاشی قهوه خانه ای یا خیالی نگاری خلق کرده است که از آن جمله می توان به 12 تابلوی بزرگ از اشعار محتشم کاشانی اشاره کرد که درتالار محتشم بنیاد ایران شناسی به دیوار نصب شده است.

او همچنین  10 پرده بزرگ در تالار فردوسی دانشگاه تهران دارد که سال 69 به مناسبت کنگره بزرگداشت فردوسی دراین تالار نصب شد.

تعدادی دیگر از آثار او نیز در فرهنگستان هنر، فرهنگسرای ارسباران، فرهنگسرای بهمن، تالار دانشگاه تهران و... نگهداری می شود.

منصور وفایی متولد 1313 است که از سال 1328 نقاشی قهوه خانه ای را نزد علی اکبر نجم آبادی از شاگردان کمال الملک آموخت و در تیرماه 1392 به درجه دکترای هنر از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دست یافت.