ارتقای فرهنگ؛ با زور یا با اقناع؟!!

سبک زندگی، سخنان تازۀ رییس جمهوری اسلامی ایران در نقد اعمال محدودیت در عرصۀ فرهنگ و دفاع از آزادی در این عرصه، بار دیگر موضوع سیاستگذاری فرهنگی و بایدها و نبایدهای آن را به موضوع بحث برانگیزی تبدیل کرد.

به گزارش بولتن نیوز، «حسن روحانی» چند روز پیش در جریان سفر هیات دولت به استان خراسان رضوی در اظهارنظری رفع مسایل حوزه سیاست خارجی و تعالی بخشیدن فرهنگ جامعه را مستلزم حضور عالمان و اساتید حوزه های مختلف علم دانست و گفت: با ون و مینی بوس و پاسبان که فرهنگ درست نمی شود بلکه راه ارتقای فرهنگ با علما و محققان و اساتید دانشگاه است.

شنیدن این سخنان از زبان روحانی تازگی نداشت؛ وی پیش از این نیز بارها بر ضرورت باز کردن فضای فرهنگی تاکید کرده بود. افزون بر این عملکرد وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز به خوبی گویای عزم دولت در همین راستا است.

«علی جنتی» خرداد ماه گذشته در نشست صبحانه ی کاری با اعضای اتاق بازرگانی ایران، با تاکید بر این که در حوزه ی فرهنگ نیاز به فضای باز داریم تا رشد فرهنگی حاصل شود، گفت: رشد فرهنگی در فضای بسته و گلخانه یی شکل نمی گیرد بلکه باید فضای آزاد و تضارب آرا وجود داشته باشد.

وی خاطرنشان کرد که فضای موجود در کشور مطلوب نیست و هنوز برخی تحمل حرفی متفاوت را با سلیقه های خود ندارند.

اصرار رییس جمهوری و دولتی ها بر مواضع خود نشانه ی خوبی است تا امیدوار باشیم که اراده ی قوی برای جایگزین شدن رویکرد ایجابی به جای برخورد های سلبی و قهری در عرصه ی فرهنگ وجود دارد.

روحانی که پیش از رییس جمهوری شدن مدعی بود «نمی شود دروازه ی ورود صدا و تصویر رسانه ها را به کشور بست؛ چرا که امکان پذیر نیست و تنها راه کند کردن اثر رسانه های دیگر فعال تر و قوی تر کردن رسانه های داخلی است»، در سفر استانی به مشهد نیز بار دیگر تاکید کرد که در عصر و دنیای ما راهی جز اقناع نداریم؛ باید نسل جوان را اقناع کنیم اما متاسفانه دو چیز یاد گرفته ایم، دیوار و فیلتر؛ اینکه کاری درست نمی کند، شما فیلتر درست می کنید و آن جوان هم فیلترشکن.



***چالش های سیاسی درباره ی آزادی های فردی

اعتراض به سخنان روحانی از طرف منتقدان دولت چندان دور از انتظار نبود. «سید احمد علم الهدی» امام جمعه ی مشهد با بیان این که قبول داریم که با ون، پاسبان، فیلتر و دیوار نمی شود مشکلات فرهنگی را برطرف کرد، گفت : اما بدون ون، پاسبان، فیلتر و دیوار هم نمی شود مشکلات فرهنگی را حل کرد.

وی با تاکید بر ضرورت پدافند فرهنگی، اضافه کرد: اقدامات فرهنگی باید همراه با پدافند فرهنگی باشد و در صورتی که پدافند فرهنگی نداشته باشیم هرگونه اقدام فرهنگی جوابگو نخواهد بود.

اما بسیاری از کارشناسان و ناظران با دیدگاه رییس جمهوری و ضروت توجه به اقناع و حفظ حریم آزادی های مردم موافق هستند. «حشمت الله فلاحت پیشه»: استاد دانشگاه و فعال سیاسی اصولگرا با تاکید بر این که قانون در هر کشوری مجموعه یی از احکام سلبی و ایجابی است، گفت: در حوزه ی اجرا و مدیریت برخی به جنبه ی سلبی بیشتر توجه می کنند و برخی به جنبه های ایجابی بیشتر می پردازند. قانونگذار نیز برای این که در این خصوص مشکلی پیش نیاید، موضوع را به قانون ارجاع داده است یعنی در برخی از موارد رویکرد ایجابی و در برخی از موارد رویکرد سلبی در نظر گرفته شده است.

وی افزود: بقیه ی موضوع ها در این خصوص را باید در قالب موضع گیری تعریف کرد؛ بنابراین معتقدم که امکان تخطی از قانون وجود دارد و افراط در استفاده از روش های سلبی به زیرپوستی شدن تخلفات در جامعه منجر می شود و تفریط نیز به ناکارآمدی این ابزارها می انجامد.

به گفته ی این نماینده ی پیشین مجلس شورای اسلامی اختلافات در این خصوص وقتی پیش می آید که قانونگذار در مواردی حکم صادر نکرده است؛ به عنوان مثال سلایق مختلف در مورد حجاب در جامعه وجود دارد و حدی که حجاب اخلاقی زیر سوال نرود به طور مشخص روشن نشده است یا در برخی از موارد حدی از آزادی مورد اختلاف است. در این موارد قانونگذار این احترام را برای افراد قایل شده است که خودشان بر اساس سلیقه ی خود عمل کنند و اختلافات بیشتر در این گونه موارد پدید می آید.

فلاحت پیشه ادامه داد: من به شخصه معتقدم که در این موارد باید تا حد امکان نگاه ایجابی و اقناعی داشت و به گونه یی عمل کرد که در قالب توجه دادن به افراد عمل شود و نه تذکر دادن؛ تذکر از لسانی تا حتی تذکر فیزیکی را شامل می شود. به نظر من تا حد امکان باید حوزه ی عمل مستقل افراد گسترش پیدا کند.

عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی در پاسخ به این پرسش که نمونه ی برخورد ایجابی در عرصه ی فرهنگ چیست، اظهار کرد: اقناع به نظر من بخشی از جامعه پذیری افراد است و به طور مشخص دخالت دولت ها در این زمینه جنبه ی تحکم آمیز دارد؛ بنابراین باید جامعه پذیری را از خانواده ها آغاز کرد و زمینه برای تاثیرگذاری خانواده بیشتر فراهم شود و اعمال مثبت اجتماعی را جایگزین تحکم های سیاسی کرد.

نماینده ی پیشین مجلس همچنین با تاکید بر این که رییس جمهوری مسوول اجرای قانون اساسی است، گفت: حریم آزادی منفی در جامعه یعنی همان بخشی که دولت در آن دخالت نمی کند در قانون اساسی مشخص شده است و نباید اجازه داد که حریم آزادی های فردی در جامعه به محل چالش های سیاسی تبدیل شود.

وی در پاسخ به پرسش دیگری مبنی بر این که تاکید رییس جمهوری بر مواضع خود در این خصوص چه آثاری در پی دارد، خاطر نشان کرد: توجه داشته باشید که جامعه ی ما کشش برخوردهای سلبی و فراقانونی را ندارد و به راحتی در مورد آن واکنش نشان می دهد.



***برخوردهای قهری به خاطر اقناع ناکافی

برخی از منتقدان رویکرد دولت در عرصه ی فرهنگی، برخوردهای قهری را در نتیجه ی کم کاری های دولت می دانند و اعتقاد دارند که دولت یازدهم از وظایف خود شانه خانی می کند.

«محمدرضا نقدی» رییس سازمان بسیج مستضعفین یکی از این منتقدان است که می گوید: اگر اقدامات فرهنگی درست انجام گیرد و آموزش های لازم برای دوری از مفاسد اخلاقی به جوانان داده شود و به خصوص دستگاه های مسوول همچون وزارت آموزش و پرورش، علوم و فناوری و همچنین وزارت فرهنگ و ارشاد به وظایف خود در خصوص روشنگری و تربیت جوانان به درستی عمل کنند بدون شک بسیار کمتر به برخوردهای فیزیکی که از سوی رییس جمهوری نفی شده است، نیاز خواهیم داشت.

افزون بر این، «علی مطهری» نماینده ی مجلس شورای اسلامی که چندی پیش وزیر کشور را به خاطر ساپورت پوشیدن برخی از بانوان به مجلس فراخوانده بود نیز این مواضع دولت یازدهم را در امور فرهنگی نوعی شانه خانه کردن از وظایف تلفی کرد و گفت: سخنان اخیر آقای روحانی مرا به یاد صحبت های آقای احمدی نژاد درباره ی مسایل فرهنگی انداخت. رییس جمهوری سابق می گفت که مبارزه با ناهنجاری های فرهنگی مثل بدحجابی وظیفه ی روحانیت، حوزه های علمیه، صدا و سیما و نهادهای فرهنگی است و دولت وظیفه یی در این خصوص ندارد و فقط باید کار فرهنگی کرد.

مطهری با یادآوری سخنان روحانی در مورد جدا کردن مردان و زنان خاطرنشان کرد: این طور نیست که «عده یی» می گویند؛ بلکه اسلام می گوید که حتی المقدور و تا آنجا که امکانات اجازه می دهد و عسر و حرج پیدا نمی شود، بهتر است محیط کار مردان و زنان و محیط تحصیل پسران و دختران جدا باشد. اگر اختلاط از نظر اسلام بهتر است، چرا حوزه های علمیه ما مختلط نیستند؟

«سید مرتضی حسینی» عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی نیز یکی دیگر از منتقدان سخنرانی اخیر رییس جمهوری است که در این ارتباط به گروه پژوهش های خبری ایرنا گفت : هیچ کس نمی گوید که کار ایجابی بد است. ما نیز اعتقاد داریم که باید به روش های ایجابی پرداخت اما سوال ما از آقای روحانی این است که کار ایجابی که از آن سخن میگویید، کو ؟

وی افزود: نمونه ی این رویکرد ایجابی همین است که طبق مصوبه ی شورای عالی انقلاب فرهنگی وزارتخانه ها در این خصوص وظیفه دارند. حدود 300 بند و ماده در این زمینه مصوب شده است و باید اجرایی شود. چرا اجرایی نمی کنند؟ وقتی این کار ایجابی انجام نمی شود طبیعا معضلات اجتماعی پدید می آید.

حسینی با تاکید بر این که شعار دادن در این زمینه و خوشبین کردن چهار تا روشنفکر یا خانم کذایی که کار ایجابی نیست، گفت: ایشان (روحانی) می گویند که نمی گذاریم دیکتاتوری رضاخانی بازگردد؛ باید پرسید به چه وسیله یی نخواهید گذاشت؟ مگر نه این که یکی از کارهای ایجابی این است که دولت و وزارتخانه ها به مساله ی حجاب و عفاف مقید شوند؟! به مردم کوچه و بازار کاری نداریم اما اگر همین کار انجام شود در جامعه تاثیر خواهد داشت.

وی در پاسخ به این پرسش که آیا اقدامات سلبی همانند حضور گشت های خیابانی که از سوی برخی گروه ها مطرح شده است، جایگزین مناسبی برای آن چیزی است که شما کم کاری دولت می دانید، اظهار کرد: در این مورد نیز قانون وجود دارد و باید ملاک و معیار باشد. قانون می گوید که نیروی انتظامی باید با مظاهر فساد برخورد کند و قوه ی قضایه نیز باید طبق همان قانون مصوب 1362 از نیروی انتظامی حمایت کند؛ حالا اگر گروه هایی مثل انصار حزب الله نیز می خواهند اقدام کنند باید در چارچوب قانون باشد.

این عضو کمیسیون فرهنگی مجلس در ادامه تاکید کرد: اگر این قوانین اجرا نشود حتما کار به بی قانونی می رسد زیرا مردم و متدینان تحمل نخواهند داشت و به کوچه و خیابان می ریزند و این اثرات منفی دارد.

حسینی به این موضوع که برای اقناع جامعه به فضای باز فرهنگی و سیاسی که همه امکان اظهار نظر داشته باشند، نیازداریم، واکنش نشان داد و گفت: الحمدلله که آزادی به تمام معنا وجود دارد و هر کس هرچقدر دوست دارد انتقاد می کند؛ آن قدر آزادی است که در هر سایت و روزنامه و ... هر حرفی دارند می زنند. چارچوب این آزادی در قانون اساسی روشن شده است و در شرایط کنونی نیز به قدر کافی وجود دارد.



***پاک کردن صورت مساله

مخالفت ها علیه شیوه ی دولت در حوزه فرهنگ به اظهار نظرهای سیاسی محدود نمانده است و به بهانه ی تازه یی برای گروه های تندرو تبدیل شده تا در راستای فشار بر دولت و بدنه ی اجتماعی آن بار دیگر به خیابان ها بیایند. انصار حزب اللهی ها که مدتی است در تلاش اند تا به بهانه ی امر به معرف و نهی از منکر گشت خیابانی راه انداخته و به صورت مستقیم وارد عمل شوند بعد از این سخنرانی رییس جمهوری در پایگاه خبری خود نوشتند: این حرف های روحانی در مورد اختلاط نامحرمان وکاربرد زور در برقراری امنیت اخلاقی چندان به نظرات یک مجتهد برخاسته از حوزه ی علمیه ی قم شبیه نبوده است !

آنان با طرح این پرسش که آیا قانون چیزی جز اجرای محدویت برای حقوق فردی به نفع حقوق جمعی است؟ در تارنمای خود نوشته اند: اگر به نظر ایشان «ون»، «فیلترینگ» و «محدویت بین محرم و نامحرم» نابجاست، پس نظر مبارکشان در خصوص رجم و شلاق و قصاص چیست؟ نکند ایشان در این خصوص هم به بی فایده بودن «زور» قائلند؟

انصارحزب اللهی ها با طرح مسایلی شبیه به این نتیجه گرفتند: وسواسان خناس و سکولارهای نفوذی در اطراف رییس جمهوری به دنبال حذف تدریجی تجلیات فقاهت و دیانت در نظام اسلامی اند و گاه به گاه منویات خود را از زبان ریاست جمهور بیان می کنند!

پس از آن نیز (دوشنبه 18 شهریور) اعلام کردند که در قالب گروه هایی چند ده نفره ی برادران و خواهران، در نقاط مختلف شهر، ماموریت خود را بدون آنکه بُعد رسانه یی داشته باشد به شکل مقدماتی به اجرا گذاشته اند.

«عبدالحمید محتشم» دبیرکل «انصارحزب الله» و مدیر مسوول هفته نامه ی «یالثارات الحسین» نیز تصریح کرد: اکنون قصد بر این است تا با وجود همه ی حملات شبانه روزی معاندان و منافقان برای مجریان ام الفرائض، شیوه ی انجام عملیات به گونه یی باشد که مفسدان را که به دلیل فضای تسامح حکومتی تجری یافته اند منکوب و حامیان آنان را از صحنه ی عمل حذف کند.

«آذر منصوری» نماینده ی پیشین مجلس در گفت و گو با گروه پژوهش های خبری ایرنا با اشاره به این که واقعیت جامعه ی ما حاکی از این است که با گذشت 36 سال از استقرار نظام جمهوری اسلامی هنوز در حوزه ی مسایل فرهنگی بر رویکردهای سلبی تاکید می شود، گفت: به نظر من اظهارات آقای رییس جمهوری ناشی از واقع بینی وی در خصوص مسایل فرهنگی است.

وی با تاکید بر این که اعتقادات ما در مورد حجاب روشن است، اظهار کرد: با همه ی اقدامات و برخوردهای سلبی که تاکنون صورت گرفته است نیازهای جامعه ی ما در این خصوص برآورده نشده است. نسل فعلی در حقیقت برونداد جامعه ی ماست و از گذشته به جای نمانده است؛ از همین رو باید عملکرد اجتماعی و فرهنگی مسوولان مورد بررسی قرار گیرد.

این فعال سیاسی اصلاح طلب افزود: همان طور که آقای رییس جمهوری گفتند، نمی توان با داغ و درفش، دیوار و فیلتر صورت مساله را پاک کرد.

به گفته ی وی برای توسعه ی فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی به شدت در هم تنیده اند و نباید هر یک را به صورت مجزا مورد توجه قرار داد و علی القاعده برای موفقیت در این حوزه باید به مبانی تاثیر گذار در توسعه ی متوازن و همه جانبه دقت جدی کرد.

منصوری ادامه داد: من فکر می کنم دولت باید به مجموعه ی اختیارات و وظایف خود به ویژه اصول مصرح در قانون اساسی که بر حقوق ملت تاکید دارد، تکیه کند و از این ظرفیت بهره گیرد تا رویکرد غالب در دولت را در بخش های زیر مجموعه ی خود به نوعی جریان سازی کند.

نماینده ی پیشین مجلس همچنین خاطر نشان کرد: مجموعه ی اقدامات قهری و سلبی که تاکنون صورت گرفته است نتوانسته به نتیجه ی خوبی برسد و به نوعی پاک کردن صورت مساله و بی توجهی به اقتضائات جامعه و مبانی توسعه است و نشان می دهد که با تشدید این روش ها انتظارات ما محقق نمی شود.

وی تاکید کرد: فراموش نکنیم که برخی از این رویکردها پس از روی کار آمدن دولت یازدهم، از سوی منتقدان دولت و با اهداف سیاسی صورت می گیرد تا جو ناامیدی را در بدنه ی اجتماعی دولت ایجاد کند.

وی در پاسخ به این پرسش که در راستای تاکید بر رویکردهای ایجابی چطور باید عمل کرد، به رشد و گسترش حجاب در کشور ترکیه اشاره کرد و گفت: این می تواند نوعی الگو برای ما باشد .

منصوری ادامه داد: باید به جای نهی از منکر بیشتر بر امر به معروف تمرکز کنیم و همچینن از تناقضاتی که به عدم استفاده از ظریف های ایجابی (افکار در جامعه) می شود، بپرهیزیم. به اعتقاد من رفتار انسان از افکار و باورهای وی نشات می گیرد و بر این اساس اگر تلاش جدی برای شکل دهی افکار جامعه صورت نگیرد و اگر در کنار عرضه های فرهنگی متناسب با تقاضای جامعه، تلاش تاثیر گذاری برای تامین نیازهای جامعه نشود، به نتیجه نخواهیم رسید .