آیا تشدید معضل بدحجابی ریشه در رویکرد غلط مواجهه با مشکل ندارد؟

حاج منصور ارضی وقتی سخن می گوید، یقینا بخش قابل توجهی از آحاد مذهبی جامعه را نمایندگی می کند؛ بخشی که اتفاقا جزء معتقدترین مردم جامعه هستند.
سخنان وی قطعا حرف دل این مردم نیز هست.
حاج منصور ارضی چند شب قبل در یکی از شب های پس از پایان ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد در برنامه مناجات ماه مبارک رمضان در مسجد ارک در حالی که اوصاف دروغگویان را تشریح می‌کرد، با اشاره به گزارشی که احمدی‌نژاد از عملکرد هشت ساله‌اش ارائه کرده، خطاب به او گفته است که "چرا نمی‌گویی که برای دین مردم چه کرده‌ای؟ چرا گزارش نمی‌دهی که در این ۸ سال برای استقرار حجاب اسلامی چه فعالیتی انجام داده‌ای؟
حاج منصور همچنین ادامه داده است: چند بار تا کنون به مسئول پلیس کشور راجع به امر به معروف و نهی از منکر و برخورد با اراذل و اوباش تذکر داده‌اند؟ نه گذاشتند پلیس کارش را بکند، نه خودشان اقدامی کردند. اگر همه کار بکنی اما به دین مردم و ارزش‌ها بی‌توجه باشی، ارزشی ندارد و برکت کارها هم از بین می‌رود.
آقای ارضی با بیان اینکه باید در صحبت‌هایمان انصاف داشته باشیم، می افزاید که "حالا باید صبر کنیم و ببینیم نفر جدیدی که دولت را تحویل می‌گیرد چه خواهد کرد؟ نباید قبل از فعالیت وی، موضع بگیریم. ابتدا باید عملکردش را مشاهده کنیم، بعد منصفانه نظر بدهیم، ولی البته نتوانسته نگرانی‌های خود را پنهان کند و می گوید: برخی اسامی را که شنیده‌ام، جای تامل دارد. امیدوارم اعتدالی که نامش را برده‌اند، منجر به محدودیت بیشتر برای نیروهای ارزشی و محجبه‌ها نشود.
فارغ از مخاطب این سخنان و علاوه بر طعنه و کنایه ها به دولتین قبل و جدید، در این سخنان حاج منصور ارضی که البته جدید هم نیست و از سوی وی و همه منتسبین به بخش مذهبی جامعه به کرّات و دفعات بیان شده، یک نکته بسیار بسیار مهم مستتر است؛ در این سخنان همه دین و ارزش ها و حداقل اصل و عصاره دین و ارزش ها در حجاب دیده شده و به نوعی همه اهمیت و ارزش اصل اساسی و محوری امر به معروف و نهی از منکر در مقابله با بدحجابی و بی حجابی تعریف می شود.
شب بیست و یکم ماه مبارک رمضان نیز در مراسم احیاء در حرم مطهر امام رضا (ع) حجت الاسلام دکتر ناصر رفیعی پس از قرائت دعای جوشن کبیر در سخنرانی خود حاضران در مراسم و مردم را دعوت به اجرای اصل امر به معروف و نهی از منکر می کرد و این دعوت را مصداقی نیز انجام می داد و تاکید می کرد که بدحجابی در جامعه گسترش یافته و این مسئله را ناشی از فراموشی اصل امر به معروف و نهی از منکر می دانست.
این نگرانی ها عمری طولانی تر از حتی انقلاب اسلامی دارند و ریشه آن به اواخر دوره قاجار و زمانی باز می گردد که لباس های سوغاتی ناصرالدین شاه از فرنگ بر تن زنان دربار نشست و اخبار آن به بیرون از حرمسرا درز کرد و آرام آرام این بخش از فرهنگ غربی نیز شروع به رسوخ در جامعه ایرانی کرد و از همان زمان نگرانی آحاد مذهبی جامعه را نیز برانگیخت.
این روزها سریال کلاه پهلوی که با هزینه کلان و تبلیغات و هیاهوی بسیار ساخته شده، در حال پخش است. همه تلاش دست اندرکاران تولید این سریال این است که بگویند در رژیم طاغوت پهلوی و به ویژه در دوره پهلوی اول همه وجه همت حکومت و عناصر اصلی و پشت صحنه غربی، تغییر پوشش زنان بوده و البته تنها بخشی از سریال که واقعی و خوب از کار درآمده هم همین بخش بوده، چرا که بازیگران آن کاملا درباره این مسئله توجیه بوده و درک عمیق و وثیقی به اعتبار نگاه و نگرش خود به این مقوله، از آنچه باید در مقابل دوربین ایفا کنند، داشته اند و کارگردان خیلی برای درآوردن این سکانس ها به زحمت نیافتاده است. آنچه از این سریال بر می آید، این است که حکومت رضاخان میرپنج و محمدرضا پهلوی هیچ ایراد و اشکالی نداشته، الا همین مبارزه با حجاب. البته همین آسیب وارده به جامعه ایرانی در زمان پهلوی ها را نیز بسیار سطحی و ساده انگارانه به تصویر کشیده و به هیچ روی به عوامل زمینه ساز بی حجابی و بدحجابی نپرداخته است.
از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی اما مقابله با بی حجابی و بدحجابی رنگ و روی دیگری یافت. دولت مستقر شده به اعتبار نظام جمهوری اسلامی هم از سوی دولتمردانش و هم از سوی بخش های مذهبی جامعه متولی مقابله با بدحجابی شناخته و معرفی می شد. توقع مقابله عملی با نقض کنندگان چارچوب های حجاب نیز هر روز افزایش می یافت، چرا که برای کسانی که چنین مطالبه ای داشتند، یکی از دلایل استقرار حکومت دائر بر مدار جمهوری اسلامی، همین با حجاب کردن همه مردم که البته نه، همه زنان جامعه بود.
از 34 سال پیش رعایت حجاب در چارچوب حداکثری آن، تبدیل به یک مطالبه گسترده نزد بخش قابل توجهی از جامعه ایران شده است و این نگاه اگر چه صرفا در موضوع حجاب محدود و محصور نشده و متاسفانه بخش هایی قابل توجه و البته موثر و ذی نفوذ در جامعه تصور کردند و می کنند که اسلام باید در شکل حداکثری آن با پیروزی انقلاب اسلامی در جامعه مستقر شده و همه اصول و ارزش های اسلامی نیز بلافاصله در جامعه تحقق می یافتند.
این دسته افراد تصور می کنند که در یک جامعه اسلامی دیگر هیچ کس نباید کوچکترین خطایی مرتکب شود و البته در بین همه ارزش ها و اصول اسلامی نیز حجاب وزن و اهمیتی ورای همه اصول و ارزش های دیگر دارد و چه بسا اجرای اسلام متوقف بر برقراری نظامات اسلامی در زمینه حجاب، آن هم فقط در شکلی بسیار سطحی از آن، یعنی صرف چادر بر سر کردن زنان جامعه و بی توجه به مردان به عنوان شرطی اساسی در موفقیت تلاش ها برای استقرار ارزشی مثل حجاب در جامعه باشد.
از سوی دیگر این دسته از افراد اینگونه به جامعه القا کرده اند که اساسا اصل امر به معروف و نهی از منکر، فقط و فقط برای همین یک مسئله برقرار و واجب شده است.
بسیاری از وعاظ و منبری های مشهور مدام در گوش جامعه خوانده اند که یکی از دلایل انقلاب و استقرار جمهوری اسلامی همین بوده است که وضع نامناسب زنان در رژیم گذشته دیگر تکرار نشود و حالا گلایه مندند از اینکه چرا این همه تلاش آنان ره به جایی که نبرده هیچ، وضع بدتر هم شده است.
سن نگارنده البته کفاف مشاهده و درک این موضوع را نمی دهد، اما بسیار شنیده ام که افراد پایبند به حجاب در گذشته و حتی در رژیم گذشته از جایگاه و احترام خاصی در عرصه عمومی اجتماع برخوردار بوده اند که امروز متاسفانه این جایگاه نیز از آسیب مصون نمانده و گاه و بیگاه می شنویم و می بینیم که در اماکن عمومی به زنان محجبه علاوه بر توهین، جسارت هم می شود و مثلا همین چند وقت قبل زن مججبه ای در اثر امر به معروف و نهی از منکر از همان جنس مدنظر –یعنی فقط در برابر بدحجابی-، مورد حمله قرار گرفته و مضروب شده بود.
واقعا چه شده است که این همه دغدغه و اصرار بر آن پس از سالها و به ویژه با گذشت 34 سال از پیروزی انقلاب اسلامی، نه تنها وضع را سامان نبخشیده، بلکه به وخیم تر شدن اوضاع نیز انجامیده است؟ چه شده که امروز باید درباره زنانی که حتی به ظاهر حجاب مناسبی دارند، اما در باطن مقید و پایبند به اصول حاکم و ناظر بر این نوع پوشش است، نیستند، اظهار نگرانی کرد؟
چه شده است که این همه اظهار نگرانی و اصرار بر مقابله با بدحجابی و تاکید بر امر به معروف و نهی از منکر در برابر این معضل اجتماعی، به گونه ای که مثلا واعظ مراسم احیای شب بیست و یکم ماه مبارک در حرم مطهر امام رضا (ع) در میان سیل جمعیت حاضر در مراسم، خواهش می کند که مردم نسبت به بدحجابی بی تفاوت نباشند، اما باز هم تاثیری ندارد؟
آیا نباید علت تشدید و گسترش ابعاد این معضل اجتماعی را در شیوه مواجهه با آن جستجو کنیم؟
آیا اینکه فریضه امر به معروف و نهی از منکر که یکی از مصادیق عمل به آن در رفتار و زندگی پیشوایان همان دینی که ما مدعی دلسوزی و نگرانی برای ارزش های آن هستیم، پیکار امام حسین (ع) در جبهه عاشوراست، آن قدر محدود و کوچک انگاشته شود که وقتی سخن از آن به میان می آید، بی درنگ و بدون استثنا همه اذهان به بدحجابی معطوف شود، خود یکی از دلایل اصلی تشدید و گسترش ابعاد این معضل نیست؟
اینکه همه معضلات و ناهنجاری های اجتماعی نادیده انگاشته شده و امر به معروف و نهی از منکر را صرفا برای مقابله با بدحجابی در نظر بیاوریم، آیا خود باعث تشدید مشکل نیست؟
مبلغان دینی و خطیبان و وعاظ سالهاست که برای مردم از خصایل و صفات نیکوی پیشوایان دینی مان می گویند، حدیث و روایت نقل می کنند و به این وسیله سعی در هدایت مردم دارند، حال از ایشان می پرسم که وزن وصایای پیامبر (ص) و امامان (ع) درباره حجاب چقدر است؟ و اهمیت و وزن وصایای ایشان درباره دروغ، دزدی، عدم رعایت امانت، غیبت، تهمت، عدم رعایت حدود و حقوق فردی و اجتماعی و امثالهم چقدر است؟
اگر اهمیت مقابله با بدحجابی از مقابله با دروغگویی، غیبت کردن، تهمت افکنی و عدم رعایت حدود و حقوق بیشتر است، چرا این موضوع مدنظر ائمه نبوده است؟ و چرا احادیث و روایات در اینباره به لحاظ اهمیت و تعداد قابل قیاس با موضوعات مورد اشاره نیست؟
چرا در قرآن که حضرت امیرالمومنین امام علی (ع) درباره آن می فرمایند که هر آنچه از گذشته تا آینده و هر آنچه در امروز شما و در هر زمان می گذرد، در قرآن هست، مثلا وجه قالب آیات درباره مقابله با بدحجابی نیست؟
چند روز قبل خبری منتشر شد که اعتقادات مذهبی عامل موثری در پیشگیری از گسترش ایدز در اثر رفتارهای پرخطر جنسی است و رسانه های کشورمان نیز پوشش گسترده و جامعی به آن دادند که بله در همه ادیان و مذاهب اثبات شده که اعتقادات مذهبی می تواند مانع از رفتارهای پرخطر جنسی شود و در نتیجه از گسترش ایدز از این راه ممانعت شود.
واقعا انقلابی که به اعتبار دینی بودن و اتکایش به آموزه های جامع و متعالی اسلام، داعیه جهانداری و جهانشمولی دارد، حالا باید نقطه اتکایش را به عنوان عاملی برای کنترل رفتارهای پرخطر جنسی ببیند؟
این مسئله البته فی نفسه بد و منفی نیست، اما آیا همان نگاهی که همه دین و ارزش ها را در ترویج حجاب و مقابله با بدحجابی می داند و چشم بر غرق شدن جامعه در دروغ، دزدی (به شکل کم فروشی، عدم اجرای وظایف کاری و اداری، کم کاری و ...)، عدم رعایت حدود و حقوق از سوی افراد در اجتماع و امثالهم بسته است، نمی تواند باعث و منشا تقلیل جایگاه آموزه های متعالی اسلام تا این حد باشد؟
حجاب از آن دسته اعمال و رفتارهای آدمی است که برآمده از اعتقادات و مقیدات درونی آنها می باشد. حجاب صرف لباس، چادر و مقنعه نیست که بتوان با طراحی مدل ایرانی، عربی و قجری اش افراد را مقید به داشتن حجاب کرد.
حجاب شکل بیرونی عفاف است؛ دقیقا مثل عدالت که نتیجه قسط است.
برای استقرار حجاب، باید عفاف را تقویت کرد. عفاف نیز جزئی پیوسته از منظومه اعتقادات افراد است، اعتقاداتی که مطلقا محصور و منحصر در دین هم نیست.
برای اصلاح ناهنجاری بدحجابی باید چند مسئله را در نظر داشت:
اول اینکه حجاب مختص زنان نیست. حجاب در جامعه امروز ما اگر چه مصونیت توصیف می شود، اما مصونیت از مثلا تعرض مردان. استقرار ارزش حجاب در جامعه بدون توجه و تعریف سهم نیم دیگر جامعه که مردان باشند، مقدور و ممکن نیست.
دوم اینکه حجاب برآمده از عفت است و عفت باوری درونی، باید با تقویت بنیان های اعتقادی مردم از راه اجرای احکام متعالی اسلام و نه فقط تبلیغ و تبیین صرف این احکام از منابر و تریبون ها، بدون عمل، اعتقادات مذهبی درونی مردم را تقویت کرد، تا به اعتبار این تقویت، ارزش واقعی انسان ها بر ایشان معلوم شود و هر انسان به اعتبار انسان بودن خود و جامعه به اعتبار بالا رفتن عیار اخلاق و ارزش های انسانی رعایت حدود و حقوق فردی و اجتماعی از جمله حجاب را به عنوان یک هنجار و نه اجبار بپذیرد.
سوم اینکه عدالت همه عدالت است و اسلام همه اسلام. اسلام برای استقرار عدالت نازل شده و اگر هر جزئی از آن مورد بی توجهی قرار گیرد، آنچه مستقر و اجرا خواهد شد، دیگر اسلام نیست، حتی اگر در راستا و مسیر اسلامی شدن باشد. لذاست که تحقق جامعه نمونه اسلامی از جمله در عرصه حجاب منوط به تحقق معیارهای اسلامی در همه عرصه ها و زمینه هاست. امر به معروف و نهی از منکر نیز نباید صرفا به عنوان اهرمی برای منع از حجاب نامناسب دیده شود، اگر نه همینی می شود که هست.
متاسفانه در جمهوری اسلامی با وجود آنکه بیش از هر جای دیگری از ضرورت تجمیع دیانت و معیشت، سیاست و دیانت و پرهیز از جدایی دین از ساحت اجتماع سخن گفته می شود، اما رویکرد آحاد مذهبی جامعه بیش از هر بخش دیگری از جامعه ناظر به جدایی دین از ساحت اجتماع و محدود نمودن آن در حوزه شخصی افراد بوده است.
واقعیت این است که رویکردی نانوشته و البته تا حدود زیادی گسترده و به اعتبار تبلیغ آن از منابر دینی و رسانه ملی، رسمی، این نگاه را بین مردم ترویج می کند که فارغ از اینکه هر فرد در عرصه اجتماع چگونه زندگی کرده و با دیگران چگونه رفتار می کند، اگر در مقاطع و مواقع معینی، اعمال مشخصی را انجام دهد، مورد آمرزش الهی قرار گرفته و جایگاه او در بهشت برین خواهد بود.
شعر معروف "خنده کنان می رود روز جزا در بهشت هر که به دنیا کند گریه برای حسین" یکی از بهترین مصادیق اثبات این ادعاست.
در جهان غرب اعتقاد وثیق و عامی نسبت به جهان باقی و جزا و سزای اعمال این دنیا وجود ندارد، اما جامعه بر پایه اخلاق مداری نسج یافته و ارزش و اعتبار هر کس به میزان عمل او به تکالیف اجتماعی و حسن رفتار شخصی اش البته در عرصه عمومی است، اما متاسفانه در جمهوری اسلامی به ویژه در تلویزیون و البته عمدتا از سوی مراجع مذهبی اینگونه به ذهن جامعه القا می شود که مثلا حضور در مراسم اعتکاف، روزه های ماه مبارک رمضان، حضور در مراسم عزاداری ایام وفیات و به خصوص دهه محرم می تواند همه گناهان و خطاهای افراد را مورد آمرزش الهی قرار دهد و تقریبا هیچ رویکردی برای ترویج رعایت اخلاق در ساحت اجتماع در روابط بین افراد مشاهده نمی شود.
روز عید فطر همین امسال، پس از شرکت در نماز عید، برای گرفتن نان تازه و صرف صبحانه پس از این ماه مبارک، به نانوایی بربری محل رفتم. چهارمین نفر در صف نانوایی بودم، اما برای دریافت نان به اندازه چهار بار پخت نان در تنور در صف ایستادم، چرا که همان کسانی که در صف نماز کنار بنده ایستاده بودند، همه یا برای گرفتن نان به درب پشتی نانوایی مراجعه کردند و یا با ایستادن در صف مثلا "تکی"، نان مورد نیاز خودشان که بیشتر از یک نان بود را تهیه کرده و با فراغ بال صف را نانوایی را ترک می کردند.
واقعا شرکت در مراسمی مثل نماز عید فطر، که تلویزیون خیلی روی آنها برای مذهبی و معتقد نشان دادن جامعه مانور می دهد، اگر نتواند به همین اندازه مردم را به رعایت حقوق دیگران مجاب نماید، آیا می تواند مایه دلخوشی ما به داشتن یک جامعه معتقد و مذهبی باشد.
این یادداشت نه برای تعیین تکلیف درباره چگونگی ترویج ارزش های اسلامی از جمله حجاب، بلکه به نیت فتح بابی برای نگاهی دیگرگونه به موضوع حجاب اسلامی به عنوان جزئی از ارزش های اسلامی و نه همه ارزش های دینی نگاشته شده است.