بررسی جامع وضعیت انرژی و ذخایر نفت و گاز در کشور ترکمنستان

بولتن نیوز_ صفحه انرژی به نقل از شانا، در این گزارش سعی شده است تا با مروری به بخشهای مختلف انرژی در ترکمنستان، وضعیت حال حاضر و چشم انداز آینده این کشور در بخش نفت و گاز مورد بررسی قرار گرفته و در اختیار علاقه مندان قرار گیرد.

کشور ترکمنستان با ٤٨٨ هزار کیلومتر مربع مساحت و جمعیتی بالغ بر ٥ میلیون و ١١٣ هزار نفر یکی از کشور های همسایه ایران در حاشیه دریای خزر است. تولید ناخالص داخلی( به قیمتهای واقعی) این کشور مسلمان ( ٨٩ درصد مسلمان و ٩ درصد ارتدوکس) در سال ٢٠١٢ حدود ٣٣,٥ میلیارد دلار، درآمدهای بودجه ای دولت حدود ٢٦.٤ میلیارد دلار و هزینه های بودجه ای آن حدود ٢٦.٩ میلیارد دلار  اعلام شده است.

برابر گزارش مرکز آمار و اطلاعات آمریکا، مجموع صادرات ترکمنستان در سال ٢٠١٢ چیزی بالغ بر ١٦,١٦ میلیارد دلار و واردات آن چیزی بالغ بر ١٠.٤٣ میلیارد دلار است. بدهی خارجی این کشور نیز تا ٣١ دسامبر ٢٠١٢ حدود ٤٢٩ میلیون دلار گزارش شده است.

اکثر آمارهای اقتصادی ترکمنستان به دلایلی که جای آن در این گزارش نیست، اسرار دولتی هستند!. البته دولت فعلی ترکمنستان نسبت به تاسیس یک مرکز آماری دولتی اقدام کرده است، لیکن آمار تولید ناخالص داخلی و دیگر آمارهای اعلامی از سوی این مرکز احتمالا با فاصله زیادی از واقعیت منتشر می شود و یا اینکه به طور کلی در دسترس عموم قرار نمی گیرد.

ترکمنستان دارای برخی از بزرگترین ذخایر گاز طبیعی در جهان است، با این حال این کشور با چالشهای بسیاری برای استخراج و صادر کردن آن به بازارهای جهانی روبروست. این کشور از لحاظ جغرافیایی دور از بازارهای مصرف قرار دارد و فاقد زیرساختهای کافی خط لوله برای صادرات هیدرو کربنهای بیشتر است.

ترکمنستان می تواند با بهره گرفتن از فضای مناسب کشور های حاشیه دریای خزر و با در نظر گرفتن منابع غنی هیدرو کربن آسیای میانه، از دسترسی بیشتری به بازارهای رقابتی انرژی برخوردار شود. از این رو ترکمنستان به دنبال تنوع بخشیدن به مسیرهای صادرات منابع نفت و گاز خود از مسیرهای جدیدی علاوه بر خط لوله صادرتی مسیر روسیه است که البته نیازمند به دست آوردن سرمایه و کمکهای فنی و سیاسی از سوی کشورهای همسایه و سرمایه گذاران است.

 

نفت

برابر گزارش منتشره در مجله بین المللی  (Oil and Gas Journal (OGJ، ذخایر نفت اثبات شده ترکمنستان تا ژانویه ٢٠١٢، حدود ٦٠٠ میلیون بشکه اعلام شده است. بسیاری از میدانهای نفتی ترکمنستان در حوزه جنوبی دریای خزر و منطقه خشکی گرشیزلیک در غرب این کشور واقع است.

علاوه بر این، به گزارش مرکز مطالعات انرژی آمریکا، ترکمنستان ادعا می کند در بخش متعلق به خود از دریای خزر، حدود ٨٠,٦ میلیارد بشکه نفت وجود دارد که مقدار زیادی از آن هنوز کشف نشده است. بیشتر ذخایر نفت مورد ادعای ترکمنستان در مناطق مورد مناقشه دریای خزر واقع شده است و بدون توافق بین ایران، آذربایجان و ترکمنستان در مرزهای دریایی، ترکمنستان قادر به توسعه عملیات اکتشاف و استخراج در این منطقه نخواهد بود. هر چند ترکمنستان از سال ٢٠٠٧ با عقد قرارداد با چند شرکت نفتی خارجی در حال توسعه بخش ترکمنستان از دریای خزر است.

 

اکتشاف و تولید

تولید نفت ترکمنستان از ١١٠ هزار بشکه در روز در سال ١٩٩٢ به حدود ٢٠٢ هزار بشکه در روز در سال ٢٠١٠ افزایش یافته است. پیش بینی ها حاکی از ثابت ماندن تولید نفت ترکمنستان در سطح ٢٠٢ هزار بشکه در روز در سال ٢٠١٣ است که کمی بیشتر از ١٠٠ هزار بشکه در روز آن برای مصارف بازار داخلی مورد استفاده قرار می گیرد.

جدول زیر تصویری از موافقتنامه های نفتی امضا شده ترکمنستان با سرمایه گذاران خارجی برای عملیات اکتشاف و استخراج در بخش ترکمنستان دریای خزر را نشان می دهد.

به گفته مقامات ترکمنستان، این کشور قصد دارد تا سال ٢٠٣٠، تولید نفت خود از مناطق خشکی و دریایی را به بیش از یک میلیون و ٣٠٠ هزار بشکه در روز افزایش دهد. این در حالی است که منابع صنعتی پیش بینی کرده اند که تولید نفت ترکمنستان در این دوره زمانی به بیشتر از ٣٠٠ هزار بشکه در روز افزایش نخواهد یافت.

 

پالایش

ترکمنستان دارای دو پالایشگاه بزرگ به نامهای چاردزو و ترکمن باشی با مجموع کل ظرفیت ٢٣٧ هزاربشکه در روز است که بنا بر محاسبات آژانس مطالعاتی بین المللی IHS Global، در حال حاضر این پالایشگاه ها با کمتر از ٥٠ درصد ظرفیت خود فعالیت می کنند. شرکتهای نفت خارجی فعال در ترکمنستان به طور کلی سهم خود از نفت خام تولیدی را صادر می کنند و این در حالی است که شرکتهای نفت داخلی، اغلب تولید نفت خام خود را برای تامین تقاضای داخلی و یا تولیدات محصولات نفتی برای صادرات مورد استفاده قرار می دهند.

به گزارش مرکز مطالعات انرژی آمریکا، دولت ترکمنستان در نظر دارد تا سال ٢٠٣٠ با ساخت سه پالایشگاه و توسعه ظرفیت پالایشگاه های فعلی، ظرفیت پالایشگاهی این کشور را به ٦٠٠ هزار بشکه در روز افزایش دهد.

 

صادرات نفت

ترکمنستان یکی از صادرکنندگان کوچک نفت خام و نفت پالایش شده است که دارای گزینه های صادراتی بسیار اندکی است. از سرزمین این کشور به جز یک خط لوله مرزی که در شرق این کشور و از قزاقستان و ازبکستان در حال اجرا است، تقریبا هیچ خط لوله نفتی بین المللی دیگری عبور نمی کند، ترکمنستان با این خط لوله می تواند نفت خام مورد نیاز برای تغذیه پالایشگاه چاردزو را از طریق نفت خام وارداتی ازبکستان تامین کند.

مقدار کمی از نفت خام ترکمنستان از طریق دریای خزر به آذربایجان و یکی از بنادر روسیه صادر می شود. کیفیت پایین  نفت خام ترکمنستان یکی از مشکلات این کشور برای دسترسی به خطوط لوله امن روسیه است. 

به گزارش مرکز مطالعات انرژی آمریکا، ترکمنستان از سال ١٩٩٨ تا سال ٢٠١٠، نسبت به مبادله و سواپ نفت با ایران مبادرت کرده است. بر اساس توافقنامه فیمابین بین دو کشور ایران و ترکمنستان، شرکت دراگون اویل، بیش از نیمی از تولید نفت خود در ترکمنستان را به پالایشگاه های شمال ایران تحویل و در مقابل به همین میزان نفت در خلیج فارس از ایران تحویل گرفته و صادر کرده است. در سال ٢٠١٠، شرکت دراگون اویل ارسال نفت به ایران را به دلیل تحریم های یک جانبه وضع شده علیه ایران متوقف کرد و مسیر خط لوله باکو_ تفلیس_ جیهان از کشور آذربایجان را جایگزین مسیر ایران کرد.

 

گاز طبیعی

برابر آخرین گزارش منتشره از سوی ژرنال بین المللی نفت و گاز (Oil and Gas Journal (OGJ) )، ترکمنستان در حال حاضر جزء شش کشور برتر از لحاظ ذخایر گاز طبیعی و در بین ٢٠ کشور نخست از لحاظ تولید گاز طبیعی در جهان است.

برابر گزارش مرکز آمار و اطلاعات آمریکا، حجم ذخایر اثبات شده گاز طبیعی ترکمنستان تا ژوئن سال ٢٠١٢ حدود ٢٤,٣ تریلیون متر مکعب گزارش شده که نسبت به برآورد سال ٢٠١٠ با ١٣.٤ تریلیون متر مکعب، تقریبا دو برابر شده است.

ترکمنستان با وجود ذخایر بزرگ گازی دارای صادرات محدودی است و با چالشهای مختلفی برای سرمایه گذاری و کسب درآمد از محل تولید منابع گازی روبرو است. اکثر گاز ترکمنستان به روسیه منتقل می شود که در آنجا مصرف و مقداری از آن هم از طریق این کشور به بازار نهایی اروپا ترانزیت می شود.

از سال ١٩٩٢ روسیه به عنوان بازار اصلی صادرات گاز ترکمنستان، تاثیر تعیین کننده ای بر قیمت منابع گازی صادر شده توسط  دولتهای آسیای میانه داشته است. به عنوان یک نمونه می توان به انفجار در خط لوله صادرات گاز به روسیه در بخش خط لوله آسیای  مرکزی در سال ٢٠٠٩ اشاره کرد که منجر به توقف تولید و صادرات گاز ترکمنستان شد. پس از تعمیر خط لوله و تعیین ضوابط جدید قیمت گذاری که در ژانویه ٢٠١٠ امضاء شد، ترکمنستان تولید خود را از ٣٦,٨ میلیارد متر مکعب در سال ٢٠٠٩ به ٤٥.٣ میلیارد متر مکعب در سال ٢٠١٠ افزایش داد. با این حال، روسیه تنها با واردات حدود ١١.٣ میلیارد متر مکعب (یک سوم از حجمی که پیش از انفجار از ترکمنستان وارد می کرد) و آن هم با قیمتهای پایین تر  از قبل موافقت کرد.

ترکمنستان در جستجوی راه هایی برای افزایش تولید گاز و همچنین رها شدن از محدودیتهای فعلی موجود از طریق تنوع بخشیدن به بازار های صادراتی و دیگر مسیرهای ترانزیت گاز خود است.

در نوامبر سال ٢٠١٠، وزارت نفت و گاز و منابع طبیعی ترکمنستان اعلام کرد که استراتژی انرژی این کشور افزایش تولید گاز به ٢٢٩ میلیارد متر مکعب در سال در سال ٢٠٣٠ میلادی است. اغلب گاز در دسترس ترکمنستان برای توسعه در آینده، دارای سولفید هیدروژن و دی اکسید کربن بالا است و دارای فشار و درجه حرارت بیشتر است. این عوامل چالشهای فنی بیشتری را در بر داشته و مطرح می کند که نیاز به هزینه های سرمایه ای بزرگتر را برای اکتشاف و توسعه طلب می کند.

میدان دولت آباد در جنوب شرقی آمو دریا یکی از بزرگترین و قدیمی ترین میدانهای تولید گاز ترکمنستان است که ذخایر آن حدود ١,٧ ترلیون متر مکعب تخمین زده شده است. بیشتر عرضه گاز ترکمنستان در سال ٢٠١٠ باحدود ٣٤ میلیارد متر مکعب، مربوط به این میدان بوده است که البته برابر آخرین گزارش سازمان مطالعات بین المللی انرژی در خصوص وضعیت انرژی ترکمنستان در ٢٥ ژانویه ٢٠١٢ ، تولید آن در حال کاهش است.

شرکت بین المللی نفت چین ( CNPC )، تنها شرکت خارجی با دسترسی مستقیم به توسعه میادین خشکی ترکمنستان است که طی توافقنامه مشارکت ٣٥ ساله، در پروژه بختیارلیک در نزدیکی آمو دریا در حال فعالیت است. این پروژه در پایان ٢٠٠٩، با تولید ٥,١٥٤ میلیارد متر مکعب گاز در سال وارد مدار شد و شروع به تغذیه گاز در خط لوله مرکزی آسیا چین کرد. انتظار می رود، در سال ٢٠١٢ ظرفیت تولید میدان بختیارلیک برای عرضه گاز به چین، به ١٣ میلیارد مترمکعب در سال ( ٣٥ میلیون متر مکعب در روز ) افزایش یافته باشد.

در سال ٢٠٠٦، ترکمنستان از کشف ذخایری در یولتان جنوبی واقع در شمال میدان دولت آباد خبرداد که برابر برآوردهای انجام شده در اکتبر ٢٠١١، ذخایر بالقوه این حوزه حد اقل ١٣ تریلیون متر مکعب است ( احتمال داده می شود حجم ذخایر این میدان گازی بیش از ٢١ تریلیون متر مکعب باشد). در سال ٢٠٠٩، جهت کمک به تامین منابع مالی توسعه این میدان، بانک توسعه چین یک وام ٤ میلیارد دلاری برای فاز اول پروژه ارئه داد و در سال ٢٠١١ نیز این بانک ٤,١ میلیارد دلار را برای فاز دوم متعهد شد. انتظار می رود تولید گاز این میدان در سال ٢٠١٣ وارد مدار شده و از طریق خط لوله آسیا_ چین مرکزی صادر شود.

علاوه بر این دولت ترکمنستان شروع به سرمایه گذاری خارجی و مالکیت بخشیدن به میادین نفت و گاز در بخش دریایی این کشور در دریای خزر  کرده است. برابر آخرین گزارش مرکز مطالعات انرژی آمریکا در ٢٥ ژانویه ٢٠١٢،  شرکت های پتروناس و درگون اویل از طریق قرادادهای عمومی خدماتی در حال فعالیت در میادین دیار بکر (بلوک ١ ) و چلکان هستند. ترکمن گاز در سال ٢٠١١ یک قرارداد خرید گاز با شرکت پتروناس امضا کرد و مالزی و ترکمنستان یک توافقنامه همکاری به امضا رساندند که به شرکت پتروناس اجازه ساخت کارخانه فراوری گاز با ظرفیت ١٠ میلیارد متر مکعب در سال ( ٢٨ میلیون متر مکعب در روز ) در ساحل دریای خزر از طریق گاز تولید شده از بلوک ١ را می دهد .

 

صادرات گاز طبیعی

ترکمنستان به یکی از صادرکنندگان پیشرو گاز در منطقه خزر و آسیای مرکزی تبدیل شده است. این کشور به دلیل اینکه تولید گاز آن بیش از دو برابر تقاضای داخلی است ( تقاضای داخلی ٢٠ میلیارد متر مکعب در سال ٢٠١٠ معادل ٥٦ میلیون متر مکعب در روز )، اکثر گاز خود را به خارج صادر می کند.

برابر پیش بینی های آژانس بین المللی انرژی، صادرات گاز ترکمنستان تا سال ٢٠٣٥ به حدود ٩٠ میلیارد متر مکعب در سال ( حدود ٢٤٧ میلیون متر مکعب در روز  ) افزایش یافته و مجددا سیر نزولی پیدا می کند.

ترکمنستان در سالهای ٢٠٠٧ و ٢٠٠٩ چندین موافقتنامه بین المللی با علاقمندان به بهره برداری از ذخایر گاز خود امضاء کرد و در حال توسعه زیر ساختهای خطوط لوله انتقال گاز خود است.

ترکمنستان به لحاظ تاریخی به روسیه به عنوان بازار اصلی صادرات و حمل و نقل گاز خود متکی است، هر چند به تازگی مسیرهای جدید خط لوله ساخته شده به چین و ایران فرصت های تازه ای را برای این کشور مهیا کرده است. در سال ٢٠٠٩، ترکمنستان حدود ١٨ میلیارد متر مکعب ( تقریبا ٤٩ میلیون متر مکعب در روز ) گاز صادر کرد و این در حالی است که به دلیل اختلال در عرضه گاز به روسیه، صادرات بیش از ٤٨ میلیارد متر مکعب گاز این کشور در سالهای ٢٠٠٧ و ٢٠٠٨ قطع شده بود.

برابر آخرین گزارش منتشره از سوی مرکز مطالعات انرژی آمریکا در رابطه با ترکمنستان در ٢٥ ژانویه ٢٠١٢، ترکمنستان در آغاز سال ٢٠٠٨، با توجه به اختلافات گازی، ارسال منابع به ایران را متوقف کرد که البته دو کشور در فوریه سال ٢٠٠٩ یک توافقنامه جدید به امضاء رساندند.

به موجب این توافقنامه، ایران با واردات سالانه ٩,٩ میلیارد متر مکعب گاز از ترکمنستان موافقت کرد، هر چند در ادامه تنها حدود ٥ میلیارد متر مکعب گاز ( ١٣.٧ میلیون متر مکعب در روز) به ایران صادر شد. انتظار می رود این مقدار افزایش یابد چون ترکمنستان در تلاش برای جبران کاهش صادرات خود به روسیه با تکمیل ظرفیت خط لوله دوم به ایران است که در سال ٢٠١٠ راه اندازی شده است. ظرفیت کل برای مجموع دو خط لوله انتقال گاز ترکمنستان به ایران حدود ١٩.٨ میلیارد متر مکعب در سال ( ٥٤ میلیون متر مکعب در روز  ) است.

چین، دیگر کشوری است که واردات گاز از ترکمنستان را از سال ٢٠٠٩ میلادی آغاز کرده است و انتظار می رود با افزایش ظرفیت خطوط لوله و سطح تولید ترکمنستان عرضه گاز به چین افزایش پیدا کند. در ژوئیه سال ٢٠٠٧، چین یک قرارداد ٣٠ ساله برای خرید سالانه ٣١,٢ میلیارد متر مکعب گاز ( حدود ٨٥ میلیون متر مکعب در روز ) با ترکمنستان امضا کرده است.

میادین شرکت ملی نفت چین که در منطقه آمودریا/بختیار لیک قرار دارد باید حدود ١٣ میلیارد متر مکعب گاز در سال عرضه کند و ١٧ میلیارد متر مکعب باقی مانده از قرارداد صادرات ترکمنستان به چین از محل دیگر میادین موجود و میدان یولتان جنوبی تامین می شود.

چین و ترکمنستان توافق نامه دیگری در اواخر سال ٢٠١١ به امضا رساندند که به موجب آن حجم صادرات گاز ترکمنستان به چین می تواند حدود ٣٤ میلیارد متر مکعب دیگر در سال افزایش یابد و در این صورت حجم کل بالقوه صادرات گاز به چین به ٦٥ میلیارد متر مکعب در سال ( ١٧٨ میلیون متر مکعب در روز) افزایش پیدا می کند.

 

خطوط لوله

ترکمنستان در تلاش برای باز کردن مسیرهای بیشتری برای صادرات، علاوه بر خط لوله اصلی روسیه، در حال همکاری با برخی دیگر از کشورها برای آماده کردن زیر ساخت ها و ساخت خطوط جدید لوله گاز است.

 

خط لوله مرکزی آسیای مرکزی ( ترکمنستان به روسیه)Central Asia Center Pipeline (CAC)

خط لوله مرکزی آسیای مرکزی، مسیر کلیدی ای است که ترکمنستان از طریق آن گاز خود را به روسیه صادر می کند. شاخه غربی گاز طبیعی ترکمنستان از نزدیک منطقه دریای خزر به سمت شمال و لوله های شاخه شرقی از شرق ترکمنستان و جنوب ازبکستان به غرب قزاقستان می گذرد. ظرفیت ترکیبی هر دو شاخه حدود ١٠٠ میلیارد متر مکعب در سال ( ٢٧٤ میلیون متر مکعب در روز  ) است لیکن به دلیل شرایط فنی ضعیف، ظرفیت واقعی در حدود نیمی از این مقدار است.

 

خط لوله کورپز_ کردکوی ( ترکمنستان به ایران) Korpezhe-Kurt Kui Pipeline

خط لوله کورپز_ کردکوی با طول ٢٠٠ کیلومتر در سال ١٩٩٧ ساخته شد و اولین خط لوله گاز طبیعی آسیا برای دور زدن روسیه است. ظرفیت این خط لوله بیش از ١٣,٥ میلیارد متر مکعب در سال ( ٣٧ میلیون متر مکعب در روز ) است و ترکمنستان به وسیله آن قادر است تقاضای گاز ایران تا حدود ٦ میلیارد متر مکعب در سال  ( ١٦,٥ میلیون متر مکعب گاز در روز  ) را پاسخ دهد. شرایط قرارداد ٢٥ ساله بین دو کشور تصریح می کند که ٣٥ درصد از منابع عرضه شده گاز از سوی ترکمنستان، به عنوان پرداخت ایران برای مشارکت در ساخت خط لوله اختصاص داده شده است.

 

خط لوله دولت آباد_ خانگیران ( ترکمنستان به ایران) Dauletabad-Khangiran Pipeline

خط لوله دولت آباد_ خانگیران، به عنوان خط لوله دوم انتقال گاز ترکمنستان به ایران که با ظرفیت حدود ٦ میلیارد متر مکعب در سال ( ١٦,٥ میلیون متر مکعب در روز  ) در ژانویه ٢٠١٠ آغاز شد، گزینه های صادراتی ترکمنستان را افزایش می دهد. فاز دوم پروژه این خط لوله ٥٥٠ میلیون دلاری در نوامبر سال ٢٠١٠ افتتاح شد که می تواند ظرفیت کل انتقال گاز به ایران را در مجموع خطوط، تا حدود ١٢ میلیارد متر مکعب در سال ( ٣٣ میلیون متر مکعب در روز ) بالا ببرد.

 

خط لوله چین_ آسیای مرکزی (ترکمنستان به چین) Central Asia-China Pipeline

شرکت ملی نفت چین شرکت خط لوله گاز سینو_ترکمنستان را برای ساختن خط لوله صادرات گاز به طول یک هزار و ٨٣٣ کیلومتر  از میادین شرقی ترکمنستان و از طریق ازبکستان به غرب چین و اتصال با خط لوله شرق وغرب چین، تاسیس کرده است.

پیش بینی شرکت ملی نفت چین، در ابتدا حمل و نقل تا ٣٠ میلیارد متر مکعب گاز در سال ( حدود ٨٢ میلیون متر مکعب گاز در روز ) از طریق خط لوله مرکزی آسیا_ چین بود که عملیات آن در دسامبر سال ٢٠٠٩ آغاز شد. این در حالی است که در اواسط سال ٢٠١١ شزکت ملی نفت چین اعلام کرد: تا سال ٢٠١٥، ظرفیت این خط لوله می تواند به بیش از ٥٩ میلیارد متر مکعب در سال ( حدود ١٦٣ میلیون متر مکعب در روز  ) افزایش یابد. بر اساس این معامله گازی دولتی بین چین و ترکمنستان، به مدت ٣٥ سال ، حدود ١٣ میلیارد متر مکعب گاز در سال از سهم تولید چین در میدان بختیار لیک و حدود ١٧ میلیارد متر مکعب هم از طریق دیگر میادین گاز جنوب شرقی ترکمنستان مانند یولتان، به چین صادر می شود.

 

خط لوله گازی بخارا_ اورال Bukhara-Urals Pipeline

خط لوله گازی بخارا_ اورال از میدان دولت آباد در ترکمنستان آغاز شده و از طریق ازبکستان و قزاقستان به اورسک روسیه ادامه پیدا می کند. ظرفیت این خط لوله در حال حاضر ٢٠ میلیارد متر مکعب گاز در سال (  حدود ٥٥ میلیون متر مکعب در روز) است اما در حال حاضر تنها با یک چهارم از ظرفیت خود ( حدود ٥ میلیارد متر مکعب در سال ) فعایت می کتد و نیاز به نوسازی دارد.

 

خط لوله شرق_ غرب  East-West Pipeline

ترکمنستان ساخت لوله شرق_ غرب را در مه سال ٢٠١٠ برای اتصال میادین گازی جنوب شرقی این کشور به دریای خزر به عنوان یک لینک ترانزیت بالقوه برای صادرات گاز از طریق امتداد دریای خزر آغاز کرد. ظرفیت این خط لوله گازی ٣٠ میلیارد متر مکعب در سال (  ٨٢ میلیون متر مکعب در روز) اعلام شده و انتظار می رود در اواسط سال ٢٠١٥ میلادی مورد بهره برداری قرار گیرد.

 

خط لوله ترکمنستان، افغانستان، پاکستان و هند (TAPI)  Turkmenistan-Afghanistan-Pakistan-India Pipeline

یکی از راه های جدید برای صادرکنندگان منطقه دریای خزر جهت تامین تقاضای  گاز کشورهای آسیایی می تواند عبور لوله های نفت و گاز طبیعی از طریق ایران به خلیج فارس یا از طریق جنوب غربی دریای خزر و افغانستان باشد.

مسیر افغانستان که از سوی ترکمنستان پیشنهاد شده است، مستلزم ساخت خطوط لوله در سراسر خاک افغانستان برای رسیدن به بازارهای پاکستان و احتمالا هند است.

خط لوله TAPI یا همان ترانس افغان، با طی بیش از ١٦٠٠ کیلومتر قرار است از یک نقطه در ترکمنستان به فازیلکا در هند در مرز هند و پاکستان امتداد پیدا کند و ظرفیت پیشنهادی برای این خط لوله گازی بالغ بر ٣٤ میلیارد متر مکعب در سال (  ٩٣ میلیون متر مکعب در روز  ) است.

مسئله اصلی در اجرا و شروع ساخت و ساز این پروژه عبارتند از نگرانی های امنیتی برای تدام و پایداری عرضه از مسیرهای موجود در خاک افغانستان، عدم اطمینان  از قیمت گذاری و هزینه های پروژه، عدم تعهدات مالی از سوی طرفهای قرارداد.

هند و پاکستان قیمتهایی زیر قیمت بازار را برای خرید گاز ترکمنستان پیشنهاد داده اند و نهایی کردن فروش و قراردادهای خرید به چالش اصلی مذاکرات تبدیل شده است.

در دسامبر سال ٢٠١٠، چهار کشور درگیر در این پروژه یک توافقنامه خط لوله گازی و توافقنامه بین دولتی به امضا رساند. در ادامه و در نوامبر ٢٠١١ ، ترکمنستان و پاکستان در مورد قیمت واردات یک توافقنامه به امضاء رساندند.

به گزارش مرکز مطالعات انرژی آمریکا و بیشتر کارشناسان نفتی، احتمال کلی برای در مدار قرار گرفتن چنین خط لوله ای در سالهای نزدیک به دلیل چالشهای لجستیکی و امنیتی بسیار ضعیف به نظر می رسد.

 

خط لوله ترانس خزر (TCGP)  Trans-Caspian Pipeline

خط لوله ترانس خزر پیشنهادی است برای دور زدن روسیه و ایران برای حمل گاز ترکمنستان از طریق دریای خزر به آذربایجان و اتصال آن با خطوط لوله مسیر اروپا. این خط لوله پیشنهادی با ظرفیت فرضی انتقال  ٣٠ میلیارد متر مکعب گاز در سال ( ٨٢ میلیون متر مکعب در روز  ) می تواند با متصل شدن به خط لوله قفقاز جنوبی، گاز را به ترکیه و از آنجا با اتصال به خط لوله طرح ریزی شده ناباکو به جنوب شرقی اروپا منتقل کند.

نکته مهم در این طرح که اجرای پروژه را پیچیده کرده و آن را تقریبا غیر ممکن می سازد، اختلاف بیش از اندازه بستر دریای خزر میان ترکمنستان و آذربایجان است که ترکمنستان را مجبور می کند از سرزمینهای ساحلی ایران یا روسیه برای عبور خط لوله گازی خود استفاده کند!.

برابر آخرین اطلاعات منتشره از سوی مرکز آمار و اطلاعات آمریکا، مجموع خطوط لوله انتقال نفت ترکمنستان در سال ٢٠١٠، حدود یک هزار و ٤٥٧ کیلومتر و  مجموع خطوط لوله انتقال گاز این کشور ٧ هزار و ٣٥٢ کیلومتر اعلام شده است.

 

گزارش:   پیمان جنوبی