«سبك زندگي» به مثابه بُعد نرم افزاري ساخت تمدن نوين اسلامي

برای مشاهده تصویر در اندازه بزرگتر روی آن کلیک کنید

1. مفهوم شناسی

در تعریف سبک زندگی توجه به جایگاه مفهومی و عنایت به موضوعات، مسائل و همچنین اهداف آن اهمیت دارد. از این رو، هرچند سبک زندگی امکان/ عدم امکان امر فرهنگی را دارد اما به شدت مرتبط با حوزه اجتماع است؛ لذا امری اجتماعی است. در تعریف سبک زندگی توجه به موضوعات «شناختی»، «گرایشی» و «رفتاری» اهمیت دارد و هر یک از این موضوعات مسائل مرتبط با خود را دارد و تلاش دارد به اهداف و مقاصد مندرج در سطوح شناختی، گرایش و رفتاری دست­یابد. سبک زندگی در مفهوم جدید آن بیشتر محصولی از انسان فردیت یافته­ای که آن را خلق می کند، قلمداد می شود. بدین معنی که در سبک زندگی فردیت نقشی اساسی دارد. زمینه اجتماعی معرفتی، ارزشی و رفتاری تاثیرگذار بر رفتار فرد است و سبک زندگی وی را رقم می زند. به عبارت دیگر نوع نگاه فرد به جهان و جهان­بینی وی چگونگی شیوه زیسسن وی را تبیین می کند. رهبر انقلاب در ترسیم چگونگی شکل گیری سبک و شیوه زندگی می فرمایند: «فرهنگ زندگی، متأثر از تفسیر ما از زندگی است و هر هدفی را برای زندگی تعیین کنیم، سبک خاصی را به همراه می آورد».

جایگاه مفهومی «سبک زندگی»

رهبر انقلاب اسلامی در دیدار با دانشجویان، دانش آموزان و دیگر جوانان خراسان شمالی برای تبیین بیشتر اهمیت سبک زندگی به تشریح جایگاه آن در تمدن نوین اسلامی پرداختند و افزودند: «اگر پیشرفت همه جانبه را به معنای تمدن سازی نوین اسلامی بگیریم این تمدن دارای دو بخش ابزاری - و «حقیقی و اساسی» خواهد بود که سبک زندگی بخش حقیقی آن را تشکیل می دهد».

حضرت آیت الله خامنه ای، تحقق هر دو بخش تمدن نوین اسلامی را ضروری خواندند و افزودند: «بخش ابزاری، یا سخت افزاری این تمدن، موضوعاتی است که در فضای امروز، به عنوان نمودهای پیشرفت مطرح می شود از قبیل علم، اختراع، اقتصاد، سیاست، اعتبار بین المللی و نظائر آن. رهبر انقلاب اسلامی، در تشریح مفهوم سبک و فرهنگ زندگی فرمودند: «در واقع سبک زندگی به همه مسائلی بر می گردد که متن زندگی انسان را شکل می دهند». از این رو، مراد رهبری از سبک زندگی در ساخت تمدن اسلامی- ایرانی جنبه موضوعیت داشتن آن است.

2. ملزومات و مبانی سبک زندگی

نگاه مکتبی داشتن، فرهنگی بودن و همچنین دوری از سطحی گرایی و تحجر و سکولاریزم از جمله ملزومات سبک زندگی در تعریف مقام معظم رهبری از مفهوم مدنظر است. به دیگر بیان، آنچه در تکوین سبک زندگی اسلامی محوریت دارد «مکتب توحید» است. در واقع توحیدگرایی الزامات معرفتی، ارزشی و رفتاری افراد را در روند تصمیم­گیری در عرصه اجتماع فراهم می سازد. ایشان، تحقق هدف اصلی تعیین شده در هر «مکتب و نظریه سیاسی، اجتماعی، اقتصادی» را نیازمند اعتقاد و ایمان به آن هدف دانستند و افزودند: «بدون اعتقاد جدی و تلاش هیچ هدفی محقق نمی شود و ... ملتهایی که در مقابل تمدن غرب، مکتب توحید را انتخاب می کنند هم به پیشرفت حقیقی و همه جانبه دست می یابند و هم تمدنی عمیق و ریشه دار می سازند که فکر و فرهنگ آنها را در جهان گسترش می دهد».

چنین تعریفی از سبک زندگی که در بردارنده مولفه های توحیدگرایی است در تقابل آنچه که رهبر فرزانه انقلاب تحجر و سکولاریسم یاد کردند قرار دارد. «پرهیز کامل از تقلید از سبک و سلوک زندگی در تمدن غربی».

تجربه خطرناک فرهنگ غربی در جوامع توحیدگرا و فرهنگ تهاجمی این حوزه تمدنی در جهان در طول تاریخ دلسوزان انقلاب اسلامی را به این امر منتج کرده است که تنها راه سعادت جامعه در گرو پرداختن به الگوی فرهنگی از سبک زندگی متناسب با مولفه های توجیدگرایی است.

حضرت آیت الله خامنه ای، با استناد به تجربیات مکرر چند قرن اخیر خاطرنشان کردند: «فرهنگ غرب، اصولاً فرهنگی مهاجم است و به هر دلیلی در هر کشوری رواج یابد بتدریج فرهنگ و هویت آن ملت را نابود می کند» لذا باید با فرهنگ سازی لازم، یک حرکت تدریجی در زمینه اصلاح این مسئله ایجاد شود.

رهبر انقلاب اسلامی در بخش دیگری از سخنان خود، سوء استفاده گسترده غرب از ابزار هنر بویژه هنرهای نمایشی و سینما را مورد اشاره قرار دادند و افزودند: سیاستمداران غربی با استفاده از این روش، بدنبال سلیقه سازی و ترویج سبک زندگی غربی در جوامع دیگر هستند.

3. سطوح مفهومی سبک زندگی و شاخص های مورد نظر رهبری

شیوه زیستن در طیفی از سطوح مادی و غیرمادی معرفت بشری تعریف می شود و مجموعه ای از مسائل انتزاعی، انضمامی و عملیاتی را در بر می­گیرد اما در مقام «سبک» و «مد» در نهایت منتج به سطح رفتاری و آنچه در عمل قابل مشاهده است، تعریف می شود. در بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با دانشجویان و دانش آموزان و دیگر جوانان خراسان شمالی شاخص ها و مولفه هایی عنوان شد که در سه سطح شناختی، ارزشی و رفتاری قابل احصا و جمع آوری است و در ادامه در جدول ذیل به آنها اشاره می شود.

جدول 1: سطوح مفهومی سبک زندگی و شاخص های موردنظر رهبری

جمع بندی و نتیجه گیری

سبک زندگی در اندیشه مقام معظم رهبری مبتنی بر خاستگاه «توحیدگرایانه» جمهوری اسلامی ایران است. چنین خاستگاهی مجموعه ای از الگوهای معرفتی، ارزشی و رفتاری را برای تک تک مردم ایران فراهم می­سازد که هویت خود را در قالب سبک زندگی اسلامی- ایرانی به ظهور رسانند. در واقع انقلاب اسلامی این امکان را فراهم ساخت تا ملتی خارج از الگوی زندگی غربی به تعریف هویت خود بپردازد. به عقیده ایشان هرچند «فرهنگ تهاجمی» غرب تلاش دارد سبک زندگی مورد نظر خود را به دیگر جوامع تحمیل کند اما می توان با حرکت تدریجی در برابر مظاهر غرب مقاومت کرد و سبک زندگی اسلامی- ایرانی که عنصر «حقیقی» پیشرفت است را با هدف دست­یابی به تمدن نوین اسلامی احیاء کرد.

منابع و مآخذ

بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با دانشجویان، دانش آموزان و دیگر جوانان خراسان شمالی، 23 مهرماه 1391.

فاضلی، محمد؛ مصرف و سبک زندگی، انتشارات صبح صادق، 1382ش.