با توجه به مطالعات تاریخی در عرصه شناخت جریان روشنفکری در ایران به این نکته بسنده کرد که این روند در ایران همواره متناسب با تغییر رویکرد سازمان سیاسی قدرت و دولت ها دستخوش تغییر و تحول شده است؛ تحولاتی که بیشتر در همراهی با قدرت وقت و ساختار سیاسی تمرکز یافته شکل گرفته است.

در تاريخ معاصر ايران، نقش پنهان سيدحسن تقى ‏زاده، در قتل مرموز سيد عبداللّه‏ بهبهانى، حادثه پارك اتابك، خلع سلاح مجاهدين تبريز و شهادت مظلومانه شيخ فضل‏ اللّه‏ نورى كه از پرده ‏هاى دسيسه‏ هاى اينتليجنس سرويس است، از لابلاى اسناد، كمابيش نمايان است. سيدحسن تقى ‏زاده كه در زمان جنگ جهانى اول در برلن، عامل دستگاه اطلاعاتى بريتانيا بود و...