از شرق تهران تا زعفرانیه؛ چه کسی استانداردهای نمای شهر را می‌نویسد؟

به گزارش بولتن نیوز، پروژه‌ای که در خیابان هنگام تهران داشتم، اولین باری بود که با این پرسش جدی مواجه شدم: **چه کسی واقعاً تعیین می‌کند نمای یک ساختمان چگونه باشد؟** شهرداری؟ نظام مهندسی؟ معمار؟ یا همان شرکتی که «نما» را اجرا می‌کند؟ پاسخ از آن چیزی که تصور می‌کردم پیچیده‌تر بود. امروز اگر از بلوار ارتش به زعفرانیه سری بزنید، طیفی عجیب از نماهای مدرن، کلاسیک، بدترکیب، یا گاه حیرت‌انگیز را خواهید دید. اما پشت این تفاوت‌ها، شبکه‌ای از تصمیم‌گیری‌ها، استانداردها و گاهی نبود نظارت نهفته است که اغلب توسط همان «شرکت‌های نما» هدایت می‌شود؛ شرکت‌هایی که بیش از آن‌چه تصور می‌کنید، بر چهره‌ی شهر تأثیر دارند.

چه کسی سلیقه‌ی شهری ما را شکل می‌دهد؟

اگر یک نگاه آماری بیندازیم، طبق گزارش [ArchDaily](https://www.archdaily.com/984014/why-building-facades-are-changing-and-what-we-can-do-about-it)، بیش از ۴۰٪ تصمیمات نهایی در طراحی نما تحت تأثیر شرکت‌های مجری نما و مشاوران فروش مصالح است، نه لزوماً معمار پروژه. در ایران نیز، با توجه به روند پرشتاب ساخت‌وساز و فشار زمانی پروژه‌ها، شرکت‌های نما نه‌تنها اجراکننده، بلکه در عمل تصمیم‌گیرنده درباره‌ی بسیاری از انتخاب‌ها، از جنس مصالح تا مدل اتصالات هستند.

تجربه‌ی من در پروژه‌ای در حکیمیه نیز این موضوع را تأیید کرد. طراحی اولیه توسط یک دفتر معماری باسابقه انجام شد، اما وقتی پروژه به فاز اجرا رسید، شرکت مجری نما با ارائه توجیهات فنی و اقتصادی، تقریباً ۷۰٪ طراحی را تغییر داد—بدون مخالفت جدی ناظر پروژه.

نگاهی از نزدیک: شرکت نما چطور وارد تصمیم‌گیری می‌شود؟

در بیشتر پروژه‌های ساختمانی، شرکت نما از فاز طراحی اجرایی وارد می‌شود؛ یعنی زمانی که ساخت بنا تقریباً کامل شده و باید به فکر پوشش خارجی آن بود. این شرکت‌ها معمولاً یک تیم طراحی داخلی دارند که پیشنهادهایی مبتنی بر قیمت، دوام، وزن سازه، و سرعت نصب ارائه می‌دهند.

در پروژه‌ای در خیابان مقدس اردبیلی، ما با دو پیشنهاد روبه‌رو بودیم: یکی نمای کلاسیک سنگ با ملات، و دیگری نمای خشک با سنگ مهندسی‌شده و شاسی آلومینیومی. شرکت مجری دوم، با ارائه مدل‌سازی دقیق (BIM)، توانست نشان دهد که نمای خشک ۲۵٪ سبک‌تر، ۴۰٪ سریع‌تر و با دوام ۱۰ سال بیشتر از روش سنتی اجرا می‌شود. این تصمیم، چهره‌ی ساختمان را نیز به‌طور کامل عوض کرد.

مقایسه عملکرد روش‌های مختلف اجرا توسط شرکت‌های نما

گزارش [Building Design+Construction](https://www.bdcnetwork.com/top-trends-building-facades-2023) نشان می‌دهد که تا سال ۲۰۲۶، نمای خشک تبدیل به گزینه‌ی غالب در ساختمان‌های مسکونی شهری در آسیا و خاورمیانه خواهد شد. این یعنی شرکت‌هایی که به این تکنولوژی مسلط باشند، در سال‌های آینده نبض بازار را در اختیار خواهند داشت.

نقش نظارت و خلأ استاندارد در نمای شهری تهران

شاید تصور شود نهادهایی مثل شهرداری یا نظام مهندسی بر نوع نما نظارت سخت‌گیرانه دارند، اما در واقعیت، بسیاری از تصمیمات در پروژه‌های بزرگ توسط کارفرما و شرکت نما نهایی می‌شود

در منطقه‌ی فرمانیه، ساختمانی را مشاهده کردم که پس از اجرای نما، به دلیل ناهماهنگی با بافت منطقه، مجدداً ملزم به بازطراحی و اجرای دوباره شد. این پروژه نزدیک به ۴ میلیارد تومان ضرر خالص به‌همراه داشت.

چرا «شرکت نما» در تهران تبدیل به تصمیم‌ساز شده است؟

پاسخ ساده است: ترکیب تخصص، ابزار، و کنترل منابع. بسیاری از شرکت‌های نما امروزه نه‌فقط مجری، بلکه واردکننده و پخش‌کننده مصالح هستند. این یعنی توان ارائه‌ی پکیج کامل با قیمت رقابتی، طراحی اختصاصی، اجرای سریع و تعهد ضمانتی.

در پروژه‌ای در نیاوران، شرکتی که مجری نما بود، از شیشه‌های دوجداره وارداتی با فناوری خودتمیزشونده استفاده کرد که نیاز به شست‌وشوی فصلی را حذف می‌کرد. هزینه اولیه بالا بود، اما در محاسبات هزینه-فایده، صرفه‌جویی ۵ ساله در نگهداری، ارزش افزوده‌ای جدی برای ساختمان ایجاد کرد.

تهران به کدام سمت می‌رود؟ نمای آینده در پایتخت

طبق گزارش [Dezeen](https://www.dezeen.com/tag/facades/)، نماهای آینده مبتنی بر «اقلیم‌گرایی»، مصالح هوشمند و طراحی‌های سازگار با محیط هستند. در ایران نیز، با شروع برخی پروژه‌های پایلوت در مناطق ۲۲ و ۵، شاهد ورود فناوری‌های جدید مانند نماهای تهویه‌شونده، ترموکرومیک و حتی پنل‌های خورشیدی هستیم.

اما واقعیت این است که مسیر اجرای این نوآوری‌ها، دوباره از مسیر همان شرکت‌های نما می‌گذرد. شرکتی که نه‌تنها تجهیزات لازم را دارد، بلکه جسارت، دانش و تجربه اجرای نماهای خاص در شرایط اقلیمی ایران را نیز داراست.

آیا زیبایی‌شناسی فدای اقتصاد شده است؟

یکی از دغدغه‌هایی که در سال‌های اخیر در میان معماران و منتقدان شهری پررنگ شده، جای خالی معیارهای زیبایی‌شناختی در اجرای نهایی نمای ساختمان‌هاست. به‌گفته‌ی Michael Murphy از موسسه MASS Design Group، «وقتی فشار اقتصادی بالا می‌رود، زیبایی اولین چیزی است که قربانی می‌شود» (Architectural Digest).

در بسیاری از پروژه‌هایی که با شرکت‌های مجری نما همکاری داشته‌ام، دیده‌ام که طراحی اولیه‌ی معمار با هدف خلق هویت بصری خاص برای پروژه شکل گرفته، اما در فاز اجرا، به‌دلیل کاهش هزینه یا ساده‌سازی فرآیند، فرم‌ها شکسته شده‌اند و طرح‌ها به حداقل ممکن تقلیل یافته‌اند. این یعنی شهری پر از «نمای قابل قبول»، اما فاقد انسجام زیبایی‌شناختی.

زنجیره تأمین مصالح؛ قدرت پنهان شرکت‌های نما

نکته‌ای که معمولاً نادیده گرفته می‌شود، تسلط شرکت‌های نما بر زنجیره تأمین مصالح است. بسیاری از این شرکت‌ها نه‌فقط اجراکننده، بلکه واردکننده اصلی متریال‌هایی چون کامپوزیت، سنگ‌های مهندسی‌شده، شیشه‌های خاص و پروفیل‌های آلومینیومی هستند. این تسلط به آن‌ها قدرت چانه‌زنی بالا و کنترل بر انتخاب مصالح نهایی پروژه می‌دهد.

در پروژه‌ای در پاسداران، شرکت نما با ارائه‌ی مصالح خاص وارداتی (شیشه رنگی مات‌شونده از برند Saint-Gobain) توانست نظر کارفرما را نسبت به طرح اولیه معمار کاملاً تغییر دهد. این‌جا، نه طراحی معماری، بلکه دسترسی شرکت نما به متریال خاص، سرنوشت پروژه را تعیین کرد.

بحران هویت در نمای شهری تهران

طبق تحقیق منتشرشده در Journal of Urban Design (2022)، یکی از بحران‌های شهرهای در حال توسعه، ازهم‌گسیختگی نمای شهری به‌دلیل تعدد شرکت‌های مجری با استانداردهای غیرهمسان است. در تهران، نبود راهبرد کلان برای یکپارچه‌سازی نما، به ساخت شهری با هویت بصری متزلزل منجر شده است.

شاهد این موضوع را در محله‌هایی چون ولنجک یا سعادت‌آباد به‌وضوح می‌توان دید؛ جایی که در یک خیابان ۱۰۰ متری، پنج سبک متفاوت از نمای سنگ کلاسیک تا مینیمال شیشه‌ای دیده می‌شود—بدون هیچ پیوستگی فرهنگی یا اقلیمی. این وضعیت مستقیماً ناشی از عملکرد مستقل و غیرهم‌سو شرکت‌های نماست که با انگیزه‌ی رقابت یا صرفه‌جویی، به‌جای پیروی از خط‌مشی شهری، صرفاً منافع پروژه را اولویت می‌دهند.

جدول جمع‌بندی

نمای شهری تهران هر روز در حال تغییر است، اما برخلاف تصور عمومی، این تغییرات همیشه از اتاق‌های طراحی معماران نمی‌آیند. گاهی تصمیم‌ساز واقعی کسی است که نامش روی تابلو پروژه نیست: **شرکت نما**. آن‌ها هستند که با ترکیب تجربه فنی، شناخت بازار مصالح و تعامل با کارفرما، چهره‌ی شهر را می‌سازند—آگاهانه یا ناآگاهانه. پس دفعه بعدی که در زعفرانیه یا حتی نارمک، به نمای یک ساختمان خیره شدید، شاید بد نباشد بپرسید: **چه کسی این چهره را برای شهر نوشته است؟