ردپای ترک فعل در سرقت جهانی آثار فرهنگی ایران !
به گزارش بولتن نیوز به نقل از خراسان، نویسنده : الهه آرانیان ، سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد(یونسکو) هر سال در اجلاس کمیته بین‌المللی پاسداری از میراث ناملموس، آثار فرهنگی و معنوی کشورهای مختلف جهان را در قالب پرونده بررسی می‌کند و طبق رأی نمایندگان کشورهای حاضر در جلسه، یک اثر معنوی یا میراث ناملموس را رد می‌کند یا به نام یک یا چند کشور به ثبت می‌رساند. کشور ما هم با پیشینه تمدن چند هزارساله و میراث فرهنگی پرباری که دارد، توانسته است در سال‌های اخیر، تعدادی از میراث فرهنگی ناملموسش را به نام خود یا در قالب پرونده چند ملیتی و مشترک با چند کشور دیگر در اجلاس یونسکو ثبت کند. در این میان، تعدادی از آثار فرهنگی و معنوی هم در پی غفلت و بی‌توجهی مسئولان میراث فرهنگی، از سوی کشورهای همسایه مصادره و به نام آن‌ها ثبت شده‌است. هفدهمین دوره اجلاس کمیته بین‌المللی پاسداری از میراث ناملموس یونسکو چند روز پیش در شهر رباط کشور مراکش برگزار شد و هر چند ایران توانست چهار پرونده «ساختن و نواختن ساز عود»، «ابریشم‌بافی»، «شب چله» و «سوزن‌دوزی ترکمن یا ترکمن‌دوزی» را به طور مشترک با چند کشور دیگر ثبت کند،اما در کمال ناباوری، ثبت جهانی چند پرونده دیگر را از دست داد و به کشورهای دیگر تقدیم کرد! در این مطلب پرونده‌های از دست رفته ایران در اجلاس اخیر یونسکو و دوره‌های قبل را بررسی کرده‌ایم.
بازی‌های زورخانه‌ای، چای، ملانصرالدین و نخل خرما
در چند روز گذشته، ثبت پرونده «فرهنگ پهلوانی؛ بازی‌های سنتی زورخانه‌ای و ورزش باستانی کشتی» به نام کشور آذربایجان در اجلاس اخیر یونسکو، اعتراض استادان و کارشناسان میراث فرهنگی را در پی داشته‌است. ثبت جهانی فرهنگ پهلوانی و ورزش‌های زورخانه‌ای به نام آذربایجان در حالی است که در سال 2010، پرونده «ورزش‌های باستانی و زورخانه‌ای» به نام ایران در فهرست یونسکو ثبت شده بود! سؤال این‌جاست که چرا وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و نمایندگان آن در برابر اقدام جمهوری آذربایجان موضع نگرفته‌اند؟ چرا زمانی که این پرونده در وب‌سایت یونسکو قرار گرفته بود، وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی با توجه به ریشه ایرانی ورزش‌های باستانی و زورخانه‌ای و فرهنگ پهلوانی و همچنین ثبت پرونده آن در یونسکو، معترض نشده و موضوع آن را مسکوت گذاشته‌است؟ البته این پایان ماجرا نیست و علاوه بر این پرونده، آثار دیگری هم بدون مشارکت ایران در هفدهمین اجلاس کمیته بین‌المللی یونسکو به ثبت رسید که از این قرار است: «فرهنگ چای، نماد هویت، مهمان‌نوازی و تعامل اجتماعی» به نام ترکیه و جمهوری آذربایجان، «روایت ملانصرالدین» به نام آذربایجان، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکیه، ترکمنستان و ازبکستان و پرونده «نخل خرما، دانش، مهارت، سنت و شیوه تهیه آن» به نام امارات متحده عربی، بحرین، مصر، عراق، اردن، کویت، موریتانی، مراکش، عمان، فلسطین، قطر، عربستان سعودی، سودان، تونس و یمن! این سه پرونده هم ثبت جهانی شده‌اند بدون این‌که به ریشه ایرانی آن‌ها اشاره‌ای شود و وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به ثبت آن‌ها واکنش خاصی نشان دهد. در حالی که نماینده‌های ایرانی حاضر در جلسه می‌توانستند حداقل در برابر ثبت این پرونده‌ها بدون حضور ایران اعتراض کنند.
ثبت هنر خوش‌نویسی به نام ترکیه
سال گذشته در اجلاس 2021 یونسکو، پرونده خوش‌نویسی ایران با نام «برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوش‌نویسی در ایران» به ثبت رسید. این در حالی بود که ترکیه در سال 2020 پیش‌دستی و هنر خوش‌نویسی را با عنوان «خوش‌نویسی سنتی در هنر اسلامی در ترکیه» به نام خود ثبت کرده‌بود. رویه ارائه پیشنهاد برای ثبت در فهرست میراث ناملموس یونسکو از این قرار است که هر کشور یک سال در میان می‌تواند برای ارسال پرونده اقدام کند و از آن‌جا که ایران در سال 2019 دوتار ایرانی را به ثبت جهانی رسانده بود، در سال 2020 نمی‌توانست پیشنهاد تازه‌ای بدهد و ناگزیر بود تنها در زمینه پرونده‌های چند ملیتی همکاری کند. در نتیجه ترکیه فرصت‌طلبی کرد و هنر خوش‌نویسی را به نام خود زد و تنها برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوش‌نویسی به نام ایران ثبت شد و نه هنر آن! از طرفی، مصطفی پورعلی، مدیرکل ثبت و حریم آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی در آذر 1400 به ایسنا گفته بود: «ما هم می‌توانستیم مثل ترکیه، خوش‌نویسی را در فهرست مُعرف میراث ناملموس ثبت کنیم. خیلی هم راحت بود، اما می‌خواستیم گام بلندتری برداریم و برنامه پاسداری، در عین معرفی خوش‌نویسی را ارائه کردیم.» از طرف دیگر، حمیدرضا قلیچ‌خانی، استاد شناخته‌شده خوش‌نویسی در واکنش به این اتفاق در 30 آذر 1400 به خبرآنلاین گفته بود: «آن‌چه ایران با عنوان «برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوش‌نویسی در ایران» در یونسکو ثبت کرده است، درواقع گزارش کار انجمن خوش‌نویسان ایران طی ۴۰ سال گذشته است و نه خوش‌نویسی ایرانی.»
ثبت تار به نام آذربایجان
سال 2013 بود که خبر ثبت جهانی ساز تار به عنوان میراث معنوی جمهوری آذربایجان، با واکنش اهالی فرهنگ و هنر ایران روبه‌رو شد، اما دیگر کار از کار گذشته بود و این میراث معنوی ایرانی به نام کشوری دیگر مصادره شده بود. داریوش پیرنیاکان، نوازنده و مسئول وقتِ پیگیری ثبت پرونده‌های ساز در یونسکو در اردیبهشت 96 به ایلنا گفته بود: «پس از ثبت ساز تار به نام کشور آذربایجان من بسیار اعتراض کردم؛ اما اواخر دولت آقای احمدی‌نژاد بود و میراث فرهنگی و نهادهای دیگر در این قضیه پا پیش نگذاشتند و شکایتی را طرح نکردند. حتی همکاران ما هم در این زمینه هیچ کاری نکردند و عرصه را در اعتراض به ثبت تار توسط کشور آذربایجان در کمیسیون میراث معنوی یونسکو خالی گذاشتند و این برای من بسیار ناراحت‌کننده بود. اکنون به دنبال این هستیم که تار خودمان یا همان تار ایرانی را در یونسکو به ثبت برسانیم و مشغول جمع‌آوری اسناد مرتبط با این موضوع هستیم تا به طور جدی این موضوع را پیگیری کنیم. تقاضای ما این است که اگر تار ایرانی به ثبت رسید، محوریت با نام ایران باشد و آذربایجان در این ماجرا بعد از نام ایران قرار بگیرد.» اتفاقی که هنوز نیفتاده است. جالب این‌که در همان ایام وزیر وقتِ فرهنگ و گردشگری جمهوری آذربایجان درباره ثبت ساز تار به نام این کشور چنین اظهار کرده بود: «تاری را که ما در یونسکو ثبت کردیم،استادی به نام صادق‌جان ساخته و از 5 سیم به ۱۱ سیم تغییر یافته است. این ساز خاص آذربایجان است و با ساز کشورهای دیگر متفاوت است.»
شما می توانید مطالب و تصاویر خود را به آدرس زیر ارسال فرمایید.
bultannews@gmail.com
