عاجزیم، از انجام یک کار ملی ساده، عاجزیم

گروه فرهنگی: رسول جعفریان، پژوهشگر و استاد تاریخ دانشگاه تهران، در یادداشت پیش رو به مسئله مهم دیجیتالی کردن کتاب‌های کتابخانه‌های مهم کشور پرداخته و آورده است: آن‌ها که می‌گویند این کشور به‌طرف علم می‌رود، یک تأملی این ادعاهای بی‌پایه خود بکنند و ببینید در ساده‌ترین کار، در کاری که ملی است، یعنی اسکن صد هزار کتاب قدیمی خودمان، ما عاجزیم. عاجز. چه رسد به علم و دانش جهانی که همه می‌دانیم برای استفاده از آن‌ها و پایگاه‌های آن‌ها، به‌خصوص این روزها، چه قدر مشکل‌داریم و چه پول‌هایی باید هزینه کنیم که نیست. این‌جور نوشتن، نتیجه عصبی شدن ناشی از نیافتن چند کتاب است که همین‌الان نیازمندش بودم و نیافتم.

به گزارش بولتن نیوز، متن این یادداشت که در صفحه اجتماعی نگارنده نیز منتشرشده، به شرح زیر است:

هرچه فکر می‌کنم مگر ما چه قدر کتاب چاپی فارسی از آغاز آمدن چاپ تا ـ فرضاً ـ سال ۱۳۵۰ داریم و اینکه آیا این‌قدر توانایی نداریم که همه این‌ها را اسکن کرده و به‌آسانی در اختیار پژوهشگران قرار دهیم، عقلم به‌جایی نمی‌رسد.

اگر این عجز نیست، پس عجز چیست؟ یعنی ما توانایی اینکه حداکثر صد هزار کتاب و کتابچه را اسکن کرده و به‌آسانی در اختیار قرار دهیم نداریم؟ اصلاً دویست هزار؟ مگر چه قدر هزینه و نیرو نیاز دارد؟ این آثار، ایرانی است و برای تحقیقات ایرانی، بسیار سودمند است.

بنده خدا چهار سال در کتابخانه مجلس بود، آنچه اسکن شد، بیش از بیست‌ودو هزار نسخه خطی و بالای یازده هزار کتاب چاپی سربی و سنگی بود. این یعنی اینکه با قریب ده دوازده‌تا اسکنر، می‌شود در چهار سال، نزدیک به ۳۵ هزار جلد کتاب را اسکن کرد. از سال ۹۱ تاکنون، اگر همان روند ادامه یافته، چرا این کتاب‌ها در اختیار دیگران قرار نمی‌گیرد؟ شاید بگویند مشکل حقوقی دارد، اما دست‌کم آن‌ها که مشکل حقوقی ندارد و چهل سال از آن‌ها گذشته که می‌تواند در اختیار باشد. [کاش این قانون در مجلس جدید بشود ۲۰ سال] اگر هم در این مدت در کتابخانه مجلس، یا آنچه اسکن شده، اندک است، باید گفت، چرا؟ این‌همه تجهیزات را تهیه می‌کنیم که چه کنیم؟

می‌دانم هیچ‌کس گوشش بدهکار نیست. بدون تعارف، در این مدت، کتابخانه ملی چه کرده است؟ آیا واقعاً این کتابخانه، با هزینه‌های میلیاردی، از اینکه صد هزار کتاب را اسکن کند، عاجز است؟ می‌دانم تعدادی شده و روی وب‌سایت هست و استفاده هم کرده‌ام، اما کار را باید با وسعت انجام داد و تمام کرد. گفتند حتی خطی‌ها هم که اسکن شده، بسیاری از فایل‌هایش از بین رفته است. لابد توانند توضیح دهند که این خبر درست است یا خیر. همان تصاویری هم که از نسخ خطی در وب‌سایتشان یا بیرون در دسترس است، اغلب مشکل دارد و بسیار ضعیف است. ما در دانشگاه تهران تا این روزها، دو دستگاه اسکنر کوچک داشتیم.

حالا با کمک موقوفه جمال‌زاده، دو دستگاه خریده‌ایم که تازگی ـ یک هفته قبل ـ شروع به کارکرده است. پول نبود و ندادند بخریم. همان‌جا هم به اعتقاد من می‌شد منظم‌تر و بیشتر کارکرد و یا اگر پول بود، اسکن کتاب‌های قدیمی به بخش خصوصی داد و جایی روی یک وب‌سایت گذاشت. به خدا این‌یک کار ملی است. کاری برای زبان فارسی است. بنده که روزانه به این کتابچه‌های قدیمی چاپی نیازمندم، درجایی آن‌ها را نمی‌یابم و اذیت می‌شوم. لابد همه اهل این کارها، اذیت می‌شوند.

بسیاری از اوقات یکی دو سه نسخه از یک اثر در جاهای مختلف هست که فقط راه افتادن و رفتن و گرفتنش از آن کتابخانه‌ها، چند روز وقت می‌خواهد. نسخه‌ها یا مشهد است که دور از دسترس یا فلان کتابخانه کوچک... کتابخانه آستانه قدس هم که اصلاً معلوم نیست در این زمینه‌ها چه می‌کند. مرعشی که می‌دانم صدها هزار کتاب قدیمی دارد که دیگر هیچ. جالب است که حتی اطلاعات ساده کتاب‌ها هم در بسیاری از کتابخانه‌ها که زمانی در lib. Ir بود به دلیل بروز نشدن این وب‌سایت، در دسترس نیست. هنوز نشده تا اطلاعات کتابشناسی همه موجودی کتابی ایران را در یکجا جمع کنیم.

آن‌ها که می‌گویند این کشور به‌طرف علم می‌رود، یک تأملی این ادعاهای بی‌پایه خود بکنند و ببینید در ساده‌ترین کار، در کاری که ملی است، یعنی اسکن صد هزار کتاب قدیمی خودمان، ما عاجزیم. عاجز. چه رسد به علم و دانش جهانی که همه می‌دانیم برای استفاده از آن‌ها و پایگاه‌های آن‌ها، به‌خصوص این روزها، چه قدر مشکل‌داریم و چه پول‌هایی باید هزینه کنیم که نیست. این‌جور نوشتن، نتیجه عصبی شدن ناشی از نیافتن چند کتاب است که همین‌الان نیازمندش بودم و نیافتم.