استقبال از اثر تازه محمدرضا شفیعی کدکنی

به گزارش بولتن نیوز، تصحیح و شرح محمدرضا شفیعی کدکنی  بر «تذکرة‌الاولیا» که برای اولین‌بار در سی و دومین دوره نمایشگاه کتاب تهران عرضه شد، با استقبال مخاطبان به چاپ سوم رسید. این اثر که با قیمت 300 هزار تومان از سوی نشر سخن به چاپ رسیده، حاصل 40 سال تحقیق و پژوهش شفیعی کدکنی بر این اثر گرانسنگ و ارزشمند عطار است که پس از سال‌ها انتظار به دست مشتاقان به ادبیات کلاسیک فارسی رسیده است.

به گفته محمد استعلامی، از اساتید زبان و ادب فارسی و از مصححان، سطح کار شفیعی کدکنی بسیار بالا‌تر از کارهایی است که پیش از آن روی منظومه‌های عطار انجام شده است. کار وی درحدی است که می‌توان گفت سنگ تمام گذاشته و کتاب‌های وی همواره مأخذی برای همه محققان و پژوهشگران است.

علاقه‌مندی شفیعی کدکنی به مجموعه آثار و مواریث برآمده از مکتب عرفانی خراسان از کلاس‌های زنده‌یاد استاد فروزانفر آغاز شد، وقتی که استاد شاگردش را به تحقیق و مطالعه درباره آثار ابوسعید ابوالخیر، عارف نامی اهل مهینه مرو مکلف کرد. این آغاز راهی بود که شفیعی کدکنی را به تحقیقی همه‌جانبه و طولانی‌مدت درباره چهره‌های عرفانی خراسان بزرگ کشاند و نخستین طلیعه آن در تصحیح‌های شفیعی از دو کتاب ذکراحوال و آثار «ابوسعید ابوالخیر» و «اسرار‌التوحید فی مقامات شیخ ابوسعید» دیده شد. شفیعی در این کتاب‌ها بسیاری از مشکلات درباره زندگی، آثار، شخصیت‌ها و روایت‌ها درباره زندگی ابوسعید ابوالخیر را حل و تصویری روشن و همه‌جانبه از این عارف نامی ارائه کرد.

دو روش برای خواندن تذکرة‌الاولیا

در بخشی از مقدمه این کتاب می‌خوانیم: تذکرة‌الاولیا کتابی است که به دو گونه می‌توان آن را خواند: هم مثل کتاب حسین کُرد قابل خواندن است هم به مانند تراکتاتوسِ ویتگن اشتاین. در قرائت نخستین کافی است چشم خود را روی سطرها سفر دهیم و حوادث را دنبال کنیم، که مثلاً چگونه حلاج را بر دار کرده‌اند یا وقتی به گفتاری از نوع سخن جنید درباره اخلاص رسیدیم که می‌گوید: «فرض فی فرض و فرضٌ فی نقل»، بگوییم «آری،‌همان است که من می‌فهمم. مقصودش لابد شیرینی نُقل است» و با مراجعه به فرهنگ عمید معنی کلمات آن را به دست آوریم. در قرائت دوم، روی هر سطر، گاه، می‌توان روزها انیدشید. درست است که اینجا قلمرو زبان ارجاعی و بیان منطقی نیست اما در همین زبان عاطفی و هنری هم ظرایفی وجود دارد که فهم آن ظرایف گاه به اندیشیدن بسیار نیاز دارد و به دانسته‌های بسیاری در حوزه معارف اسلامی. درین قرائت دوم یک فعل یا حرف اضافه‌ای که همراه آن فعل به کار رفته است می‌تواند روزها وقت مصحح کتاب و خواننده جدی آن را بگیرد.

من ادعا ندارم که تمام پرسش‌های خواننده جدی را پاسخ گفته‌ام ولی متجاوز از 40 سال،‌ یکی از مشغله‌های ذهنی من فهم عبارات این کتاب و تصحیح آن بوده است. بارها و بارها آن را در دوره دکتری ادبیات فارسی دانشگاه تهران به دانشجویان درس داده‌ام و متوجه شده‌ام که بسیاری از دانشجویان دوره دکتری هم آن را به مانند کتاب حسین کرد مطالعه کرده‌اند- دانشجویان دوره دکتری دانشگاه تهران که با فاصله چشم‌گیری نسبت به اقران خودشان در دانشگاه‌های دیگر قرار دارند و به راستی برترین استعدادهای این رشته‌اند.

نمایشگاه دائمی نگاه‌های هنری الهیات اسلامی

در تصحیح تذکرة‌الاولیا باید از «روش ملکولی» استفاده کرد. این کتاب هر جمله‌اش حاصل اندیشه و ذهن یکی از بزرگان زهد و تصوف است و هرکدام از این جمله‌ها خود جهانی است ویژه خویش. باید در تصحیح این جمله‌ها از تمام اسناد و قراین بهره برد ضمن اینکه نسخه‌های کهن تذکرة‌الاولیا درین راه می‌توانند به ما بیشترین یاری را برسانند. ... تذکرة‌الاولیا نمایشگاه دائمی نگاه‌های هنری و جمال‌شناسانه نسبت به الاهیات اسلامی است. درین نمایشگاه، حاصل بینش هنری حدود یکصد تن از آفریدگاران این نگاه هنری به نمایش گذاشته شده است. از نگاه هنری ساده بعضی زاهدان دوره آغازین تاریخ ایران اسلامی(همچون حسن بصری) تا صورت‌های پیچیده و شگفت‌آور این نگاه که در رؤیت جمال‌شناسانه عارفانی همچون بایزید و حلاج و واسطی دیده می‌شود.