کشنده قرمز سند نابودی خلیج فارس

ايران از كشورهايی است كه خداوند نعمت دو پهنه وسيع آبی در شمال و جنوب اين سرزمين را به آن عطا کرده است.

مرداد 86 بود كه  مرگ و مير دلفين‌ها در شرق هرمزگان همه دوستداران محیط زیست را متأثر كرد. اما هنوز یك سالی از این قضیه نگذشته بود كه قهر طبيعت اين بار به صورت پدیده ای قرمز به سراغ این سواحل آمد و در اواخر سال 87 به حدی گسترش پیدا كرد كه تمامی سواحل جنوب حتی سواحل خوزستان را نیز فرا گرفت.

پدیده کشنده قرمز نخستین بار در مرداد ماه 1387 در خلیج فارس و دریای عمان مشاهده شد که عامل آن نوعی جلبک به نام «ککلودینیوم» بود و باعث نابودی بیش از 34 تن آبزی شد.

پديده كشنده قرمز در سراسر جهان رخ می دهد و بطور موثر منابع شیلات را در كشورهای نظیر اسكاندیناوی، ژاپن، كارائیب، اقیانوس آرام جنوبی و آبهای آمریكای شمالی و اين اواخر حتی ایران نابود كرده یا مشكلاتی برای آنها به وجود آورده است.

به گفته محققان برخی از انواع کشنده قرمز به تولید سمهای طبیعی، کاهش اکسیژن محلول یا سایر تأثیرات منفی می انجامد. بیشترین اثرگذاری کشنده قرمز مربوط به مرگ و میر آبزیان وحشی دریایی و ماهیان ساحلی، پرندگان، پستانداران دریایی و سایر موجودات است.

كشنده سرخ كه ناشی از شكوفایی جلبك‌هاست خطر آنی برای محیط زیست ندارد، اما به‌عنوان جانوری كه تنوع و فراوانی گونه‌های آن افزایش یافته، ممكن است اثراتش را در چند سال آینده به شكل كاهش شدید ذخایر ماهی و آبزیان نشان دهد. 

 به‌طور كلی تغییرات آب و هوایی و فعالیت‌ها و دخالت‌های انسانی در نواحی ساحلی موجب شده كه سیكل انرژی كه در گذشته به تولید ماهی یا ذخایر با ارزش تبدیل می‌شد به سمت تولید گونه‌های مضر و غیر ضروری تغییر مسیر دهد و ایران تنها كشوری نیست كه با این مشكل مواجه شده است.

داود میرشکاری مدیرکل زیست بوم دریایی حفاظت محیط زیست، اظهار داشت: در تمامی آب های کره زمین با گرم شدن هوا و مرگ و میر آبزیان در نوار ساحلی این اتفاق می افتد.

وی در ادامه افزود: کشنده سرخ همزمان با شکوفا شدن جلبک ها رخ می دهد که این جلبک ها سم بسیار مهلکی دارند و بعضی از آن ها در آبزیان تجمع کرده و به انسان منتقل می کنند.

میرشکار با اشاره به گرم شدن هوا و پدید آمدن کشنده سرخ در خلیج فارس و دریای عمان، گفت: از جمله عواملی که باعث شکوفا شدن کشنده سرخ می شود وجود مواد غذایی مناسب مانند فیتوپلانکتون ها یا گیاهان ریز دریایی است. این گیاهان ریز برای رشدشان نیاز به اکسیژن و مواد غذایی فراوان دارند‌.

وی در ادامه افزود: این گیاهان ریز با وجود غذا و اکسیژن می توانند خیلی زود تکثیر و رشد کنند و این نوعی خود پالایی است برای اینکه مواد غذایی را از چرخه اکوسیستم خارج کند.

نام اين پديده در دنيا HAB مخفف Harmful Algae Bloom به معنی شكوفايی مضر جلبكی است. در گذشته Red Tide به معنی جزر و مد (كشنده) قرمز ناميده می شد كه هنوز هم گاهی مصطلح است. اما اين پديده لزوما در ناحيه جزر و مدی اتفاق نمی افتد و هميشه هم رنگ آن قرمز نيست گاه به رنگ‌های ديگر مثل سياه، شيری، زرد، نارنجی، قهوه‌ای، سبز و ارغوانی نيز مشاهده شده همچنان‌كه پديده اخير درآب‌های جنوب كشور قهوه‌ای مايل به زرشكی رنگ است و گاهی بوی بدی از آب به مشام می رسد. اين رويداد اگر به‌صورت موقت و ناپايدار و ناشی از گونه‌های غيرسمی باشد چندان نگران‌كننده نيست ولی در صورت پايدار بودن ممكن است خسارات جبران ناپذيري به اكوسيستم آبی و آبزيان وارد كند. 

 

 زباله‌ای كه كنار دريا ريخته شده با باد و باران به راحتی وارد دريا می شود و بعد از تجزيه، ازت آن آزاد و مورد استفاده جلبك‌ها قرار می گيرد، زلزله هم ممكن است باعث شود، موادی كه در كف دريا ته نشين شده از كف به سطح بيايد، مواد مغذی كه به دريا وارد می شود 2منبع دارد يكی خشكی و ديگری بستر دريا كه با تلاطم اين مواد به سطح می آيند. يعنی با جرياناتی كه از اعماق به سطح می آيند و اصطلاحا فراجوشی گفته می شود. در دريای عمان يك فراجوشی تابستانه داريم ولی اگر زلزله شود ، مواد مغذی بيشتری به سطح می آید.

علـل بـروز ايـن پديده به طوركامل شناخته شده نيست اما به نظر می رسد ورود پساب های صـنعتی و خانگی و حجم مواد مغذی در آب زيـاد شده و كلروفيل جمعيتهای جلبكی و فيتوپلانكتون ها افزايش می يابد و طی اين فرايند كـل سطح آب را پوشش می دهد و در نتيجه نور و اكسيژن به زير آب نمی رسد و در نهايت ماهی ها و جانداران زير آب از بين می روند و همچنین وقوع زلزله های زيردريايی، حركت خاص آب درياها، چسبيدن جلبكها و ساير عوامل ايجـاد ايـن پديده به كشتی ها و ورود آنها به آب های ديگر، دستكاری های انسان، وقوع طوفان گونو و غيـره از علـل بـروز و تشديد اين پديده باشند.

 درحال حاضـر متداول ترين روش برای مقابله با اين پديده، استفاده ازخاك رس است. به نظر می رسد، پاشيدن خـاك رس روی جلـبك هـا، مـوجب كـاهش چـشمگير جمعـيت آنهـا مـی شود. اين عمل از دوباره كاری جلوگيری می كند. راه هايی كه كشورهای ديگر رفته اند و به بن بست رسيده اند را به ما معرفی می كند. بايد اين راه ها نيز بررسی شوند، شايد اين روشی كه در كشوری مردود اعلام شده، تحت شرايط محيطی كشور ما يا با شرايط خاص در كشورمان قابل استفاده باشد.

تعريف و تدوين طرح پايش بلوم جلبكی در مناطق ساحلی و دريايی خليج فارس و درياي عمان؛ بررسی تولـيد مـثل و ژنتـيك گـونه پلانكتون شكوفا شده و بررسی عوامل زيستی و غير زيستی مؤثر در كنترل توليدمثل و چرخه زيستی آن؛ بررسی اكولوژيكی نقاط كليدی كه تحت تأثير شكوفايی قرار می گيرند؛ پيش بينی زمان، محل و بزرگی شكوفايی مضر فيتوپلانكتونی كه می تواند اثرات مخرب آن را با اقدامات بـه موقـع كـاهش دهد؛ پايش تحقيقاتی خليج فارس و شناسايی عوامل تأثيرگذار در پيدايش شكوفايی؛ تحقـيق بـه مـنظور شناسايی به موقع شكوفايی مضر از طريق تهيه تصاوير ماهواره ای و تحقيق به منظور پـيش بينـی سـرعت حركت وجهت شكوفایی مضر؛ بررسی مواد آزاد شده توسط جلبك و تأثير آنها در اكوسيـستم؛ بررسـی راه هـای كاربـردی برای جلوگيری و محدود كردن شكوفايی؛ تحقيق در زمينه راه های كنترل تراكم شكوفايی؛ اطلاع رسانی و افزايش مشاركت جامعه در مبارزه با ورود مواد مغذی به آب است.

در سالهای اخیر رشد زیادی در آگاهی های جهانی در رابطه با کشنده سرخ صورت گرفته است و هزینه و بودجه زیادی برای گسترش صنعت پرورش صدفداران و افزایش سلامتی انسان ها در نظر گرفته شده است.

به علاوه دانشمندان به این نتیجه رسیده اند که کشنده سرخ در سراسر کره زمین مرتباً در حال افزایش است که این افزایش می تواند در نتیجه فعالیت های انسان باشد. مواد غذایی غنی به واسطه شکلهای مختلف آلودگی و تغییرات مشخص که به فضای سبز وارد شده، دلیل و نظریه ای به شدت افزایش طول دوره کشنده سرخ است. 

همچنین انتقال تخم های در حالت کمون به مخازن توازن کشتی ها به پخش شدن و ظهور آنها کمک کرده است. بنابراین در این مورد تحقیقات بین المللی زیادی برای ارزیابی و سنجیدن گسترش شکوفایی جلبکی و مشکلات و درگیری های انسان در این رابطه انجام شده است. 

هدف این تحقیقات یافتن راهی است که بتوان قبل از ظهور کشنده سرخ آن را پیش بینی کرد. پژوهشگران هیئت تحقیقات دریایی شیلات ( SFRI ) به طور منظم ظهور کشنده سرخ مضر و قوی را در آبهای اطراف سواحل به اعضای جامعه اطلاع می دهند. دانشمندان سخت در حال کارند تا فاکتورهایی که شکوفایی کشنده سرخ نتیجه آنهاست را شناسایی کنند.

 پس در نتیجه این فعالیت ها می توانیم شکل گیری شکوفایی و راه های ممکن نابود کردن و کم کردن صدمات نامطلوب بر روی زندگی دریایی و سلامتی جامعه را پیش بینی و محقق کنیم.

 

جلوگيـري از تخلـيه پـساب هـای صـنعتی و خانگـی درسال های اخير نبايد كارمشكلی باشد. تنها بايد وجدان انسان ها را بيدار كرد و به آنها قبولاند كه آنچه امروز در دست ماست فقط متعلق به ما و نسل ما نيـست و نـسل آيـنده نيـز سـهمی از ايـن مـواهب دارد. ساختن تصفيه خانه های مجهز و تصفيه كامل فاضـلاب هـا تـا مرحله پيشرفته به منظور حذف فسفر و ازت از جمله اقدامات اساسي در كاهش بروز این پدیده است.