تیزرها و آنونس های تبلیغاتی فیلم ها پس از پوستر، جزو جذاب ترین و سهل  الوصول ترین ابزارها برای کسب اطلاعاتی هر چند گاه کلی درباره فیلم ها هستند. وسیله ای که می تواند تماشاگر را مشتاق تماشای فیلم کند و یا به کل رأی او را بزند و یا در عین حال آگاهی درست به او منتقل کند و یا برعکس، آدرس غلط بدهد. تیزرها بستری ویژه برای سازندگانشان هستند تا از طریق آنها هنرشان را برای معرفی فیلم به رخ بکشند و اصولاً تدوین نیز در این بخش می تواند منجی باشد. 

تیزرها ولی اصولاً اقلام تبلیغاتی فریبنده ای هستند. گاه از خود اثر جذاب تر خلق می  شوند و هنری تر هستند و گاه به دلیل بد سلیقگی در تولید، راه به ناکجا می برند. ضمن اینکه امروز در سینمای ما تفاوت میان تیزر و آنونس از میان رفته و اغلب با تصاویری پیوسته مواجهیم که در مرز میان تیزرهای کوتاه و آنونس های بلند در نوسان هستند تا خود را با هزینه های سنگین پخش از تلویزیون و فشردگی های زمانی نرم افزارها و شبکه های اجتماعی وفق دهند. همین مسئله موجب شده تا در خیلی از تیزرها و آنونس ها حق مطلب آن طور که باید ادا نشود. مخصوصاً وقتی قرار باشد در عین بهره گیری از نقاط جذاب فیلم، اصل غافلگیری رعایت شود و چیزی از گره گشایی های فیلم نیز لو نرود. در سینمای ایران به دلیل اهمیت فروش فیلم ها و نقش بنیادی گیشه در تعیین سرنوشت فیلمسازان، تلاش زیادی می شود تا به هر ترتیبی آنونس ها و تیزرها جذابتر از خود فیلم باشند که تا اینجای کار مشکلی نیست. مشکل از جایی آغاز می شود که محتوا و پیام این تیزرها در مواجهه تماشاگر با فیلم کاملاً متناقض و متفاوت می نماید. نکته ای که به مرور، اعتماد تماشاگر را از بحق و دقیق بودن معرفی فیلم ها در تیزرها سلب می کند تا راه های دیگری را برای شناخت بهتر دنیای اثر امتحان کند. توسل به این «راه های دیگر» البته زمانی دشوار می نماید که فیلم هیچ نمایش عمومی نداشته و یکباره از پرده سر در آورده است.

مطلب حاضر به انگیزه اکران فیلم های جدید و در نوبت نمایش بودن چند فیلم، نگاهی دارد به تیزرهای منتشر شده از آنها که با توجه به بستر مناسبی همچون فضای مجازی، به صورت گسترده دیده می شوند و جزو ارزان ترین راهکارها برای تبلیغات هستند.

 

تیزر «برادرم خسرو» همانی است که باید باشد. معرفی گزیده و سریعی از فیلم و شخصیت هایش و تأکید روی کاراکتر اصلی که ستاره ای همچون شهاب حسینی آنرا بازی می کند. حسینی در این فیلم مبتلا به نوعی بیماری دو قطبی است و بسته به حال و هوای روحی اش، اخلاقیات متناقض دارد. این تناقض همانطور که در فیلم در دو بُعد نسبتاً مجزا دارد و حاکم بر حال خوب و ناخوش کاراکترش است، درتیزر هم تقریباً لحاظ شده است. ضمن اینکه در این تیزر ۵۶ ثانیه ای هم از نمایش گوشه هایی از شیرین کاری های شخصیت اصلی غفلت نشده تا تماشاگر علاقه مند به کمدی در ولع امروز تماشای این دست آثار، «برادرم خسرو» را هم در نظر داشته باشد.

معرفی موجز کاراکترهای دیگر با ذکر یک دیالوگ هم دیگر نکته این تیزر است. افتخارات فیلم هم در حد یکی ـ دو ثانیه لا به لای تصاویر آن قرار گرفته اند. صدای ناصر تهماسب روی نریشن هم از ابعاد جدی تر فیلم برای مخاطبان فکورتر حکایت دارد.

 

«ویلایی ها» یک فیلم زنانه است که به پشت صحنه جنگ می پردازد. زنانی که به تبع مردان خود و دیگر اقشار جامعه درگیر جنگی تحمیلی شده اند. این شرکت پررنگ زنان در روایت در تیزری دیده می شود. استرس و فشار حاکم بر تیزر ۲۵ ثانیه ای فیلم به خوبی به تماشاگر منتقل می شود، ولی در عین حال این نکته امکان دارد مخاطب کم حوصله و بی تاب امروز را از فیلم فراری دهد. تماشاگری که اولویت و ترجیحش کمدی ها هستند و فیلم های جنگی را پس می زند. این مشکل در آنونس ها و تیزرهای «آباجان» هم وجود داشت که در سنجش سازندگان با ملاحظه فروش نازل فیلم، به سمت تیزرهای با مضمون خانوادگی و شاد و محو صحنه های جنگی و پر استرس تغییر جهت داد. نامواره فیلم هم با رنگ هیجان برانگیز سرخ به نمایش در می آید تا التهاب درونی اثر را تداعی کند. شعار «ویلایی ها را با خانواده ببینیم» هم در انتهای تیزر به چشم می خورد. فیلم از هفته گذشته روی پرده رفته و فروش آن معمولی بوده است. اتفاقی که احتمالاً بزودی به ساخت تیزرهای با محتوای متفاوت از فیلم بینجامد.

به ویژه آنکه دیگر تیزر منتشر شده از فیلم با زمان ۳۴ ثانیه نیز ریتمی تند و تصاویری مملو از انفجار و زد و خورد دارد که با موسیقی بر سنگینی فضای آن افزوده شده است.

 

«آشوب» ساخته کاظم راست گفتار از دو سال پیش در نوبت اکران است و از آخر هفته گذشته روی پرده رفته است. هر چند فیلم در رقابت با کمدی های گردن کلفت این روزها فروش امیدوار کننده ای ندارد. شاید همین مسئله هم موجب شده تا در تیزر فیلم به نوعی القا شود که بیننده با اثری شبه کمدی طرف است. این نکته با استفاده از تصویر داریوش کاردان به عنوان یک کمدین در پوستر فیلم هم رعایت شده است. تکان خوردن گوشهای آتیلا پسیانی و ابرو بالا انداختن و گردن چرخاندن های کوروش تهامی نیز چنین کارکردی در تیزر دارند. حال آنکه «آشوب» اثری تاریخی و درباره یک خواننده عامه پسند لاله زاری به همین نام است که عمده فضای آن عاشقانه است و بهره گیری از چنین نماهایی که بی شک تنها لحظه هایی کوتاه در فیلم دارند، مشخصاً در راستای کمدی نمایی آن و جذب تماشاگر است. از سویی پخش تصاویر ترانه خوانی تهامی هم می تواند ابزاری برای تشویق تماشاگران علاقه مند به فیلم های شبه موزیکال باشد.

در نریشن هم شعار پر ستاره ترین فیلم سینمای ایران شنیده می شود که این مسئله هم روی پوستر نمود دارد.

 

«ساعت پنج عصر» نخستین فیلم سینمایی مهران مدیری است. کارگردانی که به رغم پرطرفدار بودن سریالهایش در تلویزیون همواره با این انتقاد مواجه بوده که ساخته های او اغلب میزانسنی بسته و استودیویی دارند و عدم توانایی او در کنترل سکانس های شلوغ و پلان های خارجی، دلیل این مسئله است. این انتقاد را بعضاً به سروش صحت، دیگر کارگردان طنز تلویزیون هم وارد می کنند. البته مدیری هر ازگاهی که مجال داشته و فیلمنامه به او اجازه داده، تلاش کرده سکانس هایی با وسعت بیشتر و شلوغی های چشمگیر بسازد تا نقدهای مطرح را بی اثر کند. در تیزر یک دقیقه ای فیلم او که پیش از این آنرا «یک کمدی و پروژه ای سخت، خیابانی و بسیار شلوغ و پر جمعیت» توصیف کرده، دقیقاً این تعاریف گنجانده شده است. فیلم اطلاعات چندانی به مخاطب نمی دهد و گویا اراده بر آن استوار بوده که شلوغی فیلم منتقل شود. دویدن های بی هدف جمعیت و مردمی که هراسان و آشفته به یک سو می دوند و کاراکتر اصلی فیلم با بازی سیامک انصاری در بین آنان بلاتکلیف است. نمودی از کمدی بودن در فیلم وجود ندارد و بیشتر یک درام حادثه پرداز شهری به نظر می رسد. ضمن آنکه در ثانیه های پایانی اشاراتی از درگیری مردم با پلیس به چشم می خورد که شباهت با تصاویر ناآرامی های سال ۸۸ هم دارد. خود مدیری هم در دیالوگی کوتاه و با گریمی متفاوت از لنز بهره برده، گویی نقش یک بازپرس را دارد. مواردی که بر وجوه سیاسی فیلم هم تأکید دارد. مدیری در این تنها تیزر فیلمش ـ که قرار است از اوایل تابستان روی پرده رود، بیشتر از آنکه بخواهد توجه و کنجکاوی تماشاگر را برانگیزد، گویی در صدد نمایش قدرت طراحی و دکوپاژ و میزانسن خود در قاب سینما بوده است. هر چند اینجا هم به نظر می رسد با وجود قرار گرفتن محمود کلاری پشت دوربین، میزانسن ایستا و حرکت دوربین غیر سیال و ساکن حس می شود. باید دید فیلم مدیری با این کاراکترهای محدود، چقدر در جذب مخاطبان موفق خواهد بود.

خاطرات و گفته های کمال تبریزی از چگونگی ساخت مستند آیت الله هاشمی رفسنجانی؛ فیلمی که همچنان یکی از بهترین مستندهای انتخاباتی محسوب می شود.

سال 84 مردم ایران شاهد شمایلی متفاوت از آیت الله هاشمی رفسنجانی بودند. در اوج هیجان انتخابات، کمال تبریزی تصمیم گرفت مستند انتخاباتی آیت الله را جور دیگری بسازد. اکبر هاشمی رفسنجانی در این فیلم از داخل منزلش در حال انجام امور روزانه با لحنی متفاوت درباره دلمشغولی هایش با مردم سخن گفت. این فیلم به ظاهر ساده، تاثیری شگرف داشت و همچنان از بهترین مستندهای ساخته شده انتخاباتی است. چهار سال بعد از پخش این مستند، با کمال تبریزی درباره اش گفت و گو کردیم که بازنشر آن در روزهایی که بحث انتخابات و فیلم های مستند داغ شده، هم جالب است و هم یادی است از آیت الله.

درست یادم نیست. اما فکر می کنم نزدیک به دو ماه قبل از انتخابات در جریان ساخت آن قرار گرفتم.

نه. قبل از این جریان اصلا با آقای هاشمی از نزدیک آشنایی نداشتم و واقعا علت آن را نمی دانم.

آقای محمدی به عنوان تهیه کننده با من تماس گرفت و گفت چنین پیشنهادی شده اگر تمایل داری این کار را با هم انجام دهیم.

یک سری جلسه با آقای محمدی داشتیم و به یک کلیتی رسیدیم و چند جلسه با  آقایان عطریان فر، مهدی هاشمی، پسر آقای هاشمی و محمدعلی نجفی برگزار کردیم. راجع به اینکه باید ساختمان این فیلم چگونه و چطور باشد. 

نه، بحث اصلی ما روی این فیلم بود، تیزر و فیلم آقای صدرعاملی در تیم ما مطرح نبود و در مجموع تیم جداگانه ای داشتند که مستقیما خودشان جلسات مستقلی را برگزار می کردند. اما در این جلسات من و آقای محمدی بودیم که بحث های اصلی را می کردیم که ساختار فیلم چگونه باشد.

خانم آقای هاشمی خیلی مخالفت می کرد و می گفت که فیلم را اینطوری نسازید چون آقای هاشمی کوچک می شود.

از موقعی که می خواستیم پروژه را شروع کنیم تقریبا می توان بگویم که ایشان در کاری که ما می کردیم دخالتی نکردند. تنها درباره متن فیلم نظر می دادند. ایشان کاملا تسلیم بودند، یعنی می گفتند هر کاری که شما دوست دارید، انجام دهید. فقط درباره متنی که قرار بود خودشان بخوانند طبیعتا اصلاحاتی انجام دادند.

طراحی و پیشنهاد متن از طرف آقای هاشمی بود و بعد خودمان آن را نوشتیم. فکر می کنم آقای اردشیر رستمی هم به ما کمک کرد.

ایشان نمی دانستند ما چه کار می کنیم. بعد که فیلم را دیدند، حالشان بد شد. می گفتند این چیست شما ساختید؟ آقای هاشمی را خیلی معمولی کردید.

دقیقا، البته همسر ایشان راست می گفتند ما اصلا قصدمان این بود که این کار را بکنیم، چون می خواستیم بگوییم این آدمی است که می تواند عضوی از آحاد مردم جامعه شود.

خودش را سپرده بود به تیمی که این کار را انجام می داد و این مثبت ترین ویژگی ایشان است.

کاملا سینمایی با این فیلم برخورد کردیم. یعنی از ابتدا به دنبال این بودیم که به سراغ کدام یکی از ویژگی های ایشان برویم. مثلا به این فکر کردیم که باید چه موضوعی را درباره آقای هاشمی مطرح کنیم و از چه جنسی باید باشد که بتواند مردم را تحت تاثیر قرار دهید. اصلا به این فکر نمی کردیم که یک فیلم تبلیغاتی بسازیم.

بله، چون اصلا بلد نیستم اینطور فیلم بسازم. بیشتر در این فکر بودیم، کاری کنیم که بیننده نسبت به این شخصیت حس دوباره ای پیدا کرده و به آن نزدیک شود. درست مثل کاری که شما در فیلم داستانی معمولی انجام می دهید تا این ارتباط برقرار شود. در بعضی از لحظات امکان اینکه تصویر این حس را به وجود آورد، نبود و نریشن این کار را انجام داد. در اینجاست که نریشن خیلی تعیین کنده می شود.

ایشان فرم خاصی صحبت می کردند و ما بهشان توضیح دادیم که این شکل باید کاملا درونی باشد و نباید مثل سخنرانی پشت تریبون نماز جمعه جملات را ادا کند. ایشان هم واقعا خوب از عهده این کار برآمدند. یک بار برایشان توضیح می دادیم که این متن را باید اینطور بگویید و ایشان در همان بار اول به خوبی جملات را بیان می کردند.

شاید چون فیلم کمی در آن حال و هوا بود، به یاد آن کتاب می افتید. از سوی دیگر متن و فیلمنامه را هم سعی کرده بودیم با نظرات آقای هاشمی تنظیم کنیم. طبیعتا این متن هم به آن کتاب شباهت هایی داشت. در ذهن ما این بود که کاری بکنیم بیننده با آقای هاشمی ارتباطی مبتنی با صداقت برقرار کند.

به اعتقاد من این بهترین شکل برقراری ارتباط بود ما می دانستیم کاری که انجام می دهیم، یک کار تبلیغاتی است و کسی که این فیلم را می بیند باید نزدیکی با آن شخصیت را احساس کند. اما مثل دیگر فیلم های تبلیغاتی انتخاباتی که معمولا سعی می کنند شور و هیجان ایجاد کنند و بعد حالت اسطوره ای و حماسی به آن نامزد بدهند، عمل نکردیم. 

به این علت که فکر می کنم تمامی این ها تاثیر عکس می گذارد. همیشه معتقدم ایرانی ها به جای اینکه با عقلشان رای بدهند با قلبشان این کار را می کنند. پس نتیجه می گیریم که بهترین فیلم تبلیغاتی برای کاندیدای ایرانی در جمهوری اسلامی ایران این است که حس شعاری و حماسی نداشته باشد. به عبارت دیگر، این حسن که «من آنم که رستم بود پهلوان» در آن به چشم نیاید. 

اصلا اینطور نیست، شما به دور اول انتخابات توجه کنید ببینید چه کسی بیشتری رای را آورد، او کسی نبود جز آقای هاشمی.

 

آیت الله می گفت هر کاری دوست دارید انجام دهید

نه؛ اتفاقا آن سال اگر یادتان باشد مهم ترین چیزی که پس از این فیلم در بعضی تماشاگران به وجود آمده بود، این بود که حتی می خواستند به لبخند آقای خاتمی رای بدهند. هیچ کس تا قبل از این فیلم با آقای خاتمی اینطور برخورد نمی کرد. در فیلم تبلیغاتی آقای هاشمی هم همین حالت وجود داشت.

یادم است آن زمان به آقای هاشمی می گفتیم که از موضع فردی که مسئول است و مقام بالایی دارد، بیایند پایین و ارتباط نزدیک تری با تماشاگر برقرار کنند. به ایشان می گفتیم محاوره ای صحبت کنند. همین که مردم احساس کنند که این آدم مثل خودشان است، به او رای می دهند. در صورتی که عقل حکم می کند به کسی که مثل خودت است رای ندهی.

باید به کسی رای بدهی که نخبه باشد، مثل خودت نباشد از تو بالاتر باشد ولی در ایران برعکس است؛ در ایران می گویند که این می فهمد ما چه می کشیم و باید به او رای دهیم. اما در مورد هر کاندیدایی نمی توان این کار را کرد، یعنی هر کاری بکنی نمی توان او را تبدیل کرد به آدمی که از موضع بالا فرود آمده و باید بین همین آدم ها زندگی کند. در ایران باید کاری کنی که قلب رای دهنده ها تحت تاثیر قرار گیرد وگرنه نمی توانی عقلشان را به این راحتی متاثر کنی و براساس عقلش رای بدهد.

نه، فکر می کردم آقای هاشمی به این راحتی تن نمی دهد. وقتی شما به طور مثال از آقای انتظامی می خواهید فیلم مستند بسازید اما و اگرهایی دارید اما آقای هاشمی حتی یکبار هم به ما نگفت که چرا این پلان را می گیرید. بعضی وقت ها می گفتیم این کار را دو، سه بار انجام بدهید و بنده خدا شکایتی نکرد و واقعا همکاری می کردند.

در مجموع حدود ده روز تا دو هفته طول کشید.