آیا سپاه حق ورود در سیاست را دارد؟

حجت الاسلام والمسلمین، دکتر حسین ردایی، استاد حوزه و دانشگاه و عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی که طلاب و دانشجویان تهران ایشان را با آثاری در حوزه‏ی فقه و کلام و نیز کتاب«راهکارهای اصلاحات اجتماعی درحکومت دینی»، می‏شناسند، در تبیین و تحلیل مسایل سیاسی روز هم دیدگاه‏های جالبی دارند.برای واکاوی بیشتر بحث ورود یا عدم ورود سپاه و بسیج در سیاست که هراز چندگاهی در سرخط رسانه ای برخی از جریان های سیاسی داخلی و خارجی قرار می‏گیرد و ابهام‏ها و سؤال‏های فراوانی پیرامون آن مطرح می شود، با ایشان به گفت‏وگو نشسته‏ایم؛

۱. به نظر می‏رسد در مورد فعالیت سیاسی سپاه و بسیج با نوعی تناقض مواجه هستیم. از یک سو، طبق سفارش حضرت امام(ره) سپاه و بسیج نباید در سیاست دخالت کند- امری که مخالفان نظام برای تضعیف سپاه و بسیج از آن سو استفاده‌ی زیادی می‏کنند- از سوی دیگر طبق قانون اساسی حفاظت ازدستاوردهای انقلاب اسلامی وظیفه‌ی اصلی سپاه است. سپاه اگر سیاسی نباشد، در فضای سیاسی نباشد، از انحراف گروه‌های سیاسی خبر نداشته باشد، چگونه می‌تواند توطئه‌های سیاسی علیه انقلاب را خنثی و از دست‌آوردهای انقلاب حفاظت کند؟ نظر شما در این زمینه چیست؟

به نکته‌ی بسیار خوبی اشاره کردید و همین نکته ممکن است منشأ خلط و اشتباه خیلی از افراد، حتی تحلیل‌گران باشد. در مورد بسیج و سپاه در اصل ۱۵۰ قانون اساسی آمده ‏است که وظیفه‌ی آن‌ها نگهبانی از انقلاب اسلامی و دست‌آوردهای آن است. با توجه به این‌که حفظ دست‌آوردهای انقلاب از وظایف اصلی سپاه است، نمی‏شود به سپاه مانند ارتش و به عنوان یک نیروی صرفاً نظامی و نگهدارنده‏ از تجاوزهای احتمالی دشمنان نسبت به آب و خاک نگاه کرد. یعنی نباید وظیفه‌ی آن را فقط نگهبانی از امنیت مرزی که وظیفه‌ی ارتش هم است، در نظر گرفت. امام(ره) بزرگ‌ترین وظیفه‌ی سپاه را دفاع از ارزش‌های الهی نظام چه برای آن موقع و چه برای آینده، خوانده‏اند. در این مورد توجه و دقت به دو نکته خالی از لطف نیست.

نکته‌ی اول این که حفاظت از انقلاب و ارزش‌های معنوی و دینی آن، گاهی در معرض خطر جدی قرار می‏گیرد که این گاهی بدون شائبه‌های سیاسی است و گاهی ممکن است با شائبه‌های سیاسی همراه باشد و وظیفه‌ی سپاه حفاظت از دست‌آوردها است ولو این‌که گاهی مرتبط با مسایل سیاسی انقلاب هم باشد. برای رفع این تعارض باید گفت این که امام(ره) تصریح کرده که سپاه وارد مسایل سیاسی نشود، مربوط به «مسایل سیاسی صرف» و «مسایل سیاسی جزیی» و مسایل سیاسی که در آن‌ها هیچ‏گونه خطری دست‌آوردهای انقلاب را تهدید نمی‏کند، می‏باشد.

۲. به نظر شما می‌توان گفت کسانی که این شبهه را مطرح می‌کنند عملی هدفدار را دنبال می‌کنند؛ با آن‌که از هدف و نیت امام (ره) مطلع هستند، با این مغالطه دنبال سو استفاده از نظر امام، هستند؟

به نظر می رسد که خیلی از افراد نسبت به تحلیلی که بیان شد، غفلت داشته باشند، ولی بعید هم نیست که بعضی از افراد هم به طور عمد آن مسایل سیاسی صرف و مسایل سیاسی جزیی را پررنگ ‏کنند تا بتوانند وظیفه‌ی اصلی سپاه را کم رنگ کنند، چون سپاه و بسیج از نظر آرمانی و از نظر اهداف معنوی، بازوی جدی نظام و به خصوص ولایت فقیه است، این اگر آسیب ببیند و آن را از صحنه‌ی حفاظت از انقلاب کنار بزنند، خیلی توفیقات برای خود به دست آورده‌اند. بنابراین بعید نیست که بعضی از افراد معنی و مفهوم واقعی وارد نشدن سپاه در سیاست را بدانند، البته ممکن است که خیلی‌ها به واقع هم نتوانند آن تعارض را حل کنند.

امام(ره) در یک زمانی فرموده‏اند که سپاه وارد مسایل سیاسی نشود، اما آیا این امر به عنوان یک قانون تلقی می‏شود؟ یا نه، این جزو اختیارات ولی فقیه است که یک روزی ممکن تشخیص داده ‏شود که اگرسپاه وارد مسایل سیاسی بشود، اشکالی ندارد.
۳. غیر از تقسیم بندی که شما فرمودید، به نظر می‌رسد تفاوتی بین سیاسی بودن، شم سیاسی داشتن و دخالت در سیاست وجود داشته باشد، یعنی سپاه می‌تواند سیاسی باشد، بسیجی می‏تواند سیاسی باشد، اما دخالت در سیاست نکرده باشد؛ نظر شما در این زمینه چیست؟

اطلاع از مسایل سیاسی و جریان‌های سیاسی، وظیفه‌ی همه است، منحصر به سپاه هم نیست، همه‏ی نهادها و همه‏ی آحاد مردم به خصوص تحصیل کرده‌ها، دانشجویان و اساتید وظیفه دارند نسبت به مسایل جاری سیاسی اطلاع کافی داشته باشند، در فضای سیاسی باشند و تحلیل کافی از مسایل داشته باشند و در عین حال سیاست بازی نداشته باشند، این مختص به سپاه نیست. حالا سپاه و بسیج با اولویت بیش‌تر باید سیاسی باشند.

منتهی عرض شد به هیچ وجه دست‌آوردهای انقلاب، با انفکاک از مسایل سیاسی انقلاب، قابل حفاظت نیست. لذا در خیلی از موارد ممکن است جریان‌هایی پیش بیاید که خطر انحراف را در بعضی از مسایل کلان فرهنگی و سیاسی به همراه داشته باشد و به نوعی انحراف راجع به دست‌آوردهای نظام اسلامی محسوب شود، این‌جاست که نمی‏شود وظیفه و تکلیف سپاه را از مسایل سیاسی جدا کرد، چون قابل انفکاک نیست.

۴. در سال ۸۸، سردار جعفری نکته‌ای را مطرح می‏کردند مبنی بر این‌که برخی از بسیجیان می‌توانند در سیاست دخالت کنند، در آن مقطع این اظهارنظرها در رسانه‌های مخالف نظام خیلی جنجال ایجاد کرد، شاید منظور ایشان کسانی بودند که بسیجی هستند ولی جزو سازمان‌دهی سپاه نیستند، نظر شما در این زمینه چیست؟

ممکن است بسیجیان را غیر از سازمان بسیج یا خود پاسداران را غیر از سپاه در نظر گرفت، یعنی افراد شاید دو هویت داشته باشند، یک هویت مجموعه‌ای و سازمانی و یک هویت شخصی و فعال سیاسی. این‌ها را باید از هم جدا کنیم، بنابراین اگر منظور این باشد که هیچ محضوریت و مشکلی ندارد.

چون افراد سپاه در بیرون سپاه فعالیت‌های سیاسی دارند، فعالیت‌های اجتماعی دارند، مثل بقیه‌ی مردم و بقیه‌ی فعالان سیاسی، اما وقتی در قالب تشکیلات سپاه مطرح می‌شوند، نباید در آن مسایل سیاسی جزیی، مسایل سیاسی صرف که هیچ خطری را متوجه دست‌آورد های انقلاب نمی‏کند، وارد شوند. و ظاهرا فرمایش امام(ره) همین بود؛ که ً در مسائل مثل انتخابات وارد جزییات مانند تبلیغات و معرفی فرد یا افراد خاص و مانند آن نشوند.

پاسخ دیگربرای رفع این به‏ظاهر تعارض این است ‏که موضوع دخالت نکردن سپاه در سیاست موضوعی است که در قانون اساسی نیامده، اما امام(ره) در یک زمانی فرموده‏اند که سپاه وارد مسایل سیاسی نشود، اما آیا این امر به عنوان یک قانون تلقی می‏شود؟ یا نه، این جزو اختیارات ولی فقیه است که یک روزی ممکن تشخیص داده ‏شود که اگرسپاه وارد مسایل سیاسی بشود، اشکالی ندارد.

چون در قانون اساسی چنین آمده است که بزرگ‌ترین وظیفه‌ی سپاه حفظ دست‌آوردهای انقلاب و ارزش‌های الهی است. و امام فرمود: سپاه در مسایل سیاسی دخالت نکند، این برای یک برهه و زمان خاصی بود، ما در شرایط خاص دوران دفاع مقدس بودیم، باید نیرو و توان سپاه در مسایل امنیتی و حفاظت از کشور مصروف می‏شد. ولی الان ما آن شرایط را نداریم و شرایط فعلی، جنگ نرم است، جنگ فرهنگی بر علیه دست‌آوردها است. الان زمان عوض شده، به حسب شرایط زمانی در صورتی که ولی فقیه تشخیص بدهند که حضور سپاه در مسایل سیاسی در مواردی که اگر تعلّل شود به ارزش های اسلامی و دست‏آوردهای انقلاب لطمه وارد خواهد شد مانعی ندارد. در این صورت نه با قانون اساسی منافات دارد و نه با فرمایش امام راحل نا سازگار است.

برهان