سلطان الذاکرین، مرحوم سليم مؤذن‌زاده اردبيلي از كجا آمد و با روح عشاق حسيني چه كرد؟

گروه فرهنگي: سليم مؤذن‌زاده اردبيلي یکی از مداحان ایرانی به زبان‌های ترکی، فارسی و عربی بود که در سال ۱۳۱۵ خورشیدی در شهر اردبیل زاده شد. وی که بیش‌تر نوحه‌هایی را به زبان ترکی آذربایجانی سروده، به زبان‌های فارسی و عربی نیز تسلط داشت. پدرش شیخ عبدالکریم مؤذن‌زادهٔ اردبیلی نخستین مؤذن رادیوی ایران است و برادرش رحیم مؤذن‌زادهٔ اردبیلی نیز از مؤذنان اسلامی است. سلیم مؤذن‌زاده در مراسم ختم حیدر علی‌اف رئیس‌جمهور پیشین جمهوری آذربایجان برای اجرای نوحه دعوت‌شده بود.
سبک

به گزارش بولتن نيوز، مؤذن‌زاده به‌طور متوسط روزانه پنج ساعت از عمر خود را صرف مداحی کرده بود و بیش از دو هزار عنوان نوار کاست مربوط به برنامه‌های او از زمان پیدایش ضبط‌صوت تاکنون به زبان‌های ترکی، فارسی و عربی موجود است.

نسب خانوادگی

از زمان حاکمیت دین اسلام افراد زیادی از اردبیل تاکنون به حرفه مؤذنی و مداحی پرداختند که تا قبل از ۵/۱ قرن اخیر اطلاعات کافی از آنان در دست نمی‌باشد؛ اما به‌طور مسلم صدای گیرا در خانوادهٔ مؤذن‌زاده اردبیلی موروثی بوده و همه فرزندان و نوادگان مرحوم شیخ فرج این موهبت الهی را از او به یادگار بردند. شیخ فرج، پدربزرگ سلیم مؤذن‌زاده اردبیلی، قدیمی‌ترین مؤذن کشوراست که اطلاعات مختصری از وی موجود می‌باشد.

به گفتهٔ سال‌خوردگان، صدای اذان وی را ساکنان روستاهای واقع در حاشیه سه فرسنگی شهر اردبیل سحرگاهان از بام مسجد زینال در مرکز شهر می‌شنیده‌اند. شیخ عبدالکریم، فرزند شیخ فرج هم نخستین مؤذن در ایران است که نوای اذان دل‌نشین او شهرت جهانی دارد. او در سال ۱۲۷۳ خورشیدی در محلهٔ " تازه شهر" اردبیل متولد گردید و تا سال ۱۳۲۱ خورشیدی نوای توحیدی‌اش از منارهٔ مسجد میرزاعلی اکبر این شهر به گوش می‌رسید. نعیم، سلیم، رحیم، محمود و داود پنج فرزند او نیز از مداحان اهل‌بیت و مؤذن‌های مشهور جهان اسلام هستند.

شادروان رحیم مؤذن‌زاده اردبیلی نیز که اذان بی‌مانند او در دستگاه بیات ترک در فهرست آثار معنوی ایران به ثبت رسید چند سال قبل براثر بیماری دعوت حق را لبیک گفت. استاد سلیم، دربارهٔ پدرش می‌گوید: او در سال ۱۳۲۱ خورشیدی به‌قصد زیارت بارگاه ملکوتی امام رضا عازم مشهد مقدس می‌شود و در بین راه شبی را در منزل یکی از دوستان خویش در تهران سپری می‌کند. ازآنجایی‌که شیخ عبدالکریم عشق مؤذنی داشته سحرگاه به پشت‌بام منزل واقع در خیابان عین الدوله رفته و ندای توحیدی اذان را سر می‌دهد.
امام جماعت وقت مسجد سلطانی (امام فعلی) صدای اذان او را از دور شنیده و قبل از ظهر سراغ او را از تمام خانه‌های اطراف می‌گیرد. به او می‌گویند که شیخی از اردبیل آمده و در خانهٔ "مطلب بلوری " میهمان است و با درخواست امام جماعت، ظهر همان روز " شیخ عبدالکریم " در پشت بلندگوی مسجد قرارگرفته و نوای ملکوتی " اشهدان لااله‌الاالله " را به گوش مردم می‌رساند.
او پس از بازگشت از زیارت مشهد در تهران ماندگار شده و مؤذن مسجد سلطانی می‌شود بطوریکه تا سال ۱۳۲۹ خورشیدی که دار فانی را وداع گفت صدای اذان وی روزی سه بار از رادیو واقع در میدان ارک تهران پخش می‌شده است. سلیم، صدای خوب در مداحی را از رشته‌های هنری ظریف توصیف می‌کند که ملاحت، زیروبم آهنگ، ادای کلام و تحریرهای مناسب لازمه این هنراست.

وی که خود علاوه بر حفظ روش‌های قدیمی، سبک‌های جدیدی با اصالت فرهنگی را در نوحه‌خوانی و مداحی ابداع نموده، گفته است: صدای من در برابر صدای پدرم مانند قطره‌ای است در مقابل دریا. مؤذن‌زاده در حضور آیت‌الله طباطبایی مفسر تفسیر المیزان نیز مداحی داشته‌اند که ایشان از مؤذن‌زاده تقاضای مداحی عربی می‌کرده است.

استاد سلیم، دربارهٔ پدرش می‌گفت: او در سال ۱۳۲۱ خورشیدی به‌قصد زیارت بارگاه ملکوتی امام رضا عازم مشهد مقدس می‌شود و در بین راه شبی را در منزل یکی از دوستان خویش در تهران سپری می‌کند. ازآنجایی‌که شیخ عبدالکریم عشق مؤذنی داشته سحرگاه به پشت‌بام منزل واقع در خیابان عین الدوله رفته و ندای توحیدی اذان را سر می‌دهد. مرحوم سلیم مؤذن‌زاده اردبیلی، پیش‌ازاین در گفتگویی گفته است: رحیم و من و دیگران اگر اذان گفته‌ایم و دل‌های مردمان مؤمن را منقلب کرده‌ایم، به مدد انفاس پاک نبوی است و توجهات ویژه اهل‌بیت و امام حسین (ع).

او می‌گفت: نه‌تنها سالخوردگی هیچ تأثیر سوئی در صدای او نداشته، بلکه صدایش و طنین آوایش روزبه‌روز رساتر هم شده و گوهر تجربه نیز بدان افزوده‌شده است. او همه را مدیون و مرهون دل‌سپردگی به مرام حسین بن علی می‌دانست. سلیم مؤذن‌زاده درباره صدای خوش و موسیقی گفته است: صدای خوش یک امر موروثی در خانواده ما بود. ابوی در عزای حسین نوحه می‌گفت و نوحه می‌خواند، اما چیزی که او را در درجه‌ای برتر قرار می‌داد، آشنایی کامل او به موسیقی است. او در ردیف و گوشه‌های موسیقی ید طولایی داشت و ما را نیز آموزش می‌داد. من هر چه در این زمینه یاد گرفته‌ام از ابوی است.

مداحی و نوحه‌خوانی ازنظر مرحوم سلیم مؤذن‌زاده کار هرکسی نیست. ازنظر او نوحه‌خوان باید دوره‌های تعلیم را با موفقیت پشت سر بگذارد و به این نکته توجه کند که می‌خواهد برای عزای حسین بن علی نوحه بگوید، پس پاکی نیت و خلوص عمل لازمه موفقیت و ماندگاری است. آن مرحوم در مورد آرزوی خود می‌گفت: از خدا می‌خواهم همه را به راه راست هدایت کند و آرزویم این است که سیدالشهدا شافع شیعیان حقیقی‌اش باشد و ما را هم شفاعت کند.

مرحوم سليم رحيم زاده اردبيلي از زبان ديگران

حجت‌الاسلام مهدی ستوده مسئول سازمان تبليغات اسلامي اردبيل كه با مرحوم سليم مؤذن‌زاده آشنايي داشته و از ویژگی‌های ايشان مطلع بوده، در خصوص اين تازه سفرکرده گفته است: اخلاص تمام‌عیار، شناخت مخاطب، مقتل خوانی بسیار دقیق، استفاده از اشعار پیام‌دار، ترویج فلسفه قیام عاشورا و... از دیگر ویژگی‌های شاخص در مداحی سلیم مؤذن‌زاده بود. وی بابیان اینکه این مرحوم بیش از ۵۰ سال در احیای مداحی اصیل گام برداشت، متذکر شد: ساده زیستی و نگاه عمیق و معنوی سلیم مؤذن‌زاده اردبیلی به موضوع مداحی قابل‌ستایش است.

ايشان با تأکید بر اینکه این مداح اهل‌بیت به گویش و علکرد معتقد بود، تصریح کرد: اهتمام ویژه به بحث واجبات و محرمات ازجمله مهمترین سلوک زندگی مرحوم سلیم مؤذن‌زاده اردبیلی بود که باید از سوی سایر مداحان استان و کشور موردتوجه قرار گیرد. وی مؤذن‌زاده اردبیلی را بزرگ مرثیه‌خوان و مرصع خوان عالم تشییع دانست و بیان داشت: این مداحل اهل‌بیت عمر و زندگی خود را در تبیین فرهنگ و فلسفه قیام عاشورا گذاشت و به‌عنوان استاد تمام‌عیار مداحی کرد.

ستوده نقش تربیتی مؤذن‌زاده اردبیلی را در حوزه مداحی در استان و کشور کم‌نظیر توصیف کرد و افزود: جایگاه وی در معرفی تعزیه و اهمیت مداحی اهل‌بیت در کشور ستودنی بود. به‌طور متوسط روزانه پنج ساعت از عمر خود را صرف مداحی کرده و بیش از دو هزار عنوان نوار کاست مربوط به برنامه‌های او از زمان پیدایش ضبط‌صوت تاکنون به زبان‌های ترکی، فارسی و عربی موجود است.

زينب زينب

معروف‌ترین مداحي وي كه قرار شد بنا بر وصيت خودش، زمان خاک‌سپاری‌اش خوانده شود، مداحي "زينب زينب" است كه در زير، متن آن تقديم می‌شود:
زینب زینب زینب سرگشته دوران آواره طوفان

زینب زینب زینب حفظ عهد و پیمان شیر شه مردان

زینب زینب زینب محبوبه جانان قرآنینه قوربان

زینب زینب زینب کنز حیا زینب کان وفا زینب

زینب زینب زینب درد آشینا زینب غرق بلا زینب

غم قهرمانی زهرا نیشانی

ای روح با ایمان جانیم سنه قوربان

زینب زینب زینب شمشیر دو پهلو دان برنده بیان زینب

زینب زینب زینب قارداش باشونین اوستونده زولفی آراران زینب

زینب زینب زینب صحرای مصیبت ده غمنن قوجالان زینب

زینب زینب زینب قارداش باشونین قانی زولفینده حنا زینب

زینب زینب زینب پیمان حَقَ مظهر قرآنه او لان یاور

زینب زینب زینب حجب و ادبه مظهر شأن و شرف منبر

زینب زینب زینب دائم گوزی قان یاشلی باشینده قارا معجر

زینب زینب زینب زهراسی اولن گوندن آماج بلا زینب

زینب زینب زینب تعبیر رسا زینب تسبیح خدا زینب

زینب زینب زینب محراب عبادت ده تفسیر دعا زینب

زینب زینب زینب پروندۀ خونین شاه شهدا زینب

زینب زینب زینب محکم سوزی اوستونده مردانه دوران زینب

زینب زینب زینب کاخ ستم و ظلمی قل باغلی یخان زینب

زینب زینب زینب چوخ قمچی دگن باشی محمل ده یاران زینب

زینب زینب زینب یولّاردا پرستاری حبُ الاُسرا زینب

زینب زینب زینب سر قافله نهضت اوز نهضتنه قیمت

زینب زینب زینب اولّ ده گورن عزت آخرده چکن ذلت

زینب زینب زینب آغلار گزی غربتده قارداشلارونا حسرت

زینب زینب زینب جان سینه ده سوئلرده وای بخته قرا زینب

زینب زینب زینب هم نایب زهرایه هم دیننه پیرایه

زینب زینب زینب آقزوندا شیرین سوزلر غمنن دولانان وایه

زینب زینب زینب ایستکلی رقیه یینن قبری اولان همسایه

زینب زینب زینب هیچ گور میین عمرینده بیر لحظه صفا

زینب زینب زینب زینب جان نقدنه دین اوسته ارزان ورن زینب

زینب زینب زینب غربت ده اولن یالقوز محتاج کفن زینب

زینب زینب زینب کنز حیا زینب کان وفا زینب

زینب زینب زینب درد آشینا زینب غرق بلا زینب

غم قهرمانی زهرا نیشانی ای روح با ایمان جانیم سنه قوربان

---

منابع:
ويكي پديا
مهر
باشگاه خبرنگاران جوان
پايگاه اطلاع‌رسانی شهيد آويني