نفوذیها

عليرضا پورصباغ: يك قاعده كلي در هاليوود براي ساخت فيلم‌هاي جريان‌ساز وجود دارد كه اين قاعده منبع اقتباسي است. متاسفانه در سينماي ايران اين شيوه عموماً قاعده به حساب نمي‌آيد و تمامي منابع داستاني به صورت مستقل توسط فيلمنامه‌نويسان و يا خود كارگردان خلق مي‌شود.

درچنين سينمايي خلاقيت و بدعت رفته رفته ته نشين مي‌شود، جرياني كه در سينماي ما به هيچ انگاشته مي‌شود.

فيلم سينمايي «نفوذي» از معدود آثار اقتباسي است كه ايده اوليه آن از يك رمان اقتباس شده و با اين توصيف، اصل روايت با اينكه با اصل كتاب متفاوت است اما اثرگذاري جريان اقتباس بر كليت روايت سبب ارتقا كيفيت داستان «نفوذي» شده است. با اين توصيف بهتر است در سينماي ملي و حتي مستقل مقوله اقتباس در اولويت باشد تا مقوله مولف بودن.

اما نكته جالب اين فيلم اين است مدت‌ها قبل كمي بعد از جشنواره فيلم فجر، "احمد كاوري" كارگردان بي‌ادعاي "نفوذي" در گفتگويي غيررسمي با نگارنده گفت كه فيلم را براي سينماي بدنه ساخته است و آنچنان مدعي ساخت فيلم‌هاي خاص نيست.

از قضا فيلم سينمايي «نفوذي» آنقدر خاص و متفاوت است كه توانست نگاه منتقدان و مردم را به سمت خويش جلب كند. پس يك نتيجه‌گيري ساده مي‌توان كرد، كاربران سينما برايشان فيلم با محوريت دفاع و يا غير تفاوتي ندارد. موضوع مهم‌تر برايشان ديدن روايت‌هاي بومي و ميهني بر مبناي تعريف همان قاعده‌هاي كلاسيك سينماست.

فيلم سينمايي «نفوذي» براي رسيدن و داشتن يك داستان ساده با لايه‌هاي متعدد چند گره‌افكني عميق در داستانش ايجاد كرده كه تنها عنصر تعليق بيننده را تا انتها با فيلم همراه مي‌سازد و اصل روايت با اتكا به همين تعليق داراي ساختار و انسجامي متفاوت شده است.

در نيم نگاه نخست سازندگان فيلم سينمايي «نفوذي» در فرم، محتوا، وزن دهي بار دراماتيك در هر لايه روايي را موازي ساخته‌اند و شخصيت هاي خلق شده درام را به پيش مي‌برند و چند عنصر اساسي سبب كشش بيشتر روايت تا پايان مي‌شود.

1- افشاي تدريجي روايت به صورت پلكاني و ترتيب زماني قصه به صورت رفت و برگشت در دراماتيزه كردن و درآميختن آن با عنصر تعليق داستان بسيار مؤثر مي‌افتد و مي‌توان نتيجه گرفت كه ساختار محتوايي روايت، تأثير غيرقابل انكاري در فرم و ساختار فيلم داشته است.

2- ترتيب درست معرفي كاراكترها با لابيرنت‌هاي شخصيتي خاص و معرفي شدن در طول مسير روايت.

3- پرهيز از نمايش هر الماني براي اصل جمع‌بندي روايت در ذهن تماشاگر.

بررسي زواياي يك داستان از زواياي متعدد بخش اعظمي از فيلم را به گزارش بدل مي‌سازد كه بيننده تا اصل جمع‌بندي دائماً در حال گرفتن اطلاعات روايي است.

اما در كنار همه اين موارد، فيلم سينمايي «نفوذي»، بخشي از تاريخ جنگ و اسارت را بازسازي مي‌كند. اين بازسازي تاريخي به فضا سازي‌هاي عميق و پر از ظرافت حوادث اردوگاه باز مي‌گردد.

ضمن اين كه داستان گرفتار كليشه‌هاي رايج اين ژانر نمي‌شود و از آنتي‌گونيسم كليشه‌اي معمول و رايج در جريان درام بهره نمي‌برد.

فيلم سينمايي «نفوذي» نه‌ تنها در سينماي دفاع مقدس مي‌تواند فيلم مهمي باشد بلكه مي‌تواند تنه‌اي به سينماي پليسي - امنيتي و حتي سينماي دلهره بزند.

فيلم سينمايي «نفوذي»، اثري شوق‌انگيز در سينماي ايران محسوب مي‌شود و به دليل داشتن فضايي متفاوت، شور ميهن‌پرستانه‌اي در وجود قهرمانش (فريدون كيافر) متبلور مي‌سازد و بار ديگر موضوع قهرمان‌پروري را كه يك اصل اساسي در سينما است را به رخ مي‌كشد.

در سينماي دفاع مقدس قهرمانان معمولاً انگيزه قهرمان بودن را ندارند و اين موضوع در اين چند ساله در سينماي دفاع موضوعي به تاراج رفته است.

قهرمان فيلم سينمايي «نفوذي» شايد در لايه دوم روايت معمولاً گويش كمتري دارد اما انگيزه مكاشفه را در تماشاگر ايجاد مي‌كند. حقيقت‌يابي عنصر اصلي و مهمي در شمايل نگاري قهرمان است.

يكي از پرداخت‌هاي محكم و زيربنايي فيلم تكيه بر شخصيت «فريدون كيافر» با اجراي بي‌نظير «امير جعفري» است اين شخصيتي عاصي اما خاموش شور ميهن پرستانه‌اي مي‌آفريند.

حتي در فيلم‌هاي درجه چندم هاليوود مثل مجموعه آثار «استيو سيگال» اسلوب قهرمان‌پروري لحاظ مي‌شود، اما در سينماي ايران رفته رفته قهرمانانش در روايت‌هاي اجتماعي همسطح گم مي‌شود.

اگر سينماي «مسعود كيميايي» با تمام رخوتي كه معمولاً در چند اثر اخرش نهفته است براي قشر سينمارو جذابيتي فزون دارد بدين دليل است كه وي قهرمان‌پروري در اصل اثرش كاملا بي‌عيب و نقص است و تماشاگر را در لحظه با خود همراه مي‌سازد.

«احمد كاوري» در همان گفتگوي غير رسمي با نگارنده گفت: بعد از تماشاي «گوزن‌ها» از سينما كه راهي خانه‌اش بوده تا ساعت‌ها متمادي فريم به فريم اين فيلم را در ذهن مرور مي‌كرد دلم مي‌خواست فيلمي بسازم كه مردم قهرمان فيلم مرا در ذهن خود چند بار مرور كنند و فكر مي‌كنم در مورد فيلم سينمايي «نفوذي» اين اتفاق رخ داده است.

در كليشه‌هاي معمول در سينماي دفاع عنصر رشادت آنقدر پرنگ مي‌شود كه معمولاً قهرمان از شكل و فرم طبيعي فاصله مي‌گيرد، اما قهرمان «نفوذي» نگاهش كودكانه و معصومانه است و حق طلبي‌اش آنقدر شعاري و كليشه‌اي نيست.

دوران كليشه‌نگاري و كليشه‌پروري در سينماي جنگ با فيلمي همچون فيلم سينمايي «نفوذي» به پايان مي‌رسد و با قهرماني در فيلم سينمايي «نفوذي» مواجه هستيم كه به جاي باور كردنش او را حس مي‌كنيم و اگر نگارنده بر جنبه‌هاي قهرمان پروري تاكيد مي‌كند به همين دليل است كه باورهاي حسي تماشاگر با روايت در هم آميزد.

پرداخت عميق «فريدون كيافر» تماشاگر را به مكاشفه وا مي‌دارد و تماشاگر همراه او براي كشف حقيقت پاي در ميدان مكاشفه مي‌گذارد.

** امير جعفري و فري كافر!

«امير جعفري» در اجراي نقش «فري كافر» كنترل تمام اعضاي بدن خود را در اختيار مي‌گيرد و با كمك باز و بسته كردن پلك چشمش، ارتباطي عميق و دو جانبه با جهان داستاني اطرافش ايجاد مي‌كند و تمام اين فيلم را گاهي از طريق پلك زدن پيش مي‌برد.

وي با ايفاي نقش «فري كافر»، اعماق تجربه زيستن و تمناي بودن را در اين شخصيت به تماشاگر نشان مي‌دهد، در حالي كه ستايش آن شور تعهد و شوق زميني بودن در خلاقيت فيزيكي بازيگر چهره مي‌كند و فيلم در لحظات صورت و تصاويري از صورتش متبلور مي‌شود.

فيلم سينمايي «نفوذي» فيلمي حيرت آور است، داستاني درباره اسارت جسماني و روحاني را به تصاويري دلهره‌آور بدل كرده كه گام به گام شكوفاتر مي‌شود و ساختار فيلم در واقع ساختار روند بيداري ذهني را در فريم به فريم فيلم انتقال مي‌دهد.

سناريوي فيلم سينمايي «نفوذي» تكيه برجرقه‌هاي بده‌بستان هوشمند كلامي و تصويري دارد، اما «احمد كاوري» به عنوان فيلمنامه‌نويس اصل روايت را ميان زمان طرح معما تا دوران كشف قرار داده است.

به نظرم اگر از كليشه‌هاي رايج سينما جنگ دلزده هستيد به تماشاي فيلم سينمايي «نفوذي» بنشيند چرا كه در هر فصل از روايت، چه اردوگاه و چه فصل پليسي، قاعده‌هاي ژانري متر و معيار سازندگان اصلي هر بخش است و تمام اين يادداشت بهانه است براي ديدن فيلمي كه مانند شخصيت‌هايش و همانند معماهاي پيچ درپيچ قصه‌اش، مي‌خواهد هوشمندانه همه را به بازي بگيرد.