میبد، نمونه‌ای نادر از شهرهای باستانی ایران
به گزارش بولتن نیوز، میبد یکی از نمونه‌های نادر شهرهای باستانی ایران به شمار می‌رود، هرچند که بافت سنتی آن گزندهای فراوان دیده است اما هنوز بسیاری از پدیده‌ها و عناصر شهری قدیم، مانند راه‌های باستانی، بناها و تشکیلات وابسته به آن، کهن‌دژ، شارستان، بیرونه‌ها و آثار گسترش شهری و بازمانده بناهای کهن را می‌توان در آن تشخیص داد.
کهن‌ترین سند هویت تاریخی و آغاز شهرسازی در سرزمین یزد، «نارین قلعه» میبد است که این کهن دژ همچون پیری خسته و خاموش، سرگذشت سالیان درازِ رنج و آسایش مردمان این دیار را به یاد دارد.
سکه‌های به جای مانده از دوران پوراندخت ساسانی که در این شهرستان ضرب می‌شد، از جمله اسناد تاریخی است که اهمیت سیاسی و مدنیت شهرستان میبد را در دوران ساسانی نشان می‌دهد. نام "میبد" نیز به نوبه خود مهر و نشانی از دوره ساسانی دارد. عمده شهرت میبد، سابقه دیرینهای آن در صنایع دستی به ویژه ظروف سفالی، چینی و سرامیکی است. زیلوبافی شهرستان نیز در ایران بینظیر است که در رونق اقتصادی منطقه نقش بسزایی ایفا می‌کند.
از مهمترین آثار تاریخی در این منطقه می‌توان به کهن دژ نارین قلعه اشاره کرد. یکی از مهمترین بناهای خشتی ایران و از آثار تاریخی پیش از اسلام بوده که قدمت آن هزارهی سوم پیش از میلاد تخمین زده شده است و تاریخ نویسان ساخت آن را به زمان سلیمان پیامبر(ع)، نسبت دادهاند.
بنای این کهن‌دژ بر بالای مرتفعترین پشتهی گلی شهر، به ارتفاع 25 متر و در پهنه‌ای به مساحت چهار هکتار و در پنج طبقه ساخته شده است. مصالح به کار رفته در این مجموعه متراکم، خشت و گل بوده و خشتهای مشاهده شده در آن اغلب با ابعاد 40×24×10 سانتیمتر، منتسب به معماری ساسانی است.
این قلعه که کهن‌دژ شهر قدیم میبد است، از دو بخش اصلی مردمنشین و حاکمنشین با پنج دربند و پنج لایه حصار و باروی تو در تو تشکیل شده است.
مسجد جامع نیز از مهمّترین بناهای تاریخی باقیمانده از دوران اسلامی در شهر میبد است که مساحتی در حدود 3000 مترمربع دارد.
مسجد جامع در حدود سده سوم ه .ق با طرح شبستانی بنیان نهاده شده و در قرن ششم ه .ق ایوان و گنبدخانه به آن افزوده شده و در قرن هشتم ه .ق توسعه یافته و فضاهایی از دوران صفویّه و قاجار در مسجد وجود دارد. بخش اصلی مسجد شامل صحن بزرگ، گنبدخانه و ایوان همراه با شبستانهای اطراف است که فضای تابستانه محسوب می‌شود و گرمخانه‌ی شرقی و غربی و شمالی نیز دارد که شبستانهای زمستانی مسجد هستند. مسجد امام حسن (ع) و مسجد حاجی حسنعلی و حاجی رجبعلی از جمله ساختمانهای این مجموعه هستند.
خانه سالار یکی از خانههای اعیانی میبد است که از حاجی سالار نوادگان حکیم، از طبیبان نامی روزگار خود و در محلهای با نام باغشاهی از دوران قاجار به یادگار مانده است. این خانه با قرینهسازی منحصر به فرد خود در گوشه شمال غربی داخلی حصار میبد در محله میبد بالا قرار دارد.
این خانه دارای حیاط مرکزی، ایوان، هشتی، فضاها و اتاقها در چهار طرف حیاط قرار دارند. دارای حوض زیبایی در وسط حیاط با فوارههای تکی است و چهار باغ لچکی شکل در اطراف آن فضای دلنشینی در حیاط ایجاد کرده است. هشتی این خانه دارای سه ورودی به سمت باغ، به داخل خانه و به ورودی خانه است. این خانه در 25 اسفند 1379 به شماره 3695 در فهرست آثار ملی قرار گرفته و اکنون به عنوان پایگاه پژوهشی میبد مورد بهرهبرداری قرار دارد.
کاروانسرای شاه‌عبّاسی از جمله کاروانسراهای سبک صفوی است که با شیوهی معروف چهار ایوانی و با آجر ساخته شده است.
ساختمان کاروانسرا شامل ساباط، غرفههای بیرونی، هشتی ورودی، حیاط مرکزی، حوضخانه و مهتابی و چهار هشتی زیبا و فضاهای سرپوشیدهی شرقی و غربی و یک‌صد ایوان و اتاق و اجاق برای استفاده‌ی کاروانیان بوده است. هم‌اکنون کتابخانه، موزهی زیلوهای تاریخی میبد و رستوران سنّتی در این مکان قرار دارد.
رباط شاه‌عبّاسی یکی از ساختمانهای ایستگاه کاروانی بوده که بر سر راه ری به کرمان، در کنار بارو و حصار شارستان میبد قرار دارد.
پیشینه‌ی چاپارخانه در ایران به دورهی هخامنشیان میرسد. از این مراکز، به عنوان ایستگاه‌های مبادلات نامهای استفاده میشده است.
وظیفه‌ی چاپارخانه‌ها، نگهداری و تیمار تعدادی اسب تیزرو و پیک تازهنفس جهت ارسال و مبادلهی سریع نامهها و امانتهای مهم بوده است. از اینرو، چاپارخانه‌ی میبد به صورت قلعه ساخته شده که دفاع و حفاظت از آن میسر باشد و این اهمیت از برج‌ها و دیوارهای بلند و روزنههای دیدهبانی و تیراندازی و موقعیت خوب دفاعی آن پیداست. این چاپارخانه در سالهای اخیر مرمت شده و به موزهی پست میبد تبدیل شده است.
برج کبوتر خانه میبد دارای چهار هزار لانه کبوتر که هر یک آشیانه کبوتران است. چهار برجک و یک برج میانی روی سقف در جهت ورود و خروج کبوتران قرار داشته و رنگ تند مقرنس‌ها عامل جذب پرندگان بوده است.
قدمت برج کبوترخانه میبد به دوران قاجاریه برمی‌گردد. در سال 1364 توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره 1691 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این بنا از خارج به صورت برجی مدور و آراسته به نقش‌های ویژه و از داخل به صورت شش ضلعی با طاق‌های جناغی است. همچنین دارای سه طبقه و مجهز به هزاران لانه برای جلب و نگهداری پرندگان مهاجر است.
برج کبوترخانه میبد دارای پوشش گنبدی شش ضلعی است که اطراف آن دارای تزئیناتی از گچ است. در بام برج نیز چهار ستون کوچک با ارتفاع یک و نیم متر و شبیه به میل راهنما وجود دارد.
یخچال خشتی با قدمتی که به پیش از دورهی قاجار میرسد یکی از معدود یخچالهای به جای مانده در استان یزد است که از خشت و گل ساخته شده است.
بخشهای عمدهی این بنای باشکوه عبارت از دیوارهای سایهانداز، حوض یخبند، مخزن یخچال و گنبد است. دیوارهای شرقی و غربی و جنوبی آن در زمستان، سایهسار سردی در محوطهی شمالی یخچال فراهم میساخته که در شبهای چلّه با انداختن آب قنات به حوض پهناور و کم‌عمق آن محوّطه و تکرار این کار در شبهای متوالی، قطعات بزرگ یخ ساخته میشده و پس از شکسته شدن، به مخزن یخ در زیر گنبد یخچال منتقل میگردیده است. گنبد خشتی بزرگ، یخهای انباشته را نگه میداشته که در تابستان، از آن برای استفاده‌ی کاروانیان و مردم بهرهبرداری میکردهاند.
ندوشن، روزگاری بر کنار جادهی ابریشم و در محل گذر کاروانیان بوده است ولی اکنون به دلیل دوری از جادهی جدید از رونق گذشتهاش کاسته شده است. این شهر یکی از مراکز عمدهی تولید لبنیّات بوده و هست و با این که شهر کوچکی است، آثار تاریخی فراوانی دارد.
ساختار موجود شهر ندوشن که قدیمیترین بخش آن به دوران ایلخانی بر میگردد،
به صورت قلعهای است که در برج و باروی خشتی - چینهای محصور بوده و با
توجه به شواهد موجود نظیر منبر مسجد جامع ندوشن، در قرن پنجم و ششم از رونق
برخوردار بوده است ولی هیچ اثری از معماری آن دوران در آن به چشم
نمیخورد.
بر اساس متون تاریخی مربوط به یزد، ساختار فعلی ندوشن متعلق به زمان حضور آل مظفر در میبد می‌شود و تغییر چهرهی بافت مذکور نیز توسط همین خاندان صورت گرفته است.
«مسجد جامع ندوشن» نیز مانند بیشتر مساجد جامع، موزهای از عناصر معماری، سرستون‌های چوبی کنده کاری شده، ستونهای سنگی، درهای چوبی تزئین شده، کتیبه‌های سنگی و کتابهای خطی است.
یکی از اشیای موزهای این مسجد، منبر آن مسجد است. این منبر کهن و زیبا با چوب گردو ساخته شده و هنرهای منبت و معرق و گره چینی در تزئین آن به کار رفته است. تاریخ کنده کاری شده روی سرلوحه آن، زمان ساختش را جمادی الاول ۵۴۶ ه.ق (شهریور ۵۳۰ ه.ش) نشان می‌دهد. این منبر نزدیک به 9 سده پیشینه دارد. با این که بیشتر منابع، پیشینه مسجد جامع ندوشن را سده هشتم و «دوران آل مظفر» می نویسند، اما پیشینه منبر این مسجد به سده ششم و زمان حکومت دختران «امیر فرامرز» میرسد.
منبر مسجد جامع ندوشن در شهر ندوشن یزد مربوط به قرن ششم هجری قمری، در سال ۱۳۸۷، در فهرست آثار منقول کشور به ثبت رسیده است. این منبر قدیمی از چوب سرو و کاج و در سه قسمت مجزا ساخته شده، دارای شش پله است. منبر با ۷۱۲ قطعه چوب منبت‌کاری شده و با خط کوفی تزئین و ساخته شده است. در پله‌های جلو، آیه ۹ سوره جمعه و در قسمت دیگری آیه ۱۸۶ سوره بقره حک شده است. این منبر سرلوحه‌ای داشته که حدود سال ۱۲۴۸ به موزه متروپولیتن آمریکا انتقال یافته است.
شهرک صنایع دستی شهرستان میبد با هدف توسعه صنعت سفالگری و بهینه سازی کارگاههای سنتی فرسوده در سال 1365 ایجاد شد و هم اکنون با بیش از 50 باب کارگاه صنایع دستی و سنتی در رشته سفال و سرامیک فعال است و سالانه مقادیر زیادی از تولیدات سفال و سرامیک از این کارگاهها روانه بازار مصرف و زینت بخش خانههای هنر دوستان می‌شود.
ایجاد این شهرک باعث رونق بخش صنایع دستی و اشتغال هنردوستان در این بخش شده است و سالیانه تعداد زیادی از مسافران و توریستها جهت بازدید به این شهرک مراجعه میکنند که باعث رونق اقتصادی این صنعت و دلگرمی صنعتگران و هنرمندان در این رشته شده است.
همچنین امامزاده سید صدرالدین قنبر، امامزاده میر شمس الحق، خدیجه خاتون، پیر بفروئیه و پیر چراغ، از دیگر آثار جاذبه‌های توریستی میبد است.
انتهای پیام
شما می توانید مطالب و تصاویر خود را به آدرس زیر ارسال فرمایید.
bultannews@gmail.com
