احیای بافت فرسوده فرصتی برای شهرسازی است

گروه اقتصادی: بافت قديم، بافت فرسوده و بافت تاريخي جزو مهم ترین قسمت هاي شهري هستند كه معمولا قدمت بالايي دارند. با توجه به ويژگي ها و ماهيت اين نوع بافت ها مسائل و مشكلات زيادي با آنها مترتب است و به دليل تغيير و تحولات اساسي در روند شهرسازي و شهرنشيني، عملا اين نوع بافت ها با فضاي كالبدي موجود و وضع جاري بستر مناسبي براي زندگي شهروندان تلقی نمی شود و به عبارت دیگر مي توان گفت این قسمت شهرها از لحاط زیستی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی داراي مسائل و مشكلات زيادي هستند.

بدیهی است امروزه بافت های فرسوده در شهر سازی با توجه به اینکه کشور در مدار زلزله قرار دارد یک تهدید محسوب می شود و حال آنکه تبدیل یک تهدید به فرصت بالاترین هنری است که یک برنامه ریز شهری می تواند انجام دهد. اما باید در نظر داشت که انجام این کار با معضلاتی چون تهدید اقلیمی - زمین شناسی ، تقابل های اجتماعی ، تقابل های سیاسی ، تضادهای فرهنگی و همین طور فرسودگی و از کارافتادگی بافت مواجه است.

به گزارش بولتن نیوز، یکی از مهم ترین موضوعاتی که در نوسازی بافت‌های شهری باید به آن توجه کرد «برنامه‌ریزی احیای محله‌ای در بافت تاریخی» است. اما متاسفانه طی سال‌های گذشته بافت های تاریخی اصالت خود را به دلیل تفاوت دیدگاه در نظام مدیریتی و گسترش شهری از دست داده‌اند که احیای این مهم نیازمند توجه و نجات بخشی ویژه ای است. نوسازی در بافت فرسوده نیازمند الگو و تناسب نوع مصالح ساخت با بافت تاریخی است تا شاهد مخدوش شدن میراث گرانبهای گذشتگان نشویم.

آنچه مسلم است، بافت فرسوده باید از یک حالت تهدید جدی بیرون بیاید و تبدیل به یک فرصت ارزنده و موثر شود اما چیزی که هنوز معلوم نیست تعیین روش ها یا همان تعیین اولویت برای تخصیص اعتبارات و سرمایه ها است .
متاسفانه عدم همراهی بانک‌ها در پرداخت تسهیلات نوسازی، عدم همکاری و هماهنگی دستگاه‌های خدمات رسان و تامین‌کننده زیرساخت‌های شهری، در اولویت نبودن بهسازی و نوسازی بافت‌های شهری در برنامه‌های آنها و عدم همکاری برخی دستگاه‌های دولتی و شهرداری‌ها از جمله چالش‌های عدم احیای بافت های فرسوده است.

طبق آمار موجود در حال حاضر مساحت بافت‌های نابسامان و پهنه‌های فقر شهری در حدود ۱۳۳ هزار هکتار برآورد می‌شود که این مناطق محل سکونت حدود ۶ میلیون خانوار با جمعیتی قریب به ۲۱ میلیون نفر است. 77 هزار هکتار از کل این مساحت، جزو محدوده بافت فرسوده است که 10 میلیون نفرمعادل 8/ 2 میلیون خانوار در 6/ 2 میلیون واحد مسکونی در آن زندگی می‌کنند.
همچنین در محدوده سکونت گاههای غیررسمی ۱۱میلیون نفر معادل 2/ 3 میلیون خانوار در 9/ 2 میلیون واحد مسکونی و در مساحتی معادل ۵۶ هزار هکتار سکونت دارند که از حدود ۹۰۰ محله شناسایی شده در این محدوده، ۳۰۰ محله از این نوع سکونتگاه‌ها در اراضی خارج از محدوده‌های رسمی شهرها قرار دارند.
شایان ذکر است امروزه بافت های فرسوده براي شهرسازي يك فرصت محسوب مي شوند. در واقع بافت يك فرصت طلايي به شهرساز مي دهد تا بتواند در آن قسمت ها مداخله نمايد.اين مكان مداخله موجب مي شود تا شهرساز به سازماندهي عناصر شهري ، كاربري و تركيب بپردازد ودر عين حال نيازهاي امروز منطقه شهري را تامين نمايد.از جمله نيازهاي روز مردم مسكن است كه پيش نياز ان زمين يا زيربناي موثر مي باشد.بافتي كه فرصت مداخله را ايجاد نموده است يا امكان بازسازي را فراهم نموده است مي تواند كمك موثري در تامين مسكن داشته باشد.

با نگاه اجمالی بر روند نوسازی بافت های فرسوده در جهان به خصوص درکشورهای توسعه یافته به این مهم دست می یابیم که بافت قدیمی و کهن با برنامه ریزی و پرداخت درست تبدیل به گران ترین ، دیدنی ترین و جذاب ترین بخش شهر شده است که تمام شهروندان به این قسمت از شهر می بالند و آن را بخشی از هویت و افتخار ملی خود به حساب می آورند . در این شهرها بافت قدیمی تبدیل به محیطی ناکارآمد و از کار افتاده نشده که ساکنان به تدریج آنجا را ترک کنند و به جای آنها کم درآمدترین و مشکل دارترین اقشار در آنجا ساکن شوند و آن محیط را تبدیل به محیطی خطرناک و ناامن کنند به جای آن ساختمان ها و بافت با تغییر کاربری صحیح ، استحکام بخشی و مرمت خوب تبدیل به منطقه ای دیدنی و اقتصادی برای شهر شده است .

در یایان بهتر است یادآورشویم اجرای طرح مسکن اجتماعی فرصتی مناسب برای احیا و بازسازی بافت های فرسوده محسوب می شود لذا امید می رود بستر های لازم برای تحقق هر چه سریعتر این طرح فراهم شود تا با نوسازی بافت های فرسوده هم به شهرسازی کمک شود و هم راهکاری برای خانه دار شدن مردم به حساب آید.

با توجه به مطالعات ( میدانی و مطالعاتی ) صاحب نظران و طراحان شهری این نتیجه حاصل گردیده كه در بعضی از شهرها دارای 30 % و در دیگر شهرها حدود 50% ( این در صد در زیر بنای ) دارای سطح بافت فرسوده می باشند برنامه ریزان شهری ومدیران و مسئولین شهر و شهرداری ها این این شهر ها هرچند كوشش می كنند كه آن مناطق ( بافت فرسوده ) احیاء شده و مورد استفاده قرار گیرد ولیكن بنا بدلایل مختلف این مهم به مورد اجرا ء در نمی آید .

از سوي ديگر اين بافتها مي تواند فرصتي براي ساماندهي منطقه شهري با اعمال تغييرات فيزيكي ايجاد نمايد. البته چگونگي استفاده از اين فرصتها و يا هر گونه مداخله در بافت نيازمند شناخت دقيق بافت دارد.اگر چه بافتها داراي ويژگي هاي مشتركي نيز مي باشند مثلا ريزدانگي، نفوذناپذيري و ناپايداري از مهمترين ويژگي هاي بافت فرسوده شهرهاي كشور است. براساس تعريف شورايعالي معماري و شهر سازي كشور اگر بخشي از شهر داراي بيش از 50 درصد بافت ناپايدار و با عرض معابر كمتر از 6 متر و املاك آن عرصه‌اي كمتر از 200 متر داشته باشد، آن قسمت از شهر بافت فرسوده است.. 58هزار و 250 هکتار بافت فرسوده شهری در کشور وجود دارد که 80 درصد از این مناطق با خطر زلزله بالا مواجه هستند در حال حاضر در مجموع از میان 414 شهر بالای 12هزار نفر در کشور محدوده 355 شهر تعیین شده که از این تعداد محدوده بافت فرسوده 300 شهر با جمعیت شهری قریب به 65درصد جمعیت شهری به میزان 58 هزار و 250 هکتار به تصویب رسیده است كه در تهران با توجه به اين ويژگي 3 هزار و 268 هكتار از مساحت اين شهر را بافت فرسوده تشكيل مي‌دهد؛ اين مقدار حدود 5 درصد كل مساحت شهر مي باشد و اين موضوع نشان مي دهدكه بخش قابل توجهي از شهرهاي كشورواجد بافت فرسوده مي باشند اين در حالي است كه بافت قديمي شهر كه ممكن است در تعريف بافت فرسوده نگنجد و در عين حال از كارايي كمي برخوردار است در اين محاسبات منظور نشده است.ولي مي تواند در بهسازي كل شهر مورد توجه قرار بگيرد.

اگر احیا ، نوسازی و بهسازی بافتهای فرسوده با همكاري و مشاركت مردم همراه شود ميزان موفقيت ان افزايش مي يابد و تا زمانی که دراحیای بافتهای فرسوده ، منافع ساکنان در نظر گرفته نشود نمی توان به احیای سریع بافتهای فرسوده امید داشت . برای اینکه این اتفاق بیفتد باید دولت و نهاد های عمومی مسئول (اعم از شهرداری ها و...) اعتماد مردم را بدست بیاورند . علاوه بر رضایت ساکنان باید اجرای اصول شهرسازی ، معماری واقتصادی شهری با توجه به قابلیت سنجی ویژه همان منطقه صورت گیرد و با دیدی همه جانبه ، نسبت به احیای بافت اقدام شود .برای دستیابی به این هدف باید بسترها و زیر ساختها ی لازم برای طرح فراهم شود .

دت‌هاست که کلانشهر تهران با یک مشکل جدی به نام بافت فرسوده مواجه بوده و نوسازی و احیای این بافت ها از مسائل مورد توجه مسئولان و کارشناسان است.

ر تهران ناپایداری چندین برابر فرسودگی است و ساختمان های ناپایدار ساختمان هایی هستند که با وقوع یک زلزله، تبدیل به آوار می شوند و بافت فرسوده فعلی فاقد توانایی لازم در برخورد با این مقوله است.

از سوی دیگر در حال حاضر بافت فرسوده به شکل محله ای تعریف شده و اگر بخواهیم به صورت محله ای مداخله کنیم، در واقع حاکمیت بیشترین دخالت را در نوسازی بافت فرسوده می کند و در نتیجه مردم کمترین نقش را ایفا می کنند و مطالبه‌گری مردمی که به نوعی مشکلات عمیق اقتصادی، اجتماعی و کالبدی را بر دوش دارند، کمرنگ می شود. در صورتی که وقتی مداخله مستقیم اتفاق بیفتد، حداقل مسئولیت های مردم هم به نوعی ایفا نمی شود و مردم تمام مطالبات خود را از سیستم های مداخله گر مطالبه می کنند. امروز تجربیات جهانی و تجارب موفق کشور ما ثابت کرده که در هر جا مداخله مردم در نوسازی محلات بیشتر بوده، مشکلات نوسازی به حداقل رسیده است.

در بافت فرسوده ی تهران ساخت‌وسازهای مسکونی ، تحت تاثیر سه عامل تحریک‌کننده قرار گرفته و برخلاف رکود حاکم بر کلیت بازار ملک، موتور احداث مسکن ارزان‌قیمت در پایتخت به این وسیله روشن شده و رونق گرفته است.

ساخت‌و‌ساز در بافت فرسوده پایتخت که همگی به شکل واحدهای مسکونی ارزان‌قیمت – در مقایسه با آپارتمان‌های سایر مناطق شهر- احداث می‌شود، بعد از حداقل یک‌سال رشد منفی، سرانجام در تابستان امسال با افزایش 6/ 5 درصدی در تیراژ روبه‌رو شد.