اظهارات جنتی درباره خزعلی، اهتزار پرچم وحدت، «نشر به مثابه صنعت» و بازدید آیت الله لاریجانی از نمایشگاه

علی جنتی روز سه شنبه در حاشیه بازدید از بیست و هشتمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران به خبرنگاران گفت : اگر قیمت کتاب ها گران باشد افراد کمی به سراغ آنها می روند بر همین اساس باید نرخ این کالای فرهنگی مناسب بوده و در اختیار همگان قرار داده شود.

وی گفت: نیازمند توسعه فرهنگ کتابخوانی در کشور هستیم تا تمامی شهروندان در فرصت های فراغت خویش از کتاب بهره مند شوند باید این فرهنگ به گونه ای باشد تا شهروندان در مکان هایی همچون اتوبوس، مترو، هواپیما، قطار اقدام به کتاب و کتابخوانی کنند.

وی با تاکید بر توسعه فرهنگ کتابخوانی در کشور یادآور شد: برای کسب علم روز و اطلاعات بیشتر باید کتاب بخوانیم تا آگاهی هایمان افزایش یابد.

وزیر ارشاد همچنین گفت : توسعه کتابخوانی مستلزم همکاری تمامی نهادهای فرهنگی علی الخصوص صدا و سیما است و وزارت ارشاد یک تنه نمی تواند تمامی اقدامات لازم را در این زمینه انجام دهد.

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در پاسخ به سوال دیگری از خبرنگاران در مورد حضور رهبر معظم انقلاب در نمایشگاه اظهار داشت: انشاءالله رهبر انقلاب در این نمایشگاه شرکت خواهند کرد و این مکان فرهنگی را با قدوم مبارک شان مزین خواهند کرد.

به گزارش ایرنا ، حجت الاسلام محمد محمدی گیلانی روز گذشته در بازدید از نمایشگاه کتاب تهران گفت که رهبر معظم انقلاب امسال از نمایشگاه دیدن خواهند کرد.

وی در ادامه در پاسخ به سوالی در مورد وقایع اتفاق افتاده چند روز گذشته در مورد انتشارات مهدی خزعلی گفت: ایشان دو انتشارات داشتند که در گذشته توسط قوه قضاییه ممنوع النشر شدند.

وی ادامه داد: سال گذشته وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای همسر ایشان مجوز انتشار کتب پزشکی ارایه کرد و بر همین اساس آنها انتشارات اباصالح را امسال در نمایشگاه کتاب عرضه کردند.

جنتی یادآور شد: این در حالی است که بر اساس آیین نامه نمایشگاه بین المللی کتاب هر ناشر باید 35 عنوان کتاب به نمایشگاه عرضه کند که از این بین 15 جلد آن باید چاپ اول در سال جدید باشد.

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی خاطرنشان کرد: این اقدام متاسفانه از سوی انتشارات اباصالح صورت نگرفت و اتحادیه نشر براساس آیین نامه از فعالیت این غرفه در نمایشگاه جلوگیری به عمل آورد.

وی در ادامه در مورد بخش بین الملل نمایشگاه کتاب گفت: خوشبختانه امسال از نظر کمیت و کیفیت ناشران خارجی در این نمایشگاه افزایش داشته ایم.

وی ادامه داد: هم اکنون علاقمندان به کتاب های عربی و انگلیسی بیشتر می توانند آثار مد نظرشان را در این نمایشگاه پیدا کنند.

آیت الله صادق آملی لاریجانی رئیس قوه قضاییه دقایقی پیش در نمایشگاه کتاب تهران حضور یافت و در حال بازدید از شبستان مصلی که به ناشران عمومی اختصاص دارد است.

آیت الله صادق آملی لاریجانی رئیس قوه قضاییه دقایقی پیش با حضور در مصلی امام خمینی از نمایشگاه کتاب تهران بازدید کرد.

آیت الله لاریجانی در بخش تشریفات نمایشگاه حاضر و با علی جنتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و سید عباس صالحی معاون فرهنگی ارشاد دیدار کرد.

گاهی تصور می کنیم برای ایجاد وحدت و همدلی میان شیعیان و اهل سنت باید کلی هزینه کرد و با دعوت از میهمانان داخلی و خارجی، همایش و اجلاس بین المللی برگزار کرد و در پایان هم با صدور بیانیه بر ضرورت وحدت میان مسلمانان تاکید کنیم ولی همه ماجرا این نیست.

همین اواخر سال گذشته بود که اتحادیه بین المللی امت واحده با ابتکاری جالب کاروان های سرزمین برادری را با همکاری برخی چهره های برجسته علمی، هنری و ورزشی کشور رهسپار استان های سیستان و بلوچستان، کردستان و گلستان کرد تا کاری جدید برای ایجاد وحدت میان اهل سنت و شیعیان کرده باشد.

گاهی فرصت هایی پیش می آید که به راحتی می توان همدلی و وحدت را پررنگتر کرد. مثلا کافی است سری به مصلی امام خمینی(ره) بزنید و ضمن تماشای غرفه های رنگارنگ و بزرگ و کوچک در بیست و هشتمین نمایشگاه بین المللی کتاب پای صحبت های ناشران اهل سنت بنشینید و ببینید که چه ظرفیت هایی برای وحدت در همین چند غرفه وجود دارد.

از میان غرفه هایی که امسال فقط برای 11 روز در شبستان مصلی جا خوش کرده اند، درحدود 10 غرفه به ناشران اهل سنت اختصاص دارد و اکثر این ناشران که از وضعیت برگزاری نمایشگاه راضی هستند، امید دارند تا وحدت میان اهل سنت و شیعیان نیز به بهترین شکل در بهار کتاب یعنی همین نمایشگاه خودنمایی کند.

از آنجا که جانمایی غرفه های ناشران بر اساس حروف الفباست، پس طبیعی است که غرفه های ناشران اهل سنت در گوشه و کنار شبستان مصلی پراکنده باشند و باید سراغ این غرفه ها را از اهل کتاب و نشربگیری و یا می توان در نوبت بایستی و از اطلاع رسانی نمایشگاه بخواهی تا بازدن کلید واژه هایی چند ناشر را به شما معرفی کند.

همه وظیفه داریم برای تحکیم ستون های وحدت در جامعه گام برداریم ولی چشمه هایی از بعضی ناشران اهل سنت در نمایشگاه کتاب تجلی بخش وحدت میان شیعیان و اهل سنت است. مثلا یکی از همین ناشران گفت که کتاب هایی از ائمه معصومین(ع) منتشر می کنیم.

یوسف یعقوبی مدیر انتشارات احسان در گفت وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا اظهار کرد: در راستای وحدت شیعه و سنی کتاب هایی درباره امام علی(ع ، امام حسن (ع ) و سایر ائمه از دیدگاه اهل سنت چاپ کرده ایم.

نگاهی به پیشخوان این انتشارات انداختم ، کتاب های جالبی دیدم که سخنان یعقوبی را تایید می کرد و همانطور که چشمانم کتاب ها را دنبال می کرد، صدای مدیر انتشاراتی نگاهم را متوقف کرد.

یعقوبی گفت: کتابی به نام سیری در اندیشه امام علی (ع ) از فریدون اسلام نیا چاپ کرده ایم و یک جدول فقه تطبیقی به نام کتاب امام جعفر صادق (ع ) و دیدگاه های فقهی ایشان بر اساس منابع و دیدگاه اهل سنت داریم که این کتاب نوشته محمد ابوزهره و ترجمه سیدناصر طباطبایی است.

کتاب را برداشتم و چند برگی را گذرا مرور کردم تا این که به تقریظ آیت الله محمدعلی تسخیری و آیت الله سیدهادی خسروشاهی درباره اهمیت این کتاب و تاثیر آن رسیدم. 

آنچه بیش از دیدگاه های این ناشر درباره ضرورت وحدت میان شیعه و سنی و راه های ایجاد وحدت برایم جالب بود، سخنانی بود که درباره زندگی خودش تعریف می کرد. او بیش از 30 است که در تهران زندگی می کند درحالی که متولد سنندج است.می گوید در تهران با شیعیانی کار می کند که گاهی از برادر به او نزدیکترند.

او در ابتدای سخنانش از این که در حین مصاحبه مجبور است کار مشتریان غرفه را هم راه بیاندازد، عذرخواهی کرد ، فردی مبادی آداب که حاضر به قطع این گفت وگو نبود بنابراین کار را به همکارش سپرد .

او این را هم گفت که نام دخترش را زینت نام نهاده است . 

یعقوبی از فجایع آل سعود علیه مردم مظلوم و بی دفاع مردم یمن یاد کرد و گفت: قرآن از پیامبر اعظم(ص) به عنوان رحمتی برای همه جهانیان یاد می کند اما نتیجه عملکرد برخی مدعی اسلام باعث شده تا حضرت رسول به خوبی معرفی نشود در عین حال جهان اسلام با مشکلات بسیاری مواجه شود .

از یعقوبی درباره موضوع کتاب های انتشاراتش پرسیدم ، او گفت که در همه حوزه های مذهبی و حتی در باب ادبیات به ویژه رمان کتاب چاپ می کنند. 

وی همچنین گفت: در ایران مذهب حنبلی و مالکی تقریبا نداریم و لذا کتاب های ما درباره حنفی و شافعی است ، به عنوان نمونه یکی از پرفروش ترین و بهترین کتاب های این انتشارات تفسیر نور نوشته مصطفی خرمدل است.

در لابلای صحبت هایمان یکی از مراجعین مطالبی را به زبان کردی به یعقوبی گفت و او به احترام من از دوستش خواست تا صحبت هایش را به زبان فارسی بیان کند.

وی که علی صارمی نام داشت و در رشته فقه و حقوق اسلامی دکتری گرفته به ازدحام جوانان در یکی از غرفه ها اشاره کرد و گفت: در این غرفه جوانان برای خرید کتاب رمان سرودست می شکنند ولی اگر ما هم برای انتقال مفاهیم دینی در قالب رمان تلاش می کردیم، وضعیت کتاب های دینی ما این گونه نبود.

از دلسوزی این کارشناس دینی برای انتقال مفاهیم دینی به جوانان لذت بردم و این که اعلام آمادگی کرد تا از انجام هر کاری برای ایجاد زمینه ای که مفاهیم دینی را بهتر بتوان به نسل جدید منتقل کرد، دریغ نورزد.

اکثر بازدیدکنندگان اهل سنت که از گوشه و کنار کشور به نمایشگاه کتاب قدم می گذارند، معمولا به سراغ همین انتشاراتی ها می روند. یک دانشجوی سنندجی که به همراه دوستانش در حال خریدن کتاب از غرفه احسان است، می گوید هر سال به این غرفه می آید.

از امیر احمدی که دوستانش را به این غرفه آورده بود، پرسیدم بیشتر چه کتاب هایی خریدی و او گفت: اکثرا کتاب های درسی را تهیه می کنیم ولی کتاب لولو و مرجان را هم خریدم که احادیث مشترک میان صحیح مسلم و صحیح بخاری را در خود جمع کرده است. 

یکی از دوستان احمدی که کتاب امام شافعی و شاگردان مکتب بغداد و مصر نوشته علی آقاصالحی را در دست داشت، از افزایش قیمت ها در نمایشگاه امسال گله مند بود ولی البته تخفیف برخی غرفه ها را نباید نادیده گرفت که باعث شده تا مقداری از درد افزایش قیمت را التیام بخشد.

البته مدیر انتشارات احسان معتقد است حتی بن کتاب هم التیام بخش این قیمت ها نیست و با وجود این که دانشجویان بن کتاب هم دارند ولی به سختی کتاب می خرند. 

حال و روز سایر غرفه های ناشران اهل سنت هم مانند همین غرفه احسان بود و اکثرا مشتریان خود را داشتند، هرچند سایر بازدیدکنندگان هم به این غرفه ها سرک می کشیدند و گاهی خرید هم می کردند.

همانطور که در راهروهای شبستان مصلی به دنبال غرفه های برادران اهل سنت بودم، لباس های چند خراسانی از دور توجه هر بازدیدکننده ای را به خود جلب می کرد. این افراد چند طلبه از حوزه احناف خواف بودند که کتاب هایی برای کتابخانه حوزه خود خریداری کرده بودند.

حسین احمد شهیدی مزرعه شیخ استاد حوزه احناف و رییس کتابخانه این حوزه از گران شدن قیمت کتاب گفت و نایلون های پر از کتاب را نشان داد که به عنوان مشتی از خروار بود و افزود: این دو پلاستیک که 50 جلد کتاب هم نمی شود بالغ بر 330 هزار تومان شده است.

شهیدی گفت: جدیدترین کتاب های مورد نیاز را در ابتدا از ناشران اهل سنت تهیه می کنیم و بعد به سراغ سایر غرفه ها به ویژه غرفه های انتشارات علمی فرهنگی، امیرکبیر، سخن، اطلاعات، آستان قدس رضوی و بنیاد پژوهش های اسلامی این آستان می رویم.

به سراغ غرفه انتشارات آراس رفتم و با سعدی سجادی مدیر این انتشاراتی به گفت و گو نشستم. او اظهارنظر درباره میزان استقبال مردم و نحوه برگزاری نمایشگاه را زود دانست و آن را به چند روز دیگر موکول کرد.

این انتشاراتی که کتاب های اخلاقی، مذهبی و اجتماعی عرضه می کند، فقط در حوزه علوم قرآنی 10 عنوان کتاب عرضه کرده که رفع ابهام نص در قرآن نوشته ابراهیم زلمی، پژوهشی در قرآن و طب در قرآن از جمله این کتاب هاست و کتاب پرسش و پاسخ های آسان در فقه امام شافعی، فقه السنه که به بررسی احکام فقهی از دیدگاه حنبلی، شافعی، حنفی و مالکی می پردازد، از مهمترین کتاب های این انتشارات است.

وی که خود اهل سنندج است آماری از ناشران اهل سنت داد و گفت: درحدود 30 ناشر فعال اهل سنت در کشور داریم. البته تعداد ناشران بیشتر است. مثلا سنندج 50 ناشر دارد ولی همه ناشران فعال نیستند.

سجادی از انتخاب این انتشاراتی به عنوان ناشر نمونه برگزیده سال 93 در استان کردستان سخن گفت و از کتاب های بنیادهای ایمان و روش تربیتی اسلام با کاربردهای عملی آن نوشته محمد قطب، علما و دانشمندان کردستان در 200 سال اخیر از حیرت سجادی و همچنین کتاب مدارج السالکین کتابی اخلاقی و عرفانی از ابن الطیب جوزی با ترجمه محمدحسین احمدی تبار به عنوان پرفروش های این غرفه یاد کرد.

به دنبال سایر عوامل وحدت زا میان غرفه های بیست و هشتمین نمایشگاه بین المللی کتاب می گشتم که از انتشارات ایلاف سردرآوردم و در گفت و گو با مجید احمدی مدیر این انتشاراتی به گوهری ناب در این حوزه دست یافتم.

صحبت از لار و لارستان شد. از آمار اهل سنت و شیعیان لار پرسیدم که در یک کلام پاسخم را داد و گفت «کسی نمی پرسد چه کسی اینجا شیعه است و چه کسی سنی!» همه ما یعنی مردم بخش ها و روستاهای لار خود را مدیون بزرگ مردی به نام آیت الله آیت اللهی می دانیم.

به گفته وی آیت الله سیدعبدالعلی آیت اللهی عامل وحدت شیعه و سنی در استان فارس است و مردی بود که شیعه و سنی از او به خوبی یاد کرده و بر او درود می فرستند و او از علمای برجسته این منطقه یعنی شهرستان های خنج، بخش عوض و بخش گراش بود که دو سال پیش فوت کرد.

محمد درفش نیز که در این غرفه فعالیت می کرد گفت: مرحوم آیت اللهی ارتباط بسیار خوبی با علمای بومی داشت و مشکلات و مسائل اختلافی را حل و فصل می کرد و هیچ گاه سخنی نمی گفت که باعث اختلاف میان اهل سنت و شیعیان شود.

وی که جانباز 35 درصد دفاع مقدس است و در سال 65 در جزیره مینو مجروح شده با لهجه لاری (اچومی) گفت: خدا را شکر می کنیم که متحد هستیم. همیشه از علما دعوت می کرد کنار هم باشند و هر ماه جلسه می گذاشت.

احمدی موضوع های عرضه شده در غرفه خود را در محور دینی، تربیتی، تفسیر، حدیث و دعا معرفی کرد و گفت: کتاب اربعین نبوی از محدثین قرن هفتم، تفسیر مبین (جزء های 29 و 30) از دیدگاه اهل سنت نوشته سیدمحمد صالح مهجور از مهمترین کتاب های این انتشارات بوده و البته جزءهای 26 تا 28 نیز در انتظار مجوز است.

وی از کتاب های پژوهش هایی نو در اعجاز قرآن نوشته عبدالعظیم ابراهیم محمد المطعنی با ترجمه سمیه آذر و معناشناسی و پیام کلمات قرآن نوشته عبدالجبار غواصی از پرفروشترین کتاب های این انتشارتی یاد کرد و گفت: از نویسنده های شیعه نیز کتاب داریم که نشانه شناسی نمایش در قرآن نوشته معصومه اسلامی، پدیده های جغرافیایی در کلام الهی تالیف فرید سید احمدی و تحلیلی بر تاریخ و گویش مردم اردکان فارس نوشته بهادر بهاءالدینی از جمله آنهاست.

سخن از چاپ کتاب و صدور مجوز شد که مدیر انتشارات ایلاف پرانتزی باز کرد و گفت: مسوولین از اهل سنت می خواهند که روی کتاب هایشان بنویسند (ویژه اهل سنت) ولی ما و سایر ناشران اهل سنت کتاب هایی منتشر می کنند که اختصاص به هیچ مذهب و فرقه ای ندارد.

وی از کتاب های ارزش مطالعه در زندگی، نسب رسول الله(ص) و کتاب های روانشناسی یا تربیتی که از سوی ایلاف منتشر شده به عنوان نمونه یاد کرد و گفت: موضوع این کتاب ها اختصاص به اهل سنت ندارد و موضوع آن نیز فقه نیست که روی آن نوشته شود براساس منابع اهل سنت یا از دیدگاه اهل سنت.

احمدی همچنین گفت: ناشران اهل سنت بر اساس مجوزهای صادره از تهران بایستی بر روی کتاب های خود بنویسند «براساس منابع اهل سنت» یا «از دیدگاه اهل سنت» ولی آنان که از خراسان رضوی مجوز می گیرند، در ادامه عنوان کتاب باید «ویژه اهل سنت» را اضافه کنند و معتقدم این مسائل کمکی به وحدت نمی کند.

رسول تیموری مدیر غرفه انتشارات حافظ ابرو هم در این زمینه گفت: مسوولین می گویند این مساله یک قانون است ولی چرا این قانون فقط در خراسان اجرا می شود، در حالی که برخی کتاب ها مثل کیمیای سعادت امام محمد غزالی را هم شیعیان و هم اهل سنت منتشر می کنند ولی ما باید روی آن بنویسیم ویژه اهل سنت؟ 

از تیموری درباره وجه تسمیه حافظ ابرو پرسیدم که گفت: حافظ ابرو یک جغرافیدان و تاریخدان خوافی است و مدیر این انتشارات که اهل این شهر است که برای زنده نگه داشتن نام او این اسم را انتخاب کرده است و انتشارات میراث مکتوب نیز سه جلد از جغرافیای او را چاپ کرده است.

وی بیشترین کتاب های این غرفه را اخلاقی و درباره سیره پیامبر(ص) معرفی کرد و گفت: کتاب های محبوبترین انسان نوشته محمدابراهیم ساعدی رودی و نورالیقین از شیخ محمد خضری با ترجمه حسین تیموری از مهمترین کتاب ها در حوزه سیره رسول الله(ص) است.

مدیر غرفه انتشارات شیخ الاسلام احمدجام در میان سخنانش درخواستی را مطرح کرد و گفت: با توجه به مشکلات اقتصادی و افزایش قیمت کتاب از مسوولان می خواهیم که یارانه کاغذ را دوباره برای ناشران برقرار کنند.

محمدقاسم سربوزی که بیشتر کتاب های فقه حنفی را در نمایشگاه کتاب عرضه می کند، از احمدجام به عنوان عارف نامی قرن هشتم هجری یاد کرد که در تربت جام بوده و مزارش نیز آنجاست.

وی که 10 سالی است در نمایشگاه شرکت می کند از کاهش 20 درصدی استقبال مردم و فروش کتاب سخن گفت و افزود: همه ساله روزهای پنج شنبه و جمعه جای سوزن انداختن نبود ولی امسال این گونه نیست. البته با توجه به وضعیت اقتصادی مردم معتقدم بازار کتاب خوب است.

شاید در مدت گفت و گو با این ناشر دهها بازدیدکننده مشغول تورق و گفت و گو بودند که به گفته سربوزی بیشتر مشتریان این غرفه را بازدیدکنندگان کرد، ترک، بلوچ، افغان و حتی تهرانی های شیعه تشکیل می دهد.

نگاهی به کتاب های مقابلش انداختم و از او خواست مهمترین کتاب هایش را معرفی کند و او از انوارالقرآن (شش جلدی) عبدالرئوف مخلص از مفسران معاصر، معارف القرآن (14جلدی) تالیف محمدشفیع عثمانی با ترجمه محمدیوسف حسین پور و همچنین ترجمه جدولی قرآن از عبدالله خاموش هروی یاد کرد و گفت: پرفروش ترین کتاب های ما را صحیح بخاری، صحیح مسلم و المنیر نوشته وهبه الزهیلی رییس دانشگاه دمشق با ترجمه عبدالرئوف مخلص تشکیل می دهد.

این غرفه نیز که بیشتر کتاب های فقهی و تاریخ اسلام را عرضه می کند در سال 78 یکی از چهار ناشر برگزیده شد و چند سال نیز در خراسان رضوی به عنوان ناشر نمونه و برتر معرفی شده است. 

سربوزی با اعلام این مطلب از نمایشگاه دیماه سال گذشته در سنندج یاد کرد که به عنوان غرفه نمونه انتخاب شده و گفت:150 داستان از زندگی ابوبکر صدیق، مشاهیر الصحابه، وصایای امام ابوحنیفه، روش نماز بانوان و حجاب زن مسلمان اخلاق پزشکی از دیگر کتاب های این غرفه است.

غرفه های نمایشگاه کتاب در شبستان را یک به یک پشت سر گذاشتم و همزمان با غروب آفتاب، بیست و هشتمین نمایشگاه قرآن را با ذهنی مشغول در این موضوع ترک کردم که چه ظرفیت های بزرگی در گوشه و کنار کشور وجود دارد و هر کدام می تواند عاملی برای وحدت قلب های مسلمانان شود.

همانطور که این عوامل وحدت بخش و عملکردهای صورت گرفته در سال های پس از پیروزی انقلاب را در ذهن مرور می کردم، به یاد ابتکارها و ریزبینی های رهبرم در این زمینه افتادم.

رهبر معظم انقلاب در سفری که سال 88 به کردستان داشتند، سیمای مرکز سنندج را موظف کردند تا اذان را بر اساس فقه جعفری و فقه شافعی به صورت جداگانه پخش کند که این اقدام با استقبال وسیع مردم و روحانیون کردستان مواجه شد و شورای افتای علمای اهل سنت کردستان با انتشار اطلاعیه ای از موافقت رهبر معظم انقلاب با پخش اذان اهل سنت بر اساس فقه شافعی قدردانی کردند.

اگر دستور حضرت آیت الله خامنه ای برای پخش اذان بر اساس فقه جعفری و فقه شافعی بازتابی در سطح ملی داشت ولی فتوای رهبر معظم انقلاب در حرام دانستن توهین به عایشه، همسر پیامبر اکرم(ص) و هر یک از نمادهای اسلامی اهل تسنن در سال 88 بسیاری از توطئه های دشمنان اسلام را برملا کرد و قلوب مسلمانان جهان را به هم نزدیک کرد و این اقدامات رهبر انقلاب که نمونه ای برای تقریب مذاهب به شمار می رود، درسی برای تمام پیروان مکتب رسول خدا و دین مبین اسلام است.

رییس موسسه شهر کتاب در نشست نشر به مثابه یک صنعت بیشت و هستمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران گفت: دولت می تواند در حوزه کتاب خواننده پرور باشد نه اینکه در مناسبات نشر دخالت کند.

نشست نشر به مثابه یک صنعت با حضور حسن کیائیان مدیر نشر چشمه، فرهاد تیمورزاده مدیر انتشارات تیمورزاده، رضا هاشمی نژاد مدیر نشر افق و مهدی فیروزان رییس موسسه شهر کتاب در تالار گفتگوی بیست و هشتمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران برگزار شد.

رییس موسسه شهر کتاب در این نشست با اشاره به اقتصادی بودن صنعت نشر گفت: سرعت تحولات جهانی آنقدر افزایش یافته که اگر پیش فرض های خود را با سرعت تحولات یکی نکنیم، از پیشرفت در حوزه نشر عقب می مانیم.

وی درباره تغییر شعار نشر به مثابه فرهنگ گفت: تعاریفی که در قدیم از حوزه نشر می شد رو به زوال رفته و اگر روزگاری نشر به مثابه فرهنگ به شمار می رفت در دنیای امروز نشر به مثابه یک صنعت است.

وی افزود: روزگاری نشر در گرو حمایت دولت ها بود ولی اکنون کشورهای پیشرفته به این نتیجه رسیده اند که باید صنعت نشر به دست افراد خصوصی سپرده شود و نمونه بارز این موضوع ندادن یارانه به ناشران است.

فیروزان با بیان اینکه دولت باید شرایطی ایجاد کند تا عرضه و تقاضای کتاب با هم هماهنگ باشد، ادامه داد: برای مثال هرگاه یک کتاب 400 جلد فروخته می شود، ناشر برای چاپ دوم آن 700 جلد سفارش دهد، چرا که معمولاً امکان برگشت کتاب وجود دارد. از این رو دولت باید به گونه ای به این بخش نظارت کند.

در بیست و هشتمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران که تا 26 اردیبهشت ماه در مصلی تهران ادامه دارد، آثار بیش از 2800 ناشر خارجی به نمایش در آمده و 165 هزار کتاب خارجی عرضه می شود. 

همچنین در این نمایشگاه، دو هزار و 450 ناشر داخلی در دو هزار و 160 غرفه کتاب های خود را در معرض دید علاقه مندان قرار می دهند. 

مدیر نشر افق نیز در این نشست اظهار کرد: باید به نشر به عنوان یک صنعت و نه یک فرهنگ نگاه کرد.

هاشمی نژاد درباره حذف یارانه ها از حوزه نشر گفت: دولت باید یارانه ها را از حوزه نشر بردارد و سیاست ارایه بن به خوانندگان کتاب را کنار بگذارد و از این طریق خوانندگان را به سمت یک کتاب هدایت نکند.

مدیر انتشارات تیمورزاده نیز با بیان اینکه دولت باید نشر را به مثابه یک صنعت بپذیرد، افزود: در هر کجا که دخالت دولت در بخش های خصوصی کم باشد یا اصلا نباشد شاهد پیشرفت چشمگیری در آن بخش هستیم اما با دخالت دولت مساله کاملا برعکس می شود.

وی درباره خروج ارز از کشور برای خرید کتاب گفت: افرادی هستند که با دریافت پول های کلان کتاب های خارجی را وارد ایران می کنند و همین افراد عضو اتحادیه ناشران می شوند؛ در کجای دنیا کتاب وارد شده، کتاب ناشر به حساب می آید؟ 

متن پیشِ‌رو صرفا سرگذشتِ آمدنِ کتاب‌های چپ به ایران به روایت خبرگزاری ایلناست. ترجمه‌شان؛ آغاز نگارش بخشی از داستان‌های ایرانی تحت‌تاثیر این اندیشه؛ بالا رفتن شماره‌گان‌شان و آغاز رکود در سال‌های بعداز انقلاب.

شاید اولین ورود چپ‌ها (مارکسیست‌ها) به نشر ایران، اواسط دهه‌ی دوم قرن حاضر هجری شمسی بود. در سال‌های 15-1314 هجری شمسی، دکتر تقی ارانی به اتفاقِ گروهِ موسوم به 53 نفر که بعدها همگی به زندان افتادند؛ نشریه‌ی دنیا را منتشر کرد. این نشریه ظاهراً علمی بود، منتها با نگاه کاملاً ماتریالیستی. بدین معنا که افکار ماتریالیستی را در قالب مطالب علمی منتقل می‌کرد. ظاهرا در آن سال‌ها برای نشرِ این‌گونه مطالب؛ ناشر خاصی وجود نداشت و این آثار توسط ناشران مختلف چاپ و منتشر می‌شد گرچه نویسنده‌های مارکسیست متعدد بودند و فعّال. مثلا از سال‌های 16-1315 به بعد، بزرگ علوی که از نویسنده‌های مارکسیست و بعدها جزو گروه 53 نفر شد و در دهه‌ی 20 هم به حزب توده پیوست، به‌صورت منفرد کارهایی می‌نوشت و منتشر می‌کرد. صادق هدایت هم بعضی از آثارش مانند «حاجی آقا» یا داستان کوتاه «آب زندگانی» را در دهه‌ی 20 تحت تأثیر همین افکار متمایل به حزب توده نوشت. «حاجی آقا» همان زمان توسط دولت اتحاد جماهیر شوروی به چند زبان کشورهای اقماری آن رژیم؛ ترجمه و چاپ شد.

امّا پس از اشغالِ ایران توسط نیروهای متفقین و دهه‌ی بیست بود که برای اولین بار به‌طور منظم مارکسیست‌ها در زمینه‌ی نشر فعّال شدند. در همین دوره حزب توده هم انتشارات، هم چاپ‌خانه و هم نشریه‌های متعدّد برای خودش دست‌وپا کرد. همچنین انجمن فرهنگی ایران و شوروی در این دوره در زمینه‌ی نشر افکار مارکسیستی و آثار نویسندگان مارکسیست ایرانی بسیار فعال بود.

حزب توده توسط کسانی مانند دکتر فاطمه سیاح که اولین زن دارای دکتری ادبیات روس و تحصیل کرده‌ی مسکو و مدرس دانشگاه تهران بود؛ به همراه احسان طبری دیگر نظریه‌پرداز حزب توده به صدور تئوری در زمینه ادبیات می‌پرداختند و در این زمینه به قدری پرقدرت و نفوذ بودند که در دوره‌ای – از ابتدای دهه‌ی 20-  بخش قابل توجهی از نویسنده‌های کشور را تحت تأثیر قرار دادند. درنتیجه کسانی مانند جلال آل‌احمد و ابراهیم گلستان مستقیما به حزب توده پیوستند و در بخش نشریه‌ها و انتشارات این حزب مسئولیت داشتند. بزرگ علوی هم به نوعی دیگر در این زمینه فعالیت داشت. در این میان صادق هدایت اگرچه عضو حزب توده نشد ولی عملاً شیفته و هوادار این تفکر شده بود.

کم‌کم چپ‌ها در عرصه‌ی نشر و تبلیغ کتاب و ادبیات به‌قدرت بسیاری دست پیدا کردند به نحوی که از اوایل دهه‌ی چهل به بعد؛ انتشاراتی به نام «گوتنبرگ» را در تهران تأسیس کردند. این انتشارات مستقیماً کتاب‌های هدفمندِ ترجمه و چاپ شده به زبان فارسی در مسکو را وارد ایران می‌کرد و به فروش می‌رساند.

از تعداد ناشران چپ (چپ به‌عنوان مارکسیست) هنوز آمارِ دقیقی در دست نیست و نمی‌توان تعداد آنها را بیش از ناشران غیرچپ دانست اما در سال‌های پایانی رژیم شاهنشاهی و سال‌های اول انقلاب؛ شمار این ناشران خواه آنها که فعالیت آشکار داشتند یا مخفی؛ به شدت فزونی یافت که برخی عمر بسیار کوتاهی داشتند.

در همین دوره؛ نشر کتاب چپ با اندیشه‌ی اشاعه‌ی این مرام و تفکر؛ بیشترین تمرکز خود را به آثار داستانی معطوف کرده بود. پیش از انقلاب به‌ندرت امکان چاپ و توزیع کتاب‌های تئوریک مارکسیستی در کشور فراهم بود بنابراین داستان‌ها و رمان‌هایی از شوروی و کشورهای اروپای شرقی و آثاری که بویی از مرام و مسلک چپ‌گرایانه داشتند، قسمت اعظم داستان‌های موجود در بازار کتاب آن زمان را به خود اختصاص می‌داد. یکی از مشهورترین آن‌ها، «مادر» مارکسیم گورکی و «دن آرام» و «زمین نو آباد» شولوخف بود. داستان «پداگوژیکی» آ. ماکارنکو؛ «چگونه فولاد آب دیده شد»، «برمی‌گردیم گل نسترن بچینیم»، «خرمگس» و «خوشه‌های خشم» از جان اشتاین‌بک که تا حدودی رنگ و بوی چپ داشت نیز ازجمله‌ آثار داستانی همسو با این مکتب فکری به‌شمار می‌آیند.

در زمینه‌ی کتاب‌های تئوریک هم، «چه باید کرد» چرنیشفسکی و از کتاب‌های نویسنده‌های داخلی که در این مسیر قلم می‌زدند کتاب‌های همچون «ورق پاره‌های زندان» بزرگ علوی، «از رنجی که می‌بریم« جلال آل‌احمد، «همسایه‌ها»ی احمد محمود و در میان کتاب‌هایی که بعداز انقلاب نوشته شد، «مدار صفر درجه» احمد محمود و برخی از کارهای دولت آبادی مانند» کلیدر» به نوعی در همین سبک و سیاق بودند. تقریباً همه کارهای علی‌اشرف درویشیان مانند» آبشوران»، «از این ولایت» و «سلول 18»، صمد بهرنگی به‌خصوص در بعضی از آثارش مانند «یک هلو هزار هلو»، «24 ساعت در خواب و بیداری» و «ماهی سیاه کوچولو»، همچنین برخی از کارهای م. ا. به‌آذین، بزرگ علوی، محمود برآبادی، فریدون تنکابنی، نسیم خاکسار، رضا براهنی، ناصر ایرانی و جمال میرصادقی در دورانی، ناصر پورپیرار و غلامحسین ساعدی به‌نوعی در حیطه‌ی اندیشه‌ی چپ قرار می‌گیرند.

 غیر از این آثار داستانی، کتاب‌های تاریخی-تحلیلی مرتبط با مارکسیسم و تفکر چپ نیز در ایران ترجمه، تالیف و منتشر شده و می‌شوند. از مهترین کتاب‌های تاریخ‌نگارانه‌ی چپ هم می‌توان به کتاب «تاریخ جنبش کمونیستی در ایران» اثر پروفسور سپهر ذبیح، ایرانی مقیم امریکا و عضو هیئت علمی دانشگاه برکلی اشاره کرد که به انگلیسی نوشته شده و محمد رفیعی مهرآبادی همراه با تعلیقه‌هایی آن را به فارسی ترجمه کرده، «شورشیان آرمانخواه - ناکامی چپ در ایران» تألیف مازیار بهروز، ایرانی مقیم امریکا و از اعضای سابق حزب توده و رئیس دپارتمان علوم سیاسی دانشگاه برکلی، «تاریخ سی‌ساله ایران» اثر بیژن جزنی، از نظریه‌پردازان مبارزات چریکی چپ در ایران اشاره کرد. «کژراهه»، که خاطراتی از احسان طبری درباره‌ی تاریخ حزب توده ایران است نیز ویژگی‌های خاصی در میان خاطره‌نگاری‌های اندیشمندان و تاریخ‌نگاران چپ دارد. علاوه بر این کتاب‌ها، آثار تئوریک مرتبط با بنیان‌گذاران و پایه‌گذاران جنبش چپ همچون مارکس، انگلس و گرامشی نیز ازجمله آثار پرمخاطب این حوزه هستند. آثاری همچون «نظریه عام مارکسیسم نزد گرامشی» نوشته‌ی لئوناردو پگی، «فوکو و امر سیاسی» از جان سایمونز و .... هم از آثار چپ به‌اصطلاح نو به شمار می‌آیند که خوانندگان خاص خود را دارند. البته وقتی صحبت از کتاب‌های چپ در میان باشد؛ آثاری از نئومارکسیست‌ها و آثار هربرت مارکوزه، تئودور آدورنو و ... همچون «خرد و انقلاب»، «مارکسیسم شوروی»، «دیالکتیک روشنگری» و «دیالکتیک منفی» نیز در گروه کتاب‌های مهم و پراستقبال مرتبط با این اندیشه قرار می‌گیرند.

اساسا ترجمه کتب چپ در ایران پیوندی ناگسستنی با شکل‌گیری جریان‌های چپ دارد. بنابراین در همان مقطعی که جریان‌های سیاسی چپ شکل می‌گیرند؛ به فاصله کمی آثاری نیز که به مارکس منتسب می‌شدند؛ ترجمه می‌شوند. از این رو می‌شود دوران شکل‌گیری حزب کمونیست ایران در زمان رضاشاه و به ویژه ایجاد حزب توده ایران بعد از شهریور 1320 را سرآغاز دوران ترجمه‌ی کتاب‌های چپ نامید. تا قبل از این جریان، نویسندگان ما برای خودشان رسالتِ سیاسی و روشنفکری قایل نبودند اما از ١٣٢٠ به بعد است که نویسنده‌ی ایرانی تحت تاثیر افکار چپ احساس می‌کند هم رسالتِ فکری دارد و هم رسالت سازمانی.

درواقع ترجمه‌ی کتب مارکسیستی بیشتر جنبه‌ی ایدئولوژیک پیدا کرده بود یعنی ترجمه این کتب متاثر از جریان‌های و احزاب چپی بودند که به‌دنبال شکل‌گیری سوسیال دموکراسی روس و بعد بلشویسم شکل گرفتند. به‌عنوان نمونه، حزب توده گسترده‌ترین جریانِ چپی بود که طول عمرش بیش‌تر از دیگر جریانات چپ بود، اما جز کتابِ «سرمایه» مارکس که توسط ایرج اسکندری ترجمه شد، یا جزوه‌هایی چون «مانیفست کمونیسم» که بیشتر برای تبلیغاتِ حزبی ترجمه شدند و مترجم بیشتر آن‌ها، که منتخب آثار لنین را نیز ترجمه کرد، کتاب‌های دیگری را سراغ نداریم.

از زاویه و نگاه به قالب و چارچوب کتاب‌‌های چپ هم می‌توان آثار نوشته ‌شده در حوزه‌ی چپ را به دو گروه خاطرات و مصاحبه‌ها تقسیم کرد. بر همین اساس، آثار منتشر شده‌ی جریان چپ، که عمدتاً در قالبِ خاطره‌نویسی و اکثر آنها پس از پیروزی انقلاب اسلامی نگاشته شده، بیشتر جنبه‌ی اثبات و درنظر گرفتن جایگاهی مهم برای خود و نفی و تخریب رقیبان و مخالفان درون جریان را دارد. سرآمد این آثار خاطرات نورالدین کیانوری، ایرج اسکندری، اردشیر آوانسیان، بزرگ علوی و مریم فرمانفرما(فیروز) است. این خاطرات، علاوه‌بر آنکه هیچ‌یک از آنها به‌طور مفصل تاریخ گروه‌های چپ را از ابتدا تا سال‌های پایان فعالیت‌شان در ایران بررسی نکرده است، بیشتر به صحنه‌ها، حوادث و وقایعی اشاره کرده‌اند که با اهداف فوق سازگار باشد. با این ‌همه، این آثار در جای خود، باارزش‌اند. گرچه به تنهایی برای داوری و آگاهی از مبانی و سیر تطور جریان چپ کافی نیستند.

بخشی دیگر از نوشته‌های چپ‌گرایان، که دارای مطالبی درباره‌ی تاریخ جریان چپ در ایران است و مطالب ارزشمندی نیز دارند، با گرایش خاص سیاسی یا مرامی و فرقه‌ای داخل جریان چپ همراه‌اند. همانند آثار عبدالصمد کامبخش. کامبخش در جناح‌بندی داخل حزب توده، خود رهبرِ یکی از جناح‌های فعالِ آن محسوب می‌شد و قبل از آن هم در گروه ۵۳ نفر به‌شدت به فاش ساختن اسرار و اسامی متهم بود. ازاین‌رو تلاش او به منظور تبرئه‌ی خود و تخریب و نقد رقبا و مخالفان است. همین‌گونه است آثار ایرج اسکندری، فریدون کشاورز، خان‌بابا تهرانی و بابک امیرخسروی، خاطرات نورالدین کیانوری و….

بخشی دیگر از نوشته‌های چپ‌گرایان نقدِ خاطرات و نوشته‌هاست؛ همانند کتاب «نقدی از درون بر جنبش چپ» اثر بابک امیرخسروی که در آن نویسنده بیشتر درصدد است خود را تبرئه کند و به ایرادها و نقدهای کیانوری به خود پاسخ دهد. ازهمین‌رو این کتاب جامعیت ندارد و با موضع‌گیری خاص به بخشی از وقایع تاریخی چپ اشاره کرده است. در مجموعه آثار منتشر شده درباره‌ی گروه‌های چپ به‌صورت تک‌نگاری نیز باید از آثار عبدالله شهبازی در مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی یاد کرد. البته همه‌ی آثار او دراین‌باره به‌صورت تک‌نگاری تدوین و منتشر شده و به‌صورت جریانی جامع درباره‌ی موضوع بحث نشده است.

 می‌توان گفت وقوفِ مارکسیسم به اهمیتِ اندیشه و هنر، وقوفی افلاطونی‌ست، یعنی کاملا به نقش سازنده و البته مخرب آن‌ها وقوف دارد، اما قوای حاکم بر کشور، با ادبیات بر‌خاسته از نگرش چپ هموراه سر نا‌سازگاری داشته‌ و در راه اشاعه آن مانع‌تراشی کرده‌ است. البته نه تنها در ایران، که شاید در بسیاری از کشورهای دیگر جهان هم شاهد چنین چالشی هستیم. از نگاه طرفداران این ادبیات؛ ادبیاتِ مارکسیستی، ادبیاتِ مقاومت و تهییج و افشا‌گری و ظلم‌ستیزی و خرافه‌ستیزی است و درنهایت تغییر وضعِ موجود را در برنامه دارد. طبقاتِ حاکم و به تبع آن‌ها حاکمانِ وقت، همیشه پاسدارِ وضع موجودند. نظام‌های سرمایه‌سالاری، چه وابسته و چه ملی، ادبیات و هنر مارکسیستی را یکی از ابزارهای فرا‌روی به فرماسیون دیگر و نتیجتا انکار خود تلقی می‌کنند. نمایش چهره‌ی سرمایه‌داری، با همه جذابیت‌های آشکار و تباهی‌ها و زشتی‌های نا‌پیدا، مقبولِ طبعِ بسیاری نیست و آن را دلیل بالقوه تهدید‌آمیزی برای تداوم خود می‌دانند. این شاید روشن‌ترین دلیلِ سرکوبِ ادبیات مارکسیستی از سوی نظام‌های سرمایه‌داری باشد.

به گفته‌ی یکی از ناشرانی که چاپ و نشر کتاب‌های مرتبط با این اندیشه بخشی از تولیداتش است نیز، قبل از انقلاب چنین کتاب‌هایی منتشر نمی‌شد مگر داستان‌هایی که از شوروی و اقمارش می‌آمد و در ایران ترجمه می‌شد یا داستان‌هایی که نویسنده‌ی ایرانی براساس آثار نویسندگان روس می‌نوشتند، وگرنه کتاب‌های تئوریک چپ مثل آثار مارکس، انگلس، لنین و ... به‌جز آن دوره‌ای که حزب توده فعال بوده؛ امکان چاپ و نشر پیدا نمی‌کرد. از دیدِ او و بسیاری از کارشناسان؛ ترسِ مقدرانِ فرهنگی این است که چنین جریان‌هایی از دست‌شان خارج نشود و غولی نشود که نتوانند از پس‌اش بربیایند. می‌خواهند اگر کاری هم انجام می‌شود؛ کنترل شده باشد.

این آگاه به نشرِ کتاب‌های چپ با این اعتقاد که؛ در کشور ما یک ایدئولوژی خاص حاکم است و اندیشه چپ اساسا توان فکری اصلی و بنیادی برای انتقال تفکر خودش ندارد و امکاناتش نیز آن اندازه‌ نیست که با انتشار کتاب‌های مرتبط با تفکر خود بتواند خطرآفرین باشد؛ اضافه می‌کند جای نگرانی برای دولت نباید باشد که چپ چه اندازه قدرت نفوذ دارد. باید قبول کرد این اندیشه تنها به اندازه‌ی خودش؛ درست مانند هر تفکر دیگری؛ نفوذ دارد نه بیش از آن. همچنان که تعطیل‌بردار نیست؛ خطرآفرین هم نیست. مگر تفکرات فاشیستی، لیبرالیستی و ... توانست خطرآفرین یا تعطیل‌بردار باشد؟

این فرد معتقد است: هیچ تفکری هیچ‌گاه کاملا تعطیل نمی‌شود بلکه موازی با تفکرات دیگر به حیات خود ادامه می‌دهد. در برخی برهه‌ها کمرنگ‌تر و برخی زمان‌ها پررنگ‌تر می‌شود. واقعیت این است که امروز خیلی‌ها شناختی از چپ ندارند. نمی‌دانند در کاپیتال چه نوشته شده است؟ فکر می‌کنند یک کتاب شیطانی‌ست درمقابل کتاب‌های مقدس یا می‌خواهند یک کتابِ مقدس از این آثار دربرابر سایر کتاب‌ها بتراشند. چون اطلاعِ کافی از آنها ندارند از آنها می‌ترسند.

 شاید این باور که تفکر اصلی حاکم بر جامعه‌ی ما لیبرالیسیتی‌ست و سیاست‌گذاران فرهنگی احتمالا نگران هستند که نکند آثاری از این دست در جامعه نشر پیدا کند؛ موجب شده ترس از آثار چپ هنوز در جامعه وجود داشته باشد. حال‌آنکه واقعیت چیز دیگری می‌گوید و آن اینکه در این دوره انسان‌ها دیگر تن به ایدئولوژی نمی‌دهند. اگر کسی هم طالب آثار ایدئولوژیک باشد، بخشی از آن را قبول می‌کند و بخشی را خیر. شاید با این جمله که "مارکسِ مقدسِ دهه‌های پیشین از بین رفته و هیچ‌کس امروز مقدس نیست" بتوان باورپذیری این تحلیل را بیشتر کرد.

با این وجود و بنابه نظر برخی ناشران، در دهه‌های اخیر و حال حاضر مخالفت‌های حاد و عمده‌ای برای چاپ و انتشار نوع دیدگاه چپی که به اصطلاح چپ نو نامیده می‌شود؛ شدت یافته حال‌آنکه درباره متون کلاسیک این دیدگاه وجود ندارند و آثاری که در دهه‌های اخیر به اسم چپ منتشر می‌شوند؛ هرگز رنگ تشکیلاتی و سازمانی ندارند و تبلیغاتی نیستند. کسانی هم که سراغ این کتاب‌ها می‌روند تنها به دنبال کسب اطلاعاتی در زمینه‌ی اجتماعی، تاریخی و سیاسی‌اند. اصولا زمانی کتابِ چپ با ممانعت مواجه می‌شود که تند و تیز به فعالیتِ سیاسی و حزبی آغشته باشد.

از سال‌های اواخر دهه‌ی 60 (غیر از آن دوره‌ی هیجانی) و اوایل 70 آستانه‌ی تحمل دیدگاه‌های مختلف در جامعه بیشتر شد و کتاب‌های متعددی در این حوزه منتشر ‌شد. گرچه باید پذیرفت هیچگاه نسبت به آثار کلاسیک این تفکر سخت‌گیری حاد و جدی در کار نبوده و غیر از دوره‌ای که تکلیف هیچکس با آینده روشن نبود - سال‌های 60 تا 67 و 70 - و جز آثاری که به‌نوعی جریان‌های سیاسی چپ را ترویج کرده یا تبلیغ برای ایدئولوژی مارکسیستی بودند؛ در دیگر سال‌ها و دیگر حوزه‌ها؛ مشکلی دست‌کم برای چاپ آثار کلاسیک تفکر چپ وجود نداشته است. و از قضا این مقاومت نسبت به جریان‌های سیاسی دیگر شدت یافته است.

صالح نجفی (مترجم آثار حوزه‌ی فلسفه‌ی سیاسی و اجتماعی) درباره‌ی دامنه‌ی مخالفت‌ها با کتاب‌های چپ در گذشته و حال می‌گوید: متاسفانه در ایران عموما چنین نگرشی نسبت به این کتاب‌ها وجود داشته و دارد که گمان می‌برند کتاب‌های چپ حتما و صددرصد رنگ و بوی شدید سیاسی دارند. به همین دلیل است که امکان مانور دادن و معرفی چنین کتاب‌هایی در محافل دانشگاهی چندان میسر نمی‌شود. البته مخالفت‌ها با کتاب‌های چپ بی‌تاثیر از شرایط آزادی‌های سیاسی کشور و ارزیابی‌های منفی نسبت به این تفکر نیست. مسئله‌ی چپ همیشه از همان ابتدای ورود به ایران و ترجمه‌ی آثار مربوطه برای انتشار کتاب با محدودیت روبرو بوده است، چه در سال‌های پیش از انقلاب اسلامی و چه در این 40- 35 سال اخیر.

نجفی اعتقاد دارد: امروزه کتاب‌های چپ جز درمیان قشر دانشجو و استادان دانشگاه مخاطب چندانی ندارد پس نگرانی خاصی درباره انتشار و میزان استقبال نباید وجود داشته باشد. عدم مخالفت جدی ممیزان فعلی حوزه‌ی کتاب و نشر با چاپ کتاب‌های تئوریک چپ هم دقیقا به همین خاطر است که می‌دانند نهایت برد و تاثیرگذاری این کتاب‌ها برای قشر کوچکی از جامعه است و پایگاه سفت و محکمی نزد عوام پیدا نمی‌کنند.

المان‌های انتقادی که در اندیشه‌ی چپ وجود دارد باعث می‌شود بخش بزرگی از افرادی که معتقدند سیاست، فرهنگ، دولت، اقتصاد باید مورد نقد و تذکر قرار بگیرد به اندیشه‌ی چپ به چشم یک فضا و ابزار مناسب برای این‌ کار نگاه می‌کنند و این نگرش؛ فضای خوبی برای انتقاد در اختیار این گروه قرار می‌دهد. شاید یکی از دلایلی که این تفکر و کتاب‌های مرتبط با آن را از همان ابتدای ظهور و ورود به ایران؛ مهم و جزو تاثیرگذارترین نحله‌های فکری موجود کرد؛ همین پتانسیلِ اعتراضی موجود در دیدگاه چپ باشد. کارشناستان و فعالان نشر درباره میزان استقبال و اهمیت این کتاب‌ها می‌گویند: اگر مقایسه‌ای بخواهیم داشته باشیم، این‌طور نیست که درحال‌حاضر اقبال به آثارِ چپ و کتاب‌های کلاسیک‌ مارکسیستی با اختلاف قابل ملاحظه‌ای نسبت به دیگر کارها جلو باشد. اما در هر صورت آزادی‌های به‌وجود آمده در ابتدای انقلاب 57 که امکانِ انتشار کتاب‌های متنوع را برای مدتی به‌وجود آورد، نسلِ جدید و به‌یژه جوانان آن دوره را کنجکاو کرد که آنها را بخوانند تا بدانند نگرش‌های مختلف چه می‌گویند. ازجمله‌ی این نگرش‌ها؛ مکاتب مارکسیستی بود و در این میان؛ آثار کلاسیک‌ این حوزه بیشتر مورد توجه قرار گرفت.

از نگاهِ این کارشناسان، علتِ اینکه در سال‌های ابتدایی انقلاب از کتاب‌های چپ استقبال زیادی می‌شد و درصد بالایی در آن زمان تشنه‌ی خواندن و درک جریان چپ بودند؛ این بود که عموم مردم خاطرات و پیشینه‌ای از جریان چپ داشتند، ولی نمی‌دانستند این جریان به‌واقع چیست و چه جهان‌بینی دارد. حزب توده کتاب‌هایی ترجمه و منتشر کرده بود که به دلیل ممنوعیت‌های شدید در دوره‌ی پهلوی، کسی از آن‌ها خبر نداشت اما بعداز انقلاب 57 در یک بازه‌ی زمانی چندساله، امکان دسترسی به کتاب‌های چپی که در دهه‌های 20 و30 منتشر شده بود؛ پیدا شد و خیلی‌ها با ولع به دنبال آنها ‌رفتند. به عبارت دیگر، سال‌های 58-57 که جامعه تشنه‌ی دانستن و فهمیدن بود و باتوجه به اینکه قبل از آن چنین فرصت‌هایی به دست نمی‌آورد؛ تیراژ عجیبی از این کتاب‌ها منتشر شد و تماما هم فروش می‌‌رفت. بعد از آن سال‌ها کم‌کم چاپ و نشر این کتاب‌ها یک روند معمولی و عادی پیدا کرد و امروز تیراژ کتاب‌های چپ نزدیک و هماهنگ با دیگر کتاب‌های منتشر شده؛ است. به‌عنوان مثال در 15 سال اخیر اثر معروف مارکس یعنی «سرمایه» سه بار تجدیدچاپ شده و هر بار هم با تیراژی حدود 1500 – 1000 که کاملا مطابق با تیژاژ معمول این سال‌هاست.

ازسوی دیگر اقبال به کتاب‌های چپ شاید به نوعی واکنش به بسترهای آکادمیک کشور باشد. وقتی بیشتر مباحث و دروس تنها به موضوعاتی استاندارد محدود می‌شود که درون‌مایه‌ی راست‌گرایانه و سرمایه‌مدار دارند، دانشجویان هم برای مقابله به مطالعات خارج از این چارچوب روی می‌آورند و کتاب‌های چپ برایشان جداب و مهم می‌شود. وقتی حتی پایه‌گذاران این مکتب فکری مثل مارکس خیلی در دانشگاه‌های کشور جایی ندارند، در نقطه‌ی مقابل و دربرابر این راست‌گرایی دانشگاهی، چپ‌گرایی دانشجویی پا می‌گیرد.

به اعتقاد صالح نجفی؛ درباره میزان استقبال از کتاب‌های چپ و جایگاه این کتاب‌ها بین مردم باید مسئله‌ای عمومی‌تر به اسم کتابخوانی در کشور مدنظر قرار بگیرد. میزان خواندن و مطالعه‌ی کتاب‌های چپ هم تابعی از ساعت‌های کتاب‌خوانی در جامعه است. البته بیشتر مخاطبان این کتاب‌ها؛ استادان دانشگاه و دانشجویان هستند آنهم درحالی‌که به هر دلیل این کتاب‌ها در موسساتِ آکادمیک و دانشگاهی کشور جایی ندارند و همین عده از اساتید و دانشجویان هم اگر به مباحثِ غیردرسی در حوزه‌ی تاریخی و جامعه‌شناسی علاقه‌مند باشند؛ سراغ کتاب‌های چپ می‌روند، یا مبارزان و فعالان مدنی این آثار را می‌خوانند.

او با اشاره به جایگاه کتاب‌های علوم انسانی در کشور این‌گونه می‌گوید: جایگاه و اهمیت کتاب‌های چپ بی‌ارتباط با جایگاه علوم انسانی در کشور نیست. اگر نگاهی به جایگاه علوم انسانی بیندازیم؛ وضعیت تفکراتی از قبیل اندیشه‌ی چپ که در ذیل علوم انسانی قرار می‌گیرند هم مشخص می‌شود. حوزه‌ی کتاب‌های چپ عملا بسیار گسترده است و حتی برخی آثار صرفا جامعه‌شناسی مانند بوردیو هم به‌نوعی زیرگروه اندیشه چپ قرار می‌گیرند. از زمانی که دقیق‌ترین تحلیل اجتماعی و سیاسی با تفکر مارکس آغاز شد تا زمانی که نظامِ سرمایه‌داری وجود دارد و بحران‌های اقتصادی و اجتماعی‌اش به‌صورت ساختاری ادامه پیدا کند و مادام که نابرابری‌ها و نواقص سیستم کاپیتالیسم وجود دارد، مهمترین ابزار برای تحلیل و برون‌رفت از این شرایط دست‌کم از نگاه کسانی که با دید چپ به دنیا نگاه می‌کنند؛ همین تفکر چپ است. حتی از دید مخالفان هم تفکر مارکس جزو مهمترین موانع برای گسترش سرمایه‌داری به‌شمار می‌آید.

قاسم تبریزی (پژوهشگر تاریخ معاصر) اما معتقد است هیچ اطلاع دقیق و مستندی از اینکه کتاب چپ؛ کی وارد ایران شد و چقدر مورد استقبال قرار گرفت؛ در دست نیست. البته او این روند از دهه‌ی 20 خورشیدی به بعد را تقریبا روشن دانسته و اعتقاد دارد: تعداد عناوین و نحوه‌ی چاپ و انتشار کتاب‌های چپ از دهه 20 به این‌طرف تقریبا روشن است. اساسا در آن زمان چپ‌ها(حزب توده) نیروهای خود به‌ویژه شاخه‌ی جوانان خود را سازمان‌دهی کردند و بیش از 50 درصد دانشگاه‌ها را تسخیر کردند. همین مسئله روی بالا رفتن تعداد عناوین کتاب‌های چپ در کوتاه زمان؛ تاثیرگذار بود اما از سال 1326 با خیانتِ فرقه دموکراتِ آذربایجان از یک‌طرف و قدرت گرفتن دو جریان ملی‌ها و مذهبی‌ها در ملی شدن صنعت نفت؛ حرب توده رو به افول رفت و به دنبال چاپ کتاب‌های چپ تنزل یافت.

این پژوهشگر تاریخ معاصر؛ با بیان اینکه در ایران بیشتر شاهدِ کتاب‌های ماتریالیسیتی از چپ‌ها بودیم تا آثار کمونیستی، می‌گوید: حتی در دوره‌ی رضاخان هم که دکتر تقی ارانی مجله دنیا را منتشر می‌کرد، محتوای این مجله بیشتر روان‌شناسی و جامعه‌شناسی بود که با رویکرد ماتریالیستی نگارش می‌شد. اساسا تفکر چپ قبل از اینکه یک جریانِ ادبی و ایدئولوژیک باشد؛ یک جریانِ سیاسی و گروهی بود که توسط سوسیال دمکرات‌ها در عصر مشروطیت به ایران آمد و در زمان رضاخان توسط عوامل شوروی در آلمان نیروهای خود را افزایش داد و در دهه 20 با قدرت گرفتن شوروی در ایران به‌خصوص در شمال غرب؛ شمال و شمال شرق گسترش پیدا کرد.

به اعتقاد او؛ جریان چپ از ابتدا روی نسلِ جوان کار می‌کرد و مهمترین بخشی که می‌توانست دامنه‌ی این تاثیرگذاری را افزایش دهد؛ ادبیات داستانی بود. می‌توان گفت از سال 1320 تا 1345 ادبیات داستانی کشور به شدت تحت‌تاثیر چپ‌ها قرار داشت که تا اوایل دهه‌ی ۵۰ و دوره‌ی انقلاب و سال‌های اول بعد از سقوط پهلوی‌ها؛ دست‌کم تا سال 59- 58؛ بخشی از ادبیاتِ ایران دست چپ‌ها بود. بعداز انقلاب تحولات جدیدی پدید آمد.

چند ناشر خارجی حاضر در بیست‌وهشتمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران به ارزیابی نمایشگاه امسال پرداختند.

تعداد ناشرانی که خودشان به ایران آمده و در غرفه‌های‌شان در مصلا حضور دارند، زیاد نیست. بقیه ناشران خارجی از طریق نمایندگی‌های‌شان در نمایشگاه حضور دارند.

با چند نفر از ناشران خارجی حاضر در نمایشگاه گپی کوتاه زده‌ایم.

«تامی هانت» مدیر انتشارات «پَث فایندرز» انگلیس درباره حضورش در نمایشگاه کتاب امسال می‌گوید: ما از سال 1998 هرساله در نمایشگاه کتاب تهران شرکت می‌کنیم. این رویدادی مهم در حوزه فرهنگ است که علاقه زیادی به حضور در آن داریم. امسال وضعیت به نسبت خوب است و تعداد بیش‌تری از مردم برای خرید به بخش بین‌الملل می‌آیند.

«پث‌ فایندرز» انتشاراتی واقع در یورکشایر انگلیس است و بیش‌تر روی انتشار کتاب‌های تاریخی، سیاسی،‌ ادبی و سخنان چهره‌های سرشناس جهانی تمرکز دارد.

هانت درباره ارتباط گرفتن با دیگر ناشران بین‌المللی از طریق حضور در نمایشگاه کتاب تهران می‌گوید: ما تمرکزمان بیش‌تر روی فروش کتاب‌های‌مان است و کم‌تر به ارتباط برقرار کردن با دیگر کشورها و ناشران تاکید داریم.

او همچنین درباره تفاوت قیمت کتاب‌ها در ایران و کشور خودش اظهار می‌کند: به دلیل تفاوت قیمت دلار ما مجبوریم این‌جا کتاب‌ها را با تخفیف ویژه به فروش برسانیم. شرایط اقتصادی ایران به نحوی است که اگر ما کتاب‌ها را به قیمت آن‌چه در انگلیس می‌فروشیم عرضه کنیم، خریدارهای کم‌تری به سراغ‌مان می‌آیند.

«دار احیاء التراث العربی» انتشاراتی لبنانی است که غرفه نسبت بزرگی در اختیارش قرار گرفته است. این ناشر شرایط نمایشگاه کتاب امسال را این‌گونه ارزیابی می‌کند: خدمات خوبی به ما ارائه شده و مساحت غرفه مناسب است. امسال گمرک خیلی بهتر از سال‌های پیش بود، اما از فروش راضی نیستیم. بیش‌تر خریداران کتاب‌های ما طلاب حوزه هستند که آن‌ها هم قدرت خرید بالایی ندارند. البته وضعیت بازار کتاب در تمام دنیا خوابیده. به علت جنگ و بحران‌های اقتصادی که همه‌جا را فراگرفته، بازار کتاب چندان رونقی ندارد.

او در بخش دیگری از سخنانش بیان می‌کند: در ایران قانون کپی‌رایت رعایت نمی‌شود و این خیلی برای ما مشکل‌زاست. اگر ما یکی از کتاب‌های شما را بدون اجازه منتشر کنیم، زندانی می‌شویم اما کتاب‌های ما بدون رعایت حق کپی‌رایت در ایران امکان انتشار دارد.

این ناشر بیروتی درباره وضعیت کتاب‌خوانی در لبنان می‌گوید: در لبنان اصلا وضعیت کتاب‌خوانی خوب نیست. لبنانی‌ها کتاب نمی‌خوانند. ما چاپ می‌کنیم برای بقیه کشورها. معروف است که می‌گویند لبنانی‌ها چاپ می‌کنند، عراقی‌ها می‌خوانند.

اما مدیر موسسه «اعلمی» لبنان دل خوشی از نمایشگاه کتاب امسال ندارد. او که بیش‌تر کتاب‌های فقهی‌، تاریخی‌، شعر و تفاسیر قرآن را عرضه می‌کند می‌گوید: جمعیت کمی برای خرید کتاب می‌آیند. شما نگاه کنید امروز هیچ‌کس این‌جا نیست، در حالی که سال‌های قبل نمی‌شد بین غرفه‌ها راه بروی. قبلا نمایشگاه تهران مهم‌ترین نمایشگاه کتاب دنیا بود. اما در چند سال اخیر، شرایط خیلی فرق کرده. ما 25 سال است که در نمایشگاه شرکت می‌کنیم اما اخیرا اوضاع خیلی بد شده است.

او در ادامه می‌افزاید: در کشور خودمان هم اوضاع زیاد جالب نیست، چون لبنان نزدیک سوریه است و مشکلات سیاسی و درگیری‌های نظامی روی بازار کتاب هم تاثیر می‌گذارد.

از آن‌جا که تعداد زیادی از غرفه‌های بخش ناشران خارجی توسط واردکنندگان ایرانی اداره می‌شود، به سراغ نماینده رسمی انتشارات آمریکایی «اشپیرینگر» می‌رویم که قسمت وسیعی از یکی از سالن‌های بخش بین‌الملل را در اختیار دارد.

او توضیحاتی درباره انواع کتاب‌ها از حوزه‌های مختلف در انتشارات «اشپیرینگر» می‌دهد و می‌گوید: به علت تحریم ایران طی سال‌های اخیر، هستند غرفه‌هایی که نمایندگی انحصاری انتشاراتی‌های معروف را در دست دارند اما چاپ‌های قدیمی خود را عرضه می‌کنند. مثلا «مک گراهیل»‌، «آکسفورد»، «کمبریج» و «اِلزِوییِر» از جمله ناشرانی هستند که به علت تحریم، کتاب‌های سال‌های 2014 و 2015 آن‌ها را نمی‌توان در نمایشگاه امسال پیدا کرد و غرفه‌های نماینده‌های‌شان تنها کتاب‌های چاپ پیش از این سال‌ها را عرضه می‌کنند.

سفیر سنگال در تهران در نشست تعاملات فرهنگی در حوزه کشورهای آفریقایی بیست و هشتمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران گفت: سنگال از نظر فرهنگی در غرب آفریقا از اهمیت بسیاری برخوردار است و باید از طریق تبادلات فرهنگی و کتاب ارتباط میان ملت ها را افزایش داد.

سفیر سنگال: ارتباط ایران و آفریقا از طریق کتاب افزایش می  یابد

نشست تعاملات فرهنگی در حوزه آفریقا با حضور احمد عبدالله احمد مویتان سفیر کومور، بابا کاربا سفیر سنگال و مرتضی رحیمی رییس اداره سوم دیپلماسی عمومی وزارت امور خارجه در سرای اهل قلم نمایشگاه بین المللی کتاب تهران برگزار شد. 

باباکاربا سفیر سنگال در این نشست با اشاره به گذشت 2 ماه از فعالیتش به عنوان سفیر جمهوری سنگال به تهران، گفت: هر چند ایران و سنگال در دو نقطه جدا از یکدیگر واقع شده اند اما نکات مشترک و فرهنگی بسیاری دارند.

وی افزود: نخستین رییس جمهوری سنگال یک نویسنده بود و این کشور نه تنها از نظر فرهنگی در غرب آفریقا اهمیت دارد بلکه از نظر اسلامی نیز مورد توجه است. 

وی ادامه داد: نویسندگان و افراد مذهبی سنگال فعالیت های بسیاری برای استقلال آفریقا و این کشور داشته اند و کتاب هایی درباره رابطه متقابل ایران و سنگال نوشته شده که بسیار متاثر از فرهنگ دو کشور بوده است. 

سفیر سنگال به نمایشگاه کتاب تهران اشاره کرد و گفت: از دیدن نمایشگاه بسیار شگفت زده شده ام، چرا که رابطه مردم با کتاب با آنچه دیدم منطبق بود و باید کاری کنیم تا تبادلات فرهنگی، کتاب ها و نوشته ها بین ملت ها افزایش پیدا کنند. 

وی افزود: هزاران کتاب در اینجا وجود دارد که سنگالی ها از آن اطلاعی ندارند و آثاری در این کشور نوشته می شود که ایرانیان از آن بی اطلاع هستند.

باباکاربا اضافه کرد: کتاب های مذهبی و کتاب هایی درباره پیامبر اسلام (ص) در ایران و سنگال نوشته شده که باید از آنها مطلع شویم. تلاش می کنم گسترش روابط سیاسی میان دو کشور به افزایش روابط فرهنگی و اجتماعی به ویژه در حوزه کتاب کمک کنم. 

احمد عبدالله احمد مویتان سفیر کومور نیز در این نشست با اشاره به وضعیت سیاسی این کشور در منطقه گفت: ایران و کومور در مسیر فرهنگ و تاریخ به یکدیگر متصل هستند، چرا که بنادری در کشور ما با نام شیرازی ها وجود دارد و نشان می دهد که این ارتباط تاریخی وجود داشته است. به همین منظور ایران، پنج تشکل غیردولتی را برای بهبود روابط به کومور فرستاده است.

رییس اداره سوم دیپلماسی عمومی وزارت امور خارجه نیز با اشاره به وجود ظرفیت هایی در ایران و آفریقا اظهار کرد: باید تلاش کنیم تا این ظرفیت ها شکوفا شود تا بتوانیم روابط مناسبی میان ایران و آفریقا برقرار کنیم. 

رحیمی افزود: این امر ما را ملزم می کند که در سفارت ها به صورت متقابل کار کنیم. 

وی اضافه کرد: چهارم خرداد ماه روز جهانی آفریقا است و به همین منظور پیشنهاد می کنیم پیشاپیش کمیته های مشترکی برای برپایی این روز در ایران تشکیل شود. 

بنا بر امضای تفاهم‌نامه میان معاونت فرهنگی ارشاد و شرکت پست قرار شده است از این پس ناشران و کتابفروشان با ۴۰ درصد تخفیف خدمات پستی برخوردار باشند.

مراسم امضای تفاهم‌نامه معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با شرکت پست صبح امروز، 22 اردیبهشت‌ماه، با حضور سیدعباس صالحی معاون فرهنگی ارشاد و مهری، رئیس شرکت پست در نمایشگاه کتاب تهران برگزار شد.

صالحی در این برنامه با اشاره به ابعاد نمایشگاه کتاب به عنوان یک رویداد فرهنگی در کشور گفت: نمایشگاه کتاب تهران سه کارکرد مهم داشته و دارد. امروز می‌خواهیم یک کارکرد دیگر به این نمایشگاه اضافه کنیم تا ضلع جدیدی باشد برای تحرک نمایشگاه کتاب.

وی ادامه داد: این نمایشگاه دارای سه کارکرد مهم است که از جمله آنها این است که در فروش کتاب تأثیرگذار بوده و به چرخه اقتصاد نشر کمک می‌کند. هنوز اقتصاد نشر ما از ناحیه فروش به نمایشگاه وابستگی جدی دارد. بنا بر آمار در پنج روز نخست ما 50 درصد افزایش فروش داشتیم. کارکرد دوم نمایشگاه وجوه نمایشگاهی این رویداد فرهنگی است که گرچه هنوز باید تقویت شود، اما قابل توجه است.

صالحی یادآور شد: ضلع سوم نمایشگاه فعالیت‌های تفرج‌گاهی بر محور کتاب است. نمایشگاه کتاب تفرج‌گاهی فرهنگی بر مبنای کتاب است. اما امروز اتفاق تازه‌ای رخ آغاز می‌شود و آن تفاهم‌نامه‌هایی است که در حاشیه نمایشگاه کتاب به امضا می‌رسد. یعنی نمایشگاه فرصتی است تا با امضای این تفاهم‌نامه‌ها مسیر نشر جلو برده شود.

وی ادامه داد: یکی از حوزه‌هایی که عرصه نشر نسبت به آن با مسائلی روبروست و موجب می‌شود هزینه‌های نشر بالاتر برود، مسئله توزیع کتاب‌ها است. امروز ما وارد تفاهم‌نامه جدی با شرکت پست می‎شویم تا این تفاهم‎‌نامه به نشر کشور کمک کند. البته مشابه این دست هاز تفاهم‌نامه‌ها را با دیگر شرکت‌ها مانند راه‌آهن هم خواهیم داشت.

مهری نیز در ادامه این برنامه با اشاره به نقش پست در کشورهای پیشرفته گفت: پست در کشورهای توسعه‌یافته نقش محوری بازی می‌کند.

بنا به گفته رئیس شرکت پست، براساس این تفاهم‌نامه ناشران می‌توانند از فضای مجازی‌ای که پست می‌آفریند برای معرفی آثار خود استفاده کنند. علاوه بر این، ناشران و کتابفروشان می‌توانند از فضای فیزیکی که شرکت پست در اختیار دارد برای برگزاری نمایشگاه کتاب در روستاها و شهره استفاده کند. همچنین پست در حوزه توزیع کتاب در داخل و خارج از کشور می‌تواند به ناشران کمک کند و در این راه خدمات ویژه‌ای برای ناشران و کتابفروشان داشته باشد. همچنین شرکت پست تخفیف 40 درصدی رای ناشران خواهد داشت.

انتهای پیام/