یکی از آثار فاخر و تاریخی اصفهان، پل خاطره‌ها و پل آوازهای اصفهان، پل خواجو است.
پل خواجو به فرمان شاه عباس دوم در سال 1060 به صورت امروزى آن ساخته شده است، در وسط این پل براى اقامت موقتى شاه صفوى و خانواده او ساختمان مخصوصى که به نام بیگربیکى شهرت دارد، بنا شد که هم اکنون نیز وجود دارد و طاق‌هاى آن داراى تزئینات نقاشى است.
نام پل خواجو، تحریف کلمه خواجه است که به مناسبت لقب بزرگان و خواجه‌های عصر صفوی نام گذاری شده است، طول پل 133 متر و عرض آن 12 متر است.
پل خواجو به خاطر معماری و تزئینات کاشی‌کاری آن از دیگر پل‌های زاینده رود مشهورتر است، این پل که در دوران صفوی یکی از زیباترین پل‌های جهان به شمار می‌رفت، بیشتر به منزله سد و بند بوده است.
در میان هریک از 2 ضلع شرقی و غربی پل ساختمانی بنا شده که شامل چند اتاق مزین به نقاشی است، این ساختمان که شاه‌نشین نامیده می‌شود در آن دوره جایگاه بزرگان و امیرانی بوده که برای تماشای مسابقات شنا و قایقرانی بر روی دریاچه مصنوعی به این مکان فراخوانده می‌شدند.
این پل از حیث معماری و استحکام، بی‌اندازه زیبا و بی‌نظیر است و وجود تزئینات کاشی‌کاری فراوان و غرفه‌های بالا و نمای غرفه‌های طرفین با کاشی‌های الوان، پل خواجو را در شمار آثار بسیار ممتاز اصفهان قرار داده و از دیگر پل‌های زاینده‌رود مشهورتر کرده است.
جهانگردان و سیاحان زیبائی‌های پل خواجو را وصف کرده و آن را در زمره شاهکارهای مسلم معماری ایرانی اسلامی به شمار آورده‌اند زیرا این پل یکی از زیباترین تناسبات را دارد و می‌توان گفت زیباترین پل دنیا است.
این پل باشکوه و ظریف است و تا جایی که امکان داشته روی جزئیات آن کار شده و تمامی مسائل فنی در آن رعایت شده است.
غرفه ها و اطاق‌هاى وسط پل به همان طرز نقاشى و طلاکارى دوره صفویه باقى است و طبقه بالاى اطاق‌ها را در چندین سال قبل خراب کرده‌اند، پشت بغل‌هاى این پل از کاشی‌هاى خشت هفت رنگ تزئین شده که متأسفانه در اثر بى‌مواظبتى و یا تأثیر باد و باران همه ساله تعداد زیادى از آنها خراب و از بین رفته بود.
در گوشه‌های ضلع شرقی پل خواجو دو شیرسنگی وجود دارد که نماد سپاهیان بختیاری محافظ اصفهان و زاینده‌رود هستند، دوشیر در 2 طرف پل قرار دارند که محافظان پل بوده و از خصوصیات بارز آنها این است بعد از غروب آفتاب چشمان آنها که برنگ قرمز هستند و مانند دو چراغ قرمز می‌درخشند و آن پدیده حتی درشب‌های بارانی و بدون مهتاب هم صورت می‌گیرد.
نمای شرقی پل بسیار زیبا طراحی شده است، در سمت شرق پایه‌ها فرم پلکانی دارند که علاوه بر مسائل هیدرولیکی، محلی مناسب برای نشستن مردم است.
در وسط پل ساختمان شاهی قرار دارد و زیر ساختمان شاهی در تراز پایه‌ها، محوطه ای مسطح و سنگی وجود دارد که علاوه بر برآورده کردن مقاصد فنی، محلی برای تفریح و تفرج مردم است.
در سمت غربی فرم پایه‌ها به صورت آب شکن‌های زاویه دار است و برخلاف سمت شرقی که پل حالتی صلب وسنگین را القا میکند، سمت غربی حالت سبکی و ظرافت را به وجود می‌آورد.
پایه‌های پل تا طاق‌ها با سنگ‌هائی که علائم سنگ تراشان صفوی روی آن خودنمایی می‌کنند، ساخته شده است و آب روها در 2 طرف روباز هستند و در میانه‌ی پل توسط تخته سنگ‌هائی پوشانده شده‌اند.
میان پل درامتداد محور طولی و در زیر طاق‌های پل به صورت سکوهای بزرگی طراحی شده که مکانی بسیار زیبا و دلپذیر را برای نشستن و تفرج ایجاد میکند.
در وسط پل و در طبقه‌ی فوقانی، ساختمان شاهی قرار دارد که دارای تزئینات نقاشی زیبائی است و محل تفریح شاه و خانواده‌ی سلطنتی بوده است که در زمان بیگلربیگی گری صدر اصفهانی، روی عمارت شاهی عمارتی ساخته بودند که به همین مناسبت اسم آن را عمارت بیگلربیگی گذاشته‌اند، ولی در سال 1310 هجری قمری مأمورین ظل‌السلطان آن را تخریب کردند.
در سمت شمال وجنوب پل نیز فضاهائی تعبیه شده که احتمالاً مربوط به مراسم جشن و یا محل نگهداری ادوات مربوط به تبدیل کردن پل به سد و مأمورین مربوطه بوده است.
پل خواجو دارای 24 دهانه‌است که از مکعب‌های به دقت تراش‌خورده ساخته شده و در بخش میانی، با سدهای چوبی برای گرفتن جلو رودخانه مسدود شده است، دهانه‌های پل به صورت جناغی است و هر جناغی بسته به دهانه دارای شکل متفاوتی است و کف هر جناغی به صورت دیواره سد بالا آمده است و سنگفرش شده، دهانه‌های روی هر جناغی باز شده که آب وقتی از دریاچه تجاوز می‌کرده روی سنگفرش می‌آمده و به شکل آبشاری از جلو و روی پله‌های ایجاد شده روان می‌‌شده است.
جرزهایی که جلوی آب و سینه به سینه آن قرار می‌گیرند به صورت نیم گرد طراحی شده و پایه‌ها در قسمت آن طرف پل به شکل پلکانی در آمده است، این شکل پایه‌های پل بهترین شکل برای بریدن آب و پخش فشار آب بوده و پایه‌ها بهتر می‌توانند مقاومت کنند و در برابر آب به‌ویژه هنگام باران و پر آب بودن پایدار بمانند و در ماه اردیبهشت و اغلب سال‌های پر باران پل حتی با حجم زیاد آبی که از آن عبور میکند صدمه ندیده است.
از جمله ویژگی‌های خاصی که این پل خواجو را از دیگر پل‌ها متمایز میکند می‌توان به وجود فضاهای معماری در پل، تزئینات کاشی و نقاشی، عملکرد سد و تبدیل پل به سد و طراحی جهت مقاصد تفریحی موقعیت است.
پل خواجو در نگاه نخست اثری هنرمندانه از معماری صفوی است، اما برجستگی جلوه‌های هنری این بنا ارزش‌های مهندسی آن را پنهان کرده است.
خصوصیات مهندسی پل بازخوانی آن را در ردیف مهندسی تحلیلی قرار می‌دهد، مهندسی‌ای که با کیفیت و کمیت زمانی و مکانی ارتباطی تنگاتنگ داشته و درک آن از راه تحلیل و مدل‌سازی ممکن است.
شعرای اصفهان درباره پل خواجو اشعار زیبائی سروده و در این سروده‌ها زیبایی‌های آن را ستوده‌اند، از جمله این سروده‌ها قصیده بلند صائب تبریزی در وصف یکی از روزهای جشن و چراغانی در کنار این پل است.
به نوشته تاریخ نگاران و پژوهشگرانی که درباره سلسله صفوی بررسی کرده‌اند، هدف شاه عباس دوم از ساختن پل خواجو پیوند دادن دو محله خواجو و دروازه حسن آباد با تخت فولاد و راه شیراز بوده‌است.
گردشگران و جهانگردانی که در دوره‌های گوناگون به اصفهان آمده‌اند، زیبائی‌های پل خواجو را ستوده، آن را در زمره شاهکارهای جاودانه معماری ایرانی و اسلامی به شمار آورده‌اند.
پل بابا رکن الدین یا پل خواجو، در شهر اصفهان و بر روی رودخانه زاینده‌رود در شرق سی وسه پل قرار دارد. این اثر در تاریخ 15 دی 1310 با شمارهٔ ثبت 111 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.
گزارش از زینب کلانتری
انتهای پیام/ آ
