افراسیابی: تفکر خوارجی گری را بشناسیم

گروه مذهبی، آنچه با دقت در متون دینی به‌دست می‌آید توصیه به مدارا و تحمل عقاید و افکار گوناگون و هم‌زیستی مسالمت‌آمیز با پیروان سایر ادیان و مذاهب است و پیشوایان دین هر گونه تنگ‌نظری و سختگیری در این زمینه را شیوه و منش خوارج دانسته‌اند.

به گزارش بولتن نیوز، کنفرانس وحدت اسلامی با سخنرانی علی لاریجانی؛ رئیس مجلس شورای اسلامی دیروز به کار خود پایان داد. برگزاری این کنفرانس بهانه ای شد تا شاهد برگزاری یک مناظره ی مجازی با حضور و مشارکت فعال حجت الاسلام و المسلمین دکتر یحیی صالح نیا؛ مدرس دانشگاه و امام جمعه ی غرب تهران، حجت الاسلام و المسلمین سید حمید حسینی؛ رئیس دانشگاه مجازی علوم قرآن و حدیث، محمد صادق افراسیابی؛ مدیرگروه علمی تخصصی روابط عمومی دانشکده خبر، دکتر سپیده فهیمی ‌فر، دکترای علم اطلاعات و دانش‌شناسی، هانیه ناظری؛مدرس دانشکده خبر، نجمه قنبری؛ مدرس دانشگاه، صدیقه آجودانی؛ برنامه ساز تلویزیونی و مدیر روابط عمومی رادیو خانواده، فاطمه اصلان‌زاده؛ مدرس دانشگاه و دانشجوی دکترای سیاستگذاری فرهنگی، علی اصغر مینایی، قائم مقام سابق معاونت سیاسی سازمان صدا وسیما، میترا علوی طلب، مدرس دانشگاه و نواب شکاری؛ مدیرمسوول ماهنامه رسا باشیم.
آنچه در پی می‌آید مشروح این مناظره وایبری است.
سپیده فهیمی فر: هر چند هفته گذشته شاهد برگزاری کنفرانس وحدت اسلامی در تهران بودیم، اما همانطور که ملاحظه کردید در همان هفته ی شاهد حرکت خیابانی عده ای در شهر قم بودیم که بر خلاف ارزشهای وحدت آفرین تلاش کردند تا میان شیعیان و برادران سنی اختلاف ایجاد کنند و تصاویر آن در شبکه های اجتماعی موبایلی پخش شد. در مجموع ایجاد اختلاف و یا نشان دادن وجوه اختلاف و تفرفه افکنی برای پیروان یک دین آسمانی مناسب نیست و مطمئنا از قدیم شیوه هایی برای این اختلاف افکنی توسط دشمنان جامعه ی اسلامی وجود داشته است. حال سوال این است که چگونه می توان وحدت را مستحکم تر کرد؟ چگونه می توان راه های ایجاد اختلاف را شناسایی کرد؟ چه تدابیری باید اندیشیده شود؟ چه ارگان ها و نهادهایی می توانند موثر باشند؟
محمد صادق افراسیابی: برای شروع بحث چند مطلب هست که به نظرحقیر اهمیت دارد اولا ایران امروز، بر اساس اتحاد ملی و انسجام اسلامی توانسته است به پرچمدار تمدن اسلامی در جهان تبدیل شود. دراین میان صهیونیزم ستیزی و عدالت خواهی به عنوان یکی از شاخصه های جریان فرهنگی تفکر اسلامی ایرانی در سطح جهان مطرح شده است. ثانیا تعامل شیعه و سنی و برادری ایشان در سایه ی توجه به شخصیت پیامبر اعظم(ص) باعث رشد شاخصه های توسعه ی دینی در کشور شده و همین امر توطئه های دشمن را در گسترش وهابیت در داخل ایران خنثی کرده است. بنابراین اگر ما سه جریان فرهنگی شیعه و سنی معتدل و متعادل و معتقد به اسلام ناب محمدی، شیعه و سنی افراطی (مشابه تفکر خوارجی گری در زمان امیر المومنین) و جریان صهیونیزم را به عنوان سه جریان اصلی و بازیگر عرصه های فرهنگی و رسانه ای جهان اسلام بشناسیم، جریان صهیونیزم تلاش می کند تا از طریق جریان شیعه و سنی افراطی و خوارجی گری با ایجاد اختلاف ازدرون، جنگ نرم خود را دنبال کرده، فروپاشی از درون را دنبال کند. حرکتی که در قم در هفته ی گذشته شاهد بودیم که عده ای از افراطیون شیعه از درب منزل یکی از افراد روحانی نما بر علیه مقدسات برادران اهل سنت، شعار دادند قطعا طراحی فتنه ای جدید با هدف تکمیل فتنه های گذشته و در راستای جنگ نرم و هدف قرار دادن نظام ولایت فقیه در عصرغیبت است. واقعیت این است که ما باید تفکر خوارجی گری زمان خود را به خوبی بشناسیم. همزمان با این برنامه، مطالعات حقیر بیانگر آن است که عده ای به شکل حرفه ای در شبکه های اجتماعی مجازی تربیت شده اند تا کلیپ های اختلاف برانگیز و پیامهایی بر خلاف جریان اتحاد شیعه و سنی در ایران داشته باشند. در این فضا، لازم است عقلانیت دینی گسترش پیدا کرده و خصوصا در قشر جوان و نوجوان که دارای احساسات پاک است، مسایل تبیین شود و ضرورت الگو گیری از رفتار مولای متقیان خصوصا صبر و سکوت ایشان برای حفظ کیان امت اسلامی به شکل مناسب بیان شود. مباحثی که عرض کردم کلیات بحث بود ولازم است جزییات مطلب با نظرات سایر اعضای گروه تبیین شود.

نجمه قنبری: دسته بندی جالبی بود.
هانیه ناظری: بله! دسته بندي آقاي افراسيابي بسيار جالب و بجا بود. من چنين دسته بندي را در تحلیل فعاليتهاي سياسي عقيدتي جهان اسلام قبلا نديده بودم .
میترا علوی طلب: هر چند اختلافات شيعه و سنی در تاریخ کشور ما بسیار عمیق و ریشه دار بوده و گاه به خشونت و کشتار و زبان بریدن و قطع عضو هم رسیده، اما چون در اصل و اساس دو مذهب، مشترکات بیش از اختلافات است، زمان آن رسیده که با عزمی عمومی این اختلافات از بین برود. اما یک نکته از قدیم گفته اند با حلوا حلوا کردن دهان شیرین نمیشود. ما چطور میتوانیم از رفع اختلاف حرف بزنیم ولی به عنوان مثال در استخدام یک اهل سنت در دانشگاه یا یک اداره، اینقدر مشکل وجود داشته باشد؟ آیا می توانیم به اهل سنت بگوییم ما با شما مشترکات زیادی داریم ولی شرمنده از استخدام شما معذوریم؟
افراسیابی: قطعا باید یک عدالت، برابری و برادری واقعی پدید بیاید تا سوء تفاهم ها برطرف شود.
ناظری: با توجه به مباحث مطرح شده و اتفاقاتي كه اخيرا به خصوص در فضاي مجازي در دامن زدن به اختلاف بين شيعه و سني افتاد، ميشود اينطور تصور كرد كه گروهي شيعه يا سني افراطي قصد ايجاد اختلاف دارند اما من معتقدم بايد در اين موارد به يك نكته دقت كنيم و آنهم اين است كه نهايتا چه گروه يا تفكري در اين اختلافات پيروز ميدان ميشود؟ اگر به اين سوال جواب بدهيم متوجه خواهیم شد كه هر اقدامي توسط شيعيان يا سني هاي افراطي انجام ميشود كاملا هدايت شده است. اگر چنين اتفاقي در قم افتاده كه به صورت علني و در اماكن عمومي به اهل تسنن به هر دليل و شكلي توهین شده واقعا بايد سخت ترين برخوردها با مسببين اين حركت انجام شود. چون قطعا، اين كار به طور مستقيم و عميقا به ضرر تشيع خواهد بود. من فكر نميكنم اين قبيل اتفاقات از روي جهل و ناداني است، بلکه مسلما عده ای ناآگاه ابزار دست دشمن شده اند و قطعا تخريب چهره تشيع و به خصوص حكومت ولايي جمهوري اسلامي ايران مد نظر بوده است. آن هم در روزهاي برگزاري كنفرانس وحدت اسلامي در ايران و ايستادن تمام قد ايران در برابرتفكرات داعشي در منطقه.
افراسیابی: حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای دکترصالح نیا امام جمعه ی کن و حومه(غرب تهران) قبل از مشارکت در این بحث با ارسال پیامی برای حقیر اینگونه نظرات خود را منعکس فرمودند که نظرم در زمینه وحدت بسیار بحث برانگیزاست و با مطالبی که در گروهها وتریبونها گفته می شود کمی متفاوت است. من از ایشان درخواست می کنم که نظرات خود را در همینجا بیان فرمایند.
دکتر یحیی صالح نیا: وحدتی که با همایش های روبنایی و بدون حل مشکلات بنیادی جهان اسلام به آن می رسیم نهایتش این می شود که در کنفرانس وحدت در یک زمان و زیر یک سقف، علمای شیعه و سنی دو نماز جماعت جداگانه برگزار کردند.
افراسیابی: به نظر حقیر میشود به جای برگزاری همایش و سمینار  از ظرفیتهای شبکه های اجتماعی حقیقی و مجازی برای تحکیم دوستی ها میان شیعیان و برادران اهل سنت استفاده کرد چون چیزی که الان نیاز است بیشتر از ارائه ی مقاله و بیان نظریات مبتنی بر وحدت است.  ما به خود وحدت و تحکیم دوستی ها نیاز داریم. عمل نیاز است.
ناظری: بله همينطوراست. شبكه هاي اجتماعي به ذات خود  يك رسانه كامل هستند كه در اختيار اشخاص قرار گرفتند. در واقع يك بستر رسانه اي هستند، و واقعا بايد دراين فضا از تمام یا حتي بخشي از ظرفيت ها براي موضوع تحكيم دوستي و روابط حسنه میان مسلمانان اعم از شيعه و سني بخوبي استفاده كرد. البته بايد در فضاي مجازي هوشمندانه عمل کرد چون به هر حال همين ظرفيت براي دشمنان اسلام و مغرضين و تندروها هم وجود دارد. اگر در جهت محكم كردن وحدت بين شيعه و سني در فضاي مجازي بخواهيم پيش رويم بايد كاملا هدفمند و با ترسيم چشم انداز و مشخص نمودن برنامه اقدام شود .
افراسیابی: در خصوص چگونگی شبکه سازی در فضای حقیقی هم باید بسیار هوشمندانه عمل کرد. باید تمامی مظاهر اختلاف را کنار گذاشت تا یکپارچگی ظاهر شود. حقیر احساس میکنم اگر مبنای فتوای مقام معظم رهبری در اقتدا به نمازهای جماعت در مکه و مدینه، جلوگیری از تشتت و ارائه ی تصویری نامناسب از مسلمین شیعه و سنی است، شاید اگر در کشور هم اهل سنت و شیعه بر اساس حضور در مناطق به اکثریت اقتدا کنند، بسیاری از مشکلات حل شود و یک تصویر بهتری از انسجام اسلامی ایجاد شود.
فهیمی فر: امروزه بحث شبکه های اجتماعی ازدیدگاه علم سنجی در ایجاد روابط بین مولفان، در تشکیل شبکه های هم تالیفی با توجه به کشور، ملیت و نوع همکاری، مشترکات موضوعی که می تواند با موضوع ترویج دین اسلام خواه اهل سنت و خواه اهل تشیع و به خصوص تشکیل مرکزیت ها و نیز افراد موثر در شبکه باشد بسیارکارآمد است.
افراسیابی: درست است، شبکه های اجتماعی هم بر اساس نظریه ی بازار پیام دکتر محسنیان راد و هم جامعه ی شبکه ای کاستلز، نقش بسیار مهمی در آینده ی جهان اسلام خواهند داشت، فکر میکنم باید کمپین هایی در این خصوص طراحی شود. ضمن آنکه برای کانونهای دینی شبکه های اجتماعی یک فرصت کامل هستند چون روابط دینی روابط افقی هستند و بر خلاف روابط سیاسی که در گذشته عمودی بودند، روابط دینی از ابتدا افقی بودند و روحانیت همیشه در بین مردم حضور داشته است. بنابراین الان هم حوزه های علمیه و کانونهای دینی میتوانند از فرصت شبکه های اجتماعی برای گسترش عقاید دینی و مقابله با اقدامات تفرقه برانگیز دشمنان اسلام استفاده کنند.
فهیمی فر: اهمیت بحث تشکیل گروه های فکر و نخبگان یک موضوع در شبکه های اجتماعی همواره مورد بحث است و اگر گروه های ترویج دهنده ی یک موضوع به عنوان مثال دین اسلام با همکاری اهل سنت و شیعه تشکیل شود در انسجام گروهی و تراکم شبکه ای و نیز بالارفتن ظرفیت های فکری به لحاظ علنی با توجه به شاخص های علم سنجی و ترسیم شبکه های همکاری، وحدت این دو گروه را به جهانیان به لحاظ علمی نیز اثبات خواهد کرد.
افراسیابی: درست است، احساس میکنم اگر وحدت شیعه و سنی به طور طبیعی دنبال شود و چه در فضای مجازی و چه فضای اجتماعی و از اقدامات تشریفاتی و تصنعی دوری کنیم بسیار راهگشا خواهد بود. حقیر در زمانی که در ستاد عالی کانونهای فرهنگی هنری مساجد کشور حضور داشتم، با همین سیاست موفق به جلب اعتماد برادران اهل سنت شدم و توانستم برخی جشنواره ها و فعالیتهای فرهنگی مشترک را با همراهی ایشان در سطح استانهای سنی نشین برگزار کنم.
فهیمی فر: بله اما به نظر من رسانه های گروهی نیز در انعکاس این وحدت بسیار موثرند یعنی تاثیر بر عموم مردم همواره راه
گشاست.
افراسیابی: هیچ دلیلی برای فاصله از برادران اهل سنت وجود ندارد و ما باید واقعا با برادران خود تعامل کنیم وهم از لحاظ بودجه وهم سایرامکانات کشور اجازه دهیم برادران اهل سنت پا به پای شیعیان در طراحی فعالیتهای فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی حضور داشته باشند.احساس میکنم یک بی اعتمادی وجود دارد که این بی اعتمادی فقط با واگذاری امکانات فرهنگی، رسانه ای، اجتماعی وسیاسی به برادران اهل سنت از بین خواهد رفت.
فهیمی فر: بله باید درعمل دیده شود که تفاوتی وجود ندارد .
افراسیابی: مقام معظم رهبری در این خصوص پیش کسوت بوده و درجمع استانهای سنی نشین به سازمان صدا و سیما تکلیف فرمودند که اذان برادران اهل سنت پخش شود.
صالح نیا: رفت و آمد مرتب نفرات شاخص مذاهب به خانه ها و مدارس همدیگر(نه ارتباط های تشریفاتی و گذرا از نوع همایشی) بدون اینکه لازم باشد باهم بحثی بکنند وحدت را ایجاد و به پایین دستها تسری می دهد. اما هنوز در بین مراجع عظام، رفت و آمد مرتبی وجود ندارد چه برسد به رفت و آمد با دیگر مذاهب.  لذا قلبها و فکرها مرتب در حال دورشدن است. پیامبر فرمودند: رفت وآمد در بین امت من باعث رحمت و مهربانی است.
افراسیابی: درود بر جنابعالی استاد بزرگوارم. حقیقتا فرمایش استاد صالح نیا قلب حقیر را نسبت به سخنانی که عرض کردم مطمئن تر کرد.
صدیقه آجودانی : چند نکته لازم است عنوان شود. ضمن تشکر از دسته بندی و هدایت بحث، در بحث وحدت شیعه و سنی اگر با تکیه بر نقش رسانه به ویژه شبکه های اجتماعی مورد توجه است باید یک بازگشت به مباحث قبلی، در خصوص کارکردها و آسیب های شبکه های اجتماعی داشته باشیم. ما الان در شبکه های اجتماعی با چهار نوع حرکت تبلیغی روبرو هستیم، یکی جریان شیعه افراطی یا به تعبیر مقام معظم رهبری شیعه انگلیسی است که در قالب احیای اسلام علوی و شعائر شیعه مشغول فعالیت هستند و آن چیزی که امسال در قم و دوسال پیش در مشهد رخ داد حاصل تبلیغات این جریان و تفکر هست. بخش دوم شیعه خنثی یا همان طرفداران جدایی دین از سیاست هستند که در گروه ها و شبکه های اجتماعی نقش هندلینگ برای جریان اول را دارند و خطر آنها گاهی، از جریان اول بیشتراست، چون ناآگاهانه رسانه گروه اول میشوند و چون در مباحث، قدرت تحلیل ندارند با نشر مطالب تفرقه افکن و سکوت در ادامه آن باعث نوعی تشویش و شبهه و در عین حال تفرقه میشوند. در خصوص دو گروه دیگر که جریان تفرقه را تشدید میکنند و خودشان گاهی سردمدار آن هستند گروه وهابیت با اندیشه های خاص خود یکی از گروه ها است و بعد از آن اهل سنت معترض وافراطی. اگر داخل کشور را در نظر بگیریم نزدیک به جریان کردهای جدایی طلب عراق همان اهل سنت معترض و افراطی است که این گروه خودش دو بخش دارد. عده ای کورکورانه برای ایجاد دولت اسلامی در شام و عراق در دام تفرقه شیعه و سنی افتادند وعده ای آگاهانه در پی ضربه زدن هستند. در این دوجریان اخیر هم تسلط اهل سنت به آیات الهی و همینطور مناظره در قالب استناد به روایات در کنار ضعف شیعیانی که بی محابا درگروه های شبکه های اجتماعی وارد بحث میشوند و در بیان روایت و استناد قرآنی ضعیف عمل کرده، باعث سکوت شیعیان و گاهی فحاشی میشود که هر دو ناپسند است و باید به سمت گفت و گو حرکت کنیم. همه اینها از دلایلی است که باز به این تفرقه دامن میزند. در هر صورت باید از هر اقدام تفرقه برانگیزی دوری کرد. طبق فرموده امام (ره) شیعیان میتوانند پشت سراهل سنت نماز بخوانند، حالا اگر اهل سنت دلش نمیخواهد به شیعه اقتدا کند محل مناقشه و منازعه نیست، هرچند از باب وحدت بهتر عمل به آن است ولی دلیل بر تبری هم نمیشود. سوالاتی هم مطرح شد که پاسخش واقعا گسترده است چون هر مذهب اهل تسنن ویژگی خاص خودش را دارد و بعضی نزدیک به شیعه و بعضی کاملا دور هستند.
نواب شکاری:  برای پژوهش در موضوع ریشه یابی اختلافات ترجیح میدهم از بالا و در دو روش به این موضوع توجه کنم :از بالا و نگاه تاریخی- از بالا و نگاه جهان و منافع امروز. من موافق روش دوم هستم اما با توجه به قشری از جامعه که دنبال انتقام گیری 1400 سال پیش در هزاره سوم از کسانی هستند که 6 نسل قبلشان هم سنمی با آن نسل نداشته اند، میشود آن نگاه تاریخی را هم از دیدگاه های گوناگون مورد بررسی قرار داد. به طور عملی مصادیق وحدت شیعه و سنی در بررسی از هر دو روش که عرض کردم، فراوان است. هم در تاریخ و هم در ملزومات عصر حاضر. شما اگر به شهرستان خنج در جنوب استان فارس تشریف ببرید میبینید که خیلی راحت شیعه و سنی ازدواج و زندگی میکنند و مذهبشان نیز حفظ میشود. یا خیرین اهل تسنن، مدرسه و بیمارستان در شهرهای شیعه میسازند. از نظر فقهی در اصول و فروع و واجبات و محرمات، بسیار وحدت داریم. اختلافات به شکل ظاهری است. مثل اینکه برخی از ظواهر چنین فرض شده تا شیعه از سنی شناخته شود. بنابراین ریشه ی اختلافات امور واقعی نیستند، بلکه تلاش دشمن اسلام و خصوصا یهودیان صهیونیزم است که به عنوان ریشه ی اصلی اختلافات باید شناسایی و خشکانده شود. توجه به اصول هم از مبانی وحدت است. توحید، نبوت و معاد اصول مشترک ما هستند. در بحث تاریخی هم که همکاریهای نظامی امیرالمومنین(ع) و حسنین (ع) با خلفا را داشتیم و همچنین وصلتهای خانوادگی در طول تاریخ اسلام همه مصادیق وحدت هستند .
سید حمید حسینی: در تکمیل فرمایش جنابعالی ممکن است برخی نسبت به موضوعاتی که مطرح کردید شبهاتی داشته باشند و همه مطالب شما را قبول نکنند. آنچه با دقت در متون دینی به‌دست می‌آید توصیه به مدارا و تحمل عقاید و افکار گوناگون و هم‌زیستی مسالمت‌آمیز با پیروان سایر ادیان و مذاهب است و پیشوایان دین هر گونه تنگ‌نظری و سختگیری در این زمینه را شیوه و منش خوارج دانسته‌اند. آنها معتقد بودند بسیاری از مردم از سر ناآگاهی و بدون غرض‌ورزی در راه‌های دیگر قرار گرفته‌اند؛ لذا به‌جای لعن و دفع، همه تلاش و همت خود را صرف جذب و آگاه‌سازی آنان می‌کردند. این نوع نگاه ضمن تأیید ضرورت تبری از انحراف و عقاید باطل، اجازه بیزاری جستن از افراد را به‌سادگی صادر نمی‌کند. زیرا بر این باور است که تا به تمام شدن حجت و وجود عناد و لجاجت کسی در برابر حقیقت یقین نداشته باشیم نمی‌توانیم او را متهم یا لعن کنیم. رسیدن به چنین یقینی جز درباره افرادی نادر ممکن نیست. زیرا ما از شرایط، زمینه‌ها و زاویه دید دیگران بی‌خبریم و نمی‌دانیم اگر خودمان به‌جای آنها بودیم چگونه رفتار می‌کردیم. به هر حال حتی اگر دلایل درون دینی ما را از تبری جستن نسبت به دگراندیشان نهی نمی‌کرد، باز هم نمی‌توانستیم این شیوه را جایز بدانیم؛ چرا که غیر اخلاقی و غیر انسانی بودن آن را به‌وضوح تشخیص می‌دهیم. چه رسد به جایی که این همه تأکید و سفارش اهل بیت (علیهم‌السلام) را درباره بر و احسان به مخالفان و عیادت از بیماران و رسیدگی به فقیران آنها در اختیار داریم. روشن است که این‌گونه سفارش‌ها را نمی‌توان ناشی از تقیه دانست. چرا که تقیه تنها در برابر حاکمان و برای مصون ماندن از تعرض و آزار آنها مفهوم پیدا می‌کند و نه در برابر عموم مردمانی که دشمنی و عنادی با ما ندارند. ضمن اینکه برای تقیه کافی بود شیعیان را به مدارا و مخفی کردن اسرار سفارش کنند و توصیه به محبت و احسان نسبت به مخالفان ضرورتی نداشت.
فاطمه اصلان زاده: فرمایشات جنابعالی درست است. من هم معتقدم ایمان، انسان دوستی و وحدت بین مسلمانان جزو ذات فرهنگ اسلامی به شمار می آید و بنابراین هرگونه تفرقه و اختلاف آفرینی به هیچ عنوان با این فرهنگ همخوانی ندارد. وحدت شیعه و سنی از مبانی اندیشه امام خمینی (ره) است و بارها به این نکته تاکید داشته اند که رمز پیروزی انقلاب اسلامی وحدت بین آحاد ملت ایران بوده است. لذا تداوم این انقلاب نیز با حرکت در مسیر وحدت امکان پذیراست، متاسفانه وضعیت فاجعه آمیز امروز جهان اسلام نیز به دلیل نادیده گرفتن ضرورت وحدت بین مسلمان به وجود آمده است و دراین میان تنها دشمنان اسلام هستند که از این عدم انسجام و تفرقه بین مسلمانان سود برده و در پی اجرای دسیسه های خود هستند. بنابراین لازم است اندیشمندان علمی اهل تسنن و تشیع از هر فرصتی برای تحکیم وحدت بین مسلمانان و به ویژه شیعه و سنی استفاده کنند. در این میان هرگونه اقدام تنش آمیز آب به آسیاب دشمن ریختن است. به نظر می رسد در این میان لازم است تا مجمع تقریب مذاهب اسلامی فعالتر شده و با برگزاری سمنیارها و نشست های مختلف باعث نزدیکی افکار و اندیشه های مسلمانان شده و با آگاهی بخشی مانع از اقدامات رادیکالی و بنیادگرایی مذهبی که فرصت سوء استفاده را برای دشمنان جهان اسلام فراهم می کند، شود. لازم به ذکر است همانطور که همه اندیشمندان شیعه وسنی بدان معتقدند وحدت بین مسلمانان به ویژه در شرایط حاضر یک فرضیه و تکلیف است و همه باید در این مسیر گام برداریم.