«اچ۳»، پیچیده ترین عملیات هوایی تاریخ: حملۀهوایی به پایگاه الولید

گروه سیاسی، عملیات اچ۳ که از آن به عنوان حمله به اچ۳ نیز یاد می‌شود، یکی از عملیات‌های هوایی مهم در جنگ ایران و عراق بود. از این عملیات به عنوان یکی از بزرگترین عملیات‌های هوایی دنیا که به نام فانتوم‌ها ثبت شده‌است، یاد می‌شود. طی این عملیات فانتوم‌های نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در تاریخ ۴ آوریل ۱۹۸۱(۱۵فروردین ۱۳۶۰) پایگاه هوایی الولید(پایگاه‌های هوایی اچ۳) را در غربی ترین نقطه عراق، در مرز مشترک عراق و اردن بمباران کردند و آن‌را منهدم ساختند. در این عملیات بیش از ۴۸ هواپیمای عراقی که بیشتر آن ها بمب افکن های روسی(میگ ۲۳، سوخو ۲۰، تپولوف ۱۶، تپولوف ۲۲) بودند از بین رفتند.

به گزارش بولتن نیوز، طراح این عملیات استراتژیک، سرهنگ فریدون ایزدستا و سرلشکر بهرام هوشیار بودند. آن دو طرح حمله به پایگاه هوایی الولید را به صورت محرمانه با سرلشکر جوادفکوری فرماندۀ وقت نیروی هوایی مطرح کردند که براساس طرح ابتدایی قراربود، ۱۰فروند فانتوم مسلح، ۸ فروند اصلی و ۲ فروند رزرو از پایگاه همدان به پرواز درآیند و نیز برای گمراه کردن دشمن، ۳ فروند اف ۵ دقایقی قبل از بمباران اچ-۳ توسط فانتوم ها، از پایگاه هوایی تبریز به پالایشگاه کرکوک حمله کنند.

در تاریخ ۴ آوریل، ۸ فروند جنگنده اف-۴ ئی با کمک دو مرحله سوخت گیری هوایی موفق شدند از مرز مشترک هوایی عراق-ترکیه گذشته و از نقطه مشترک مرزی سوریه با عراق وارد محدوده هوایی عراق شده و عملیات را موفقیت‌آمیز به انجام برسانند. مسیر طی شده توسط فانتوم های ایرانی برای اجرای موفقیت آمیز این عملیات بیش از ۳۵۰۰ کیلومتر بود که با چهار مرحله سوخت گیری ممکن شد. این عملیات با توجه به تجهیزات بکار رفته در آن، از لحاظ فنی یکی از پیچیده ترین عملیات‌ هوایی جهان به شمار می‌رود.

در سال ۱۹۸۱ منابع اطلاعاتی ایران دریافتند که نیروی هوایی عراق تعدادی از بمب‌افکن‌های خود را برای دور ماندن از حملات هواپیماهای ایرانی و جلوگیری از نابودی آن‌ها بر روی باند فرودگاه به پایگاههای سه گانهٔ اچ (اچ۳ یا الولید) در دورترین نقطهٔ غرب این کشور منتقل ساخته‌است. در حالت معمول، هواپیماهای ایرانی برای بمباران این پایگاه می‌بایست از مرزهای شرقی عراق واردشده و پس از گذشتن از آسمان بغداد و بسیاری از شهرهای دیگر که تاسیسات پدافندی موثری داشتند به اچ ۳ می‌رسیدند و پس از انجام عملیات دوباره از همین مسیر باز می‌گشتند. در تمام طول مسیر جدای از موشک‌های زمین به هوا و توپ‌های ضد هوایی، هواپیماهای رهگیر عراقی نیز وجود داشتند که در صورت حمله به این، با توجه به برتری تعداد آنها نسبت به هواپیماهای مهاجم ایرانی بدون شک ادامهٔ عملیات را برای هواپیماهای ایرانی غیرممکن می‌ساختند. لذا قرار بر این شد که مسیری طولانی تر ولی با ریسک کمتر که از نوار مرزی شمال و غرب عراق می گذشت برای حمله انتخاب شود.

همچنین قراربود ۸ فانتوم، از پایگاه سوم شکاری شهیدنوژه به پرواز درآیند و پس از سوخت گیری بر فراز دریاچه ارومیه از نقطه مرزی مشترک ایران-عراق-ترکیه به سمت هدف ادامه مسیر دهند. این هواپیماها باید از کوهستان‌های مرزی عراق و ترکیه و در ارتفاعی پایین پرواز می‌کردند و پس از طی مسافتی طولانی بر روی خط مرزی عراق و ترکیه خود را به مرز سوریه و عراق رسانده و پس از یک نوبت سوختگیری دیگر به سمت اچ-۳ پرواز کنند. در تمام طول مسیر هواپیماها می‌بایست در ارتفاع پایین(۲۰ تا ۳۰ متری) پرواز می‌کردند تا از دید رادارهای دشمن پنهان بمانند. به علاوه باید در کل چهار مرحله عملیات سوختگیری هوایی انجام می‌گرفت چراکه طول مسیر سه برابر برد هواپیماهای ایرانی بود. به همین دلیل طبق برنامه میبایست ابتدا دو فروند بویینگ ۷۰۷ برای رساندن سوخت به فانتوم‌ها از فرودگاه تهران برخاسته و با آنان در بالای دریاچه ارومیه ملاقات و مرحله اول سوختگیری را انجام می‌دادند. همزمان دو فروند هواپیمای ۷۴۷سوخت رسان دیگر از فرودگاه دمشق در سوریه بلند شده و مرحله دوم و سوم سوختگیری هوایی در خاک سوریه انجام می‌گرفت. طبق برنامه ریزی عملیات، پس از هر نوبت سوختگیری هواپیمای مادر باید صبرمی‌کردند تا فانتوم‌ها عملیاتشان را بر فراز الولید انجام دهند و در راه بازگشت دوباره عملیات سوختگیری هوایی را انجام می‌داد.


روز عملیات هر هشت هواپیما در دو گروه چهارفروندی با اسامی البرز و الوند از باند فرودگاه همدان برخاستند و پس از سوختگیری از شمال شرق عراق و از فراز کوه‌های آرارات وارد منطقهٔ مشترک مرزی عراق و ترکیه شدند و در ارتفاع پایین بر فراز کوهستان‌های این منطقه به سمت غرب عراق حرکت کردند. در همین حین هواپیماهای مختلف نیروی هوایی از جمله اف-۴، اف-۵، اف-۱۴، سی-۱۳۰ و بونانزا در حال انجام ماموریت های گشت هوایی، دیده بانی بصری(در نقاط کور راداری) و شنود الکترونیکی بودند.

در ساعات مقرر تانکرهای سوخت‌رسان با فانتوم‌ها در همان نقاط پیش‌بینی شده، یعنی مرحله اول بالای دریاچه ارومیه و مرحله دوم در خاک سوریه روبرو شدند. فانتوم‌ها توانسته بودند با سکوت رادیویی و پرواز در ارتفاع پایین خود را از دید رادارهای عراقی پنهان دارند. ظاهراً چندین بار هواپیماها در رادارهای عراقی و ترکیه‌ای ظاهر می‌شوند اما عراقی‌ها تصور می‌کنند هواپیماها متعلق به نیروی هوایی ترکیه‌است که مشغول گشتزنی در طول مرزهایشان هستند.


این اشتباهی بود که کنترل‌های زمینی ترکیه نیز مرتکب شدند. هر هشت هواپیما که سوختشان پس از طی مسیری طولانی در حال اتمام بود به طور منظم عملیات سوخت گیری هوایی را انجام دادند. هواپیمای بوئینگ نیز با احتیاط کامل مشغول گشت زنی در طول مسیر شد تا در بازگشت، دوباره عملیات سوخت‌رسانی به فانتوم‌ها را انجام دهد. در آن سو فانتوم‌ها در ارتفاعی پایین و در حالتی که خلبانان آن می‌توانستند کوچک ترین حرکتی را بر روی زمین با چشم غیرمسلح ببینند به سمت اچ ۳ در حرکت بودند.

دقایقی بعد پس از ورود به خاک عراق فانتوم ها به دو دسته ی ۳ فروندی و یک دسته ۲ فروندی تقسیم شده و به سمت پایگاه های مورد نظر جهت بمباران ادامه دادند، همزمان اف-۵ های پایگاه تبریز عملیات ایذایی بمباران پالایشگاه کرکوک را انجام داده و باعث تمرکز قوای دفاع هوایی عراق در آن منطقه شدند. پرسنل پایگاه که با توجه به دور بودنشان از مرزهای خاوری هیچ گاه تصور نمی‌کردند هدف هیچ نوع حمله‌ای قرار گیرند در ابتدا به تصور این که هواپیماها خودی هستند شروع به تکان دادن دستهایشان کردند. دسته های فانتوم‌ها بر فراز پایگاه های سه گانه الولید، ارتفاعشان را جهت بمباران کمی افزایش دادند و عملیات انهدام تجهیزات را با موفقیت انجام دادند. سپس جهت انجام مرحله سوم سوخت گیری بطرف خاک سوریه ادامه مسیر داند. در این حال گروه متوجه اسیب دیدگی هواپیمای سروان(شهید) خضرایی می شوند که مورداصابت ترکش بمب های خود قرار گرفته بود. سروان خضرایی مجبور به فرود در فرودگاهی متروکه در منطقه دیرالزور سوریه شده و بقیه هفت اف-۴ به سمت ایران پرواز میکنند.

هواپیماهای ۷۴۷ سوخت رسان که ماموریتش به اتمام رسیده بود با خروج از نوار مرزی عراق و ترکیه از طریق آسمان ترکیه به تهران بازگشت.

در ابتدا، با توجه به نزدیکی اسرائیل به اردن و این که در سال ۱۹۶۷ نیز اسرائیلی‌ها فرودگاه‌های این کشور را بمباران کرده بودند، عراقی‌ها تصورکردند که حمله از جانب اسرائیلی‌ها صورت گرفته‌است.

تلفات ایران
این عملیات برای ایران تلفاتی در بر نداشت.

تلفات عراق
خسارات و تلفات ارتش عراق در این حمله به صورت تقریبی قابل برآورد است و حداقل تلفات این حمله بدین صورت است:

۳ فروند هواپیما آنتونوف-۱۲
۱ فروند بمب‌افکن توپولف-۱۶
۵ فروند سوخو-۱۷
۴ فروند میگ-۲۱
۸ فروند میگ-۲۳
۲ فروند داسو میراژ اف۱
۴ فروند هلیکوپتر

ضمناً یازده فروند هواپیمای دیگر به گونهٔ غیرقابل تعمیری خسارت دیدند که دو فروند از این یازده فروند بمب افکن توپولف-۱۶ بود. همچنین دو خلبان عراقی و چهارده پرسنل دیگر عراقی و سه مصری و یک افسر آلمان شرقی کشته شدند و نوزده عراقی، چهار مصری و دو اردنی به شدت زخمی شدند.


پانزدهم فروردین سالروز عملیات غرورآفرین دلاورمردان نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران به پایگاه هوایی الولید موسوم به H-3 گرامی باد.