تهران‌1500 بازی با امکانات و سوء­استفاده از پدیده­‌های نو

با این­همه ساخت و اکران تهران1500بیش و پیش از هر نکته­ای، بحثی قدیمی(!) را به میان­­آورد که همانا برخوردِ عمومی و اجتماعیِ فردِ ایرانی است با ورود یک پدیدۀ جدید و غالباً تکنولوژیک!

به یاد بیاوریم ورود تلفن­همراه، ماهواره، اصلاً رایانه، اتومبیل­های کولردار و سیستماتیک و یا حتی عمومیّت یافتن سازهایی چون گیتار و دیگرسازهای غربی و این آخری­ها هجوم انواع گوشی­های مدرن تلفن­همراه و رایانه­های قابل حمل(لپ­تاپ) و انواع پد های (صفحه­های) مجهز به رایانه و غیره و ذلک را ! حتی می­توانیم بازۀ زمانی این حافظۀ تاریخیِ ضعیف­مان را کمی گسترده­تر کنیم و تلوزیون­های رنگی عادی(!) را هم به لیستمان اضافه کنیم.

وجه اشتراک ورود همۀ این ابزار و وسایل مختلف شاید نوع برخورد ثابت ما با آن­ ها باشد. همۀ این­ ها برای این­که در جایگاه طبیعی و اصلی­ شان قرار گرفته و به عنوان ابزاری برای سهولتِ بیشتر زندگی مورد استفاده قرارگیرند، مسیری مشابه را پیموده اند؛ به این­ترتیب که ابتدا به عنوان یک کالای لوکس و تجملی مورد سوءاستفادۀ ما قرار گرفته­ اند، سپس اصطلاحاً از مُد افتاده و از آن­ها در رفتارها و روابط فرهنگی-اجتماعی­مان برای بازشناسی سره از ناسره (آدم حسابی از غیرش) سوءاستفاده شده و درنهایت و پس از این­ که کاملاً عمومیّت یافتند وشدند چیزی شبیه میز و صندلی، مخاطب اصلی خود را یافته و بلاخره مورد استفاده قرار گرفته و به ابزاری سودمند تبدیل شده اند.

بی­شک بحث نام­ گذاری این پدیده­ها را حتماً همگی به یادداریم که گه­گاه با اقدامات ضربتی ونوشداروی پس ازمرگ سهرابِ فرهنگستان ادب فارسی چقدر موجبات خنده و شوخی­ و تفریح مان را فراهم می­کرد وچه بسا طنز­های تلوزیونی و سینمایی و حتی روزنامه­ای که از این چشمۀ جوشان طنز و طنازی سیراب نشده ­اند!

با این­ همه و با وجود این پیشرفت ها و بالارفتن سطح زندگی شهری در طول نیم ­قرن گذشته که به­ خصوص در دهۀ اخیر بسیار هم شتاب گرفته، هنوز فرهنگی کلّی برای برخورد دُرست با این پدیده ­های ­نو عمومیّت نیافته و با وجود تلاش ­های مقطعیِ مدیران مختلفِ نهادهای فرهنگی و سیاست­ گذاری­ های فصلی دراین خصوص، فرهنگ ما به عنوان کلّی­ ترین عرصۀ بروز و ظهور ویژگی­های خاصِّ نژادی و اعتقادی­ مان، نه تنها الگویی دُرست و اصولی از خود و برای خود برنساخته ؛ بلکه حتی از الگوی اخلاقی وارداتی و یا تحمیلیِ خاصی نیز اقتباس نکرده و گویا حتی تصمیمی جدّی و همه­ جانبه برای گرته برداریِ این الگو نیز دیده نمی­شود! چه آن­ جا که صحبت از فرهنگ و فرهنگ­ سازی است هیج سمبه ­ای(هر قدر هم زورمند)کارگر نمی­ افتد و نخواهد افتاد و به قول معروف باید از درش وارد شد!

با این تفصیل چاره­ای نیست و ما مجبوریم به سیکل ورود تا عمومیّت یافتن پدیده ­های­ نو عادت کنیم و این بلبشو و افسارگسیختگی فرهنگی را که ناشی از سطحی­ نگری در مسایل مهم فرهنگی است، به جای فرهنگ ­مان بپذیریم.

***

در یک چنین وانفساییست که اولین انیمیشن بلند سینمایی ایرانی تحت عنوان تهران1500از راه­ رسیده و قرار است اکران نوروزی تهران و شهرستان­ها را در نوروز1392داغ کند. مسئله و بحثِ ما به هیج ­وجه کوچک وکم ­اهمیّت جلوه­ دادن تلاش گروهِ250نفری سازندگان این اثر هنری نیست. بماندکه بی­شک نگاهِ سهل­انگارانه و پذیرش دربست آن نیز جز خیانت درحقِّ این250نفر هنرمندِ ایرانی نخواهد بود و بررسی دقیق و بدون غرض­ورزی و تحلیل کیفیّات مثبت و منفی این اولین اثر انیمیشن بلندسینمایی درحکم وظیفۀ هر منتقدی است که با افتخار نصیب نگارندۀ این متن شده تا شاید به عنوان دویست و پنجاه و یکمین نفر، سهمی در این پروژۀ عظیم وطنی داشته باشد و جا دارد در نوشته­ای مجزا و مفصَّل به آن بپردازم.

همین یک­ماه پیش بود که اهالی فرهنگ و هنر در حاشیۀ برگزاری سی و یکمین دورۀ جشنوارۀ محترم فجر از اکران اولین فیلم سینمایی تماماً سه­بعدی ایرانی (آقای الف ؛ ساختۀ علی عطشانی) باخبر شدند و با آن­که فیلم یادشده هنوز به اکران عمومی درنیامده، آن­چه از حواشیِ اکران جشنواره­ ای این فیلم دستگیراهالی فرهنگ و هنر شد، حکایت از همین عدم درک درست سازندگان آقای الف از تکنیک سه­بعدی داشت و اکثریّت قریب به اتفاق منتقدان موضوع فیلم را که در ژانر سینمای اجتماعی-خانوادگی بود، با تکنیکی که در آن استفاده شده بود هم­خوان نداستند و باز علی­رغم تلاش خالصانۀ گروه سازنده، انتقاداتی از این دست به فیلم وارد شد.

اگر در نمونۀ آقای الف تنها فرمِ نابِ فیلم فدای محتوای دسته­چندمی و تکراری اثر شده بود، این­بار در تهران1500(فیلمی که به­خاطر منحصر به ­فرد بودنش از راهیابی به بخش مسابقۀ داخلی جشنوارۀ سیُم فجر بازماند) با چنان فقر محتوایی (بهتر است بگویم فقر داستانی) سر و کار داریم که حتی ایدۀ اصلی فیلم که نمایشِ تهران در سال1500شمسی است را نیز تحت الشعاع قرار می­ دهد.

آنچه بیش از همه در تهران1500به چشم می­ آید بازی است. بازی با تکنیک. بازی با بازیگران. بازی با امکانات و بازی با پدیده ­های نو به جای به­ کاربستن و کارکشیدن از این ابزارآلات.

همان­طور که روزگاری بازی با رایانه­ های خانگی و بازی با گوشی­ های مدرن تلفن ­همراه مخاطبان این تکنولوژی­ ها را دلخوش (بهتر است بگوییم سرخوش) می­کرد، حالا انگار بازی با تکنیکِ انیمیشنِ سه­ بعدی ابتدا بهرام عظیمی و تیمِ 250 نفره ­اش و متعاقباً مخاطب سینما را سرخوش و شاد کرده و یا قرار است چنین کند!

باید دقت کنیم که اولاً پدیده­هایی همچون انیمیشن یا سینمای سه­ بعدی برخلاف نمونه­ هایی مثلِ تلوزیون­ رنگی از بالا به پایین درجامعه توزیع می­ شوند و نه به ­صورت افقی و در سطح جامعه و ثانیاً قرار نیست افسار یک­ چنین پدیده­ هایی (انیمیشن و سینمای سه­بعدی) به دست عموم جامعه بیافتد و ضرورتاً می­بایست با نظارت اهالی ­فن دراختیار مخاطب، برای استفادۀ صرفاً مصرفی و نه تولیدی-مصرفی قرار گیرند.

بنابراین ما تنها هشدار می­ دهیم ؛ ای­ کاش نگذاریم پدیده ­های اینچنینی(انیمیشن یا سینمای سه­بعدی)در مسیر غلطی که پیش­ تر تلوزیون ­های­ رنگی وگوشی­ های تلفن ­همراه قرار گرفته و به­ عنوان کالایی تجملی برای بازی، مورد سوءاستفادۀ مخاطب واقع شدند، قرار گیرند.

به­هر تقدیر این­که تا چه زمانی قرار است دنباله­رو و شگفت­زده، از امکانات و پدیده­ های نو سوءاستفاده کنیم، به هیچ­وجه برای نگارنده قابل حدس و پیش­گویی نیست و در اینجا تنها ضرورت می ­داند با اعلام این هشدارجدّی به موشکافی در چرایی این اتفاق نافرخنده در صنعت سینما و سرگرمی و سایر شئون فرهنگی مبادرت ورزیده و با طرح این پرسش که "چرا اغلب به جای استفاده از امکانات و پدیده­ های نو به بازی و سوء­استفاده از آن می­پردازیم؟" بحث دربارۀ چگونگی تحقّق این رویا که همانا "استفادۀ دُرست از این پدیده ­ها و نیل به­ سوی تولید چنین پدیده ­هایی است" را به مقالی دیگر واگذارد.