حاشيه هاي برگزاري جايزه جلال
جوايز ادبي دولتي و خصوصي چگونه برگزار ميشوند؟
با اين همه ضرب المثل «هرکه بامش بيش، برفش بيشتر» در مورد جايزه جلال مصداق پيدا کرد. هرچند مسوولان جشنواره، مساله ندادن جايزه 110 سکه در هيچ بخشي را به سختگيري داوران و نبود اثري در حد شايستگي نمره 90 الي 100 مربوط دانستند اما با اعتراض داوران بخش مستندنگاري مبنيبر تغيير در نتايج آرا، جنجالي به پا شد...
گروه فرهنگي ـ حاشيه هاي جايزه جلال امسال، آنقدر زياد بود كه هنوز هم رسانه‌ها و مطبوعات در مورد آن مطلب بنويسند. در همين رابطه همشهري ماه مطلبي منتشر كرده كه شايد خواندن آن براي مخاطبين بولتن نيوز خالي از لطف نباشد:
فرقي نميکند جلال جزو نويسندگان محبوب‌تان باشد يا نه. جايزهاي که به نام جلال، نويسنده معاصر بنيان‌گذاشته شد وپنج سال از عمر آن مي‌گذرد و در همان اولين دوره توانست نام گرانترين جايزه ادبي ايران را از آن خود کند، هرچند اين روزها با بحث‌هاي زيادي روبه‌رو شده است چراکه قرار بود در هر دوره 110 سکه به برگزيدگان هريک از بخشها اعطا شود. با اين همه به جز دوره چهارم و دوم آن هم نه در همه بخشها 110 سکه به کسي اعطا نشد و همواره 25 سکه به نفرات شايسته تقدير اعطا شد. امسال اما مسائلي مانند تغيير نظرات اعضاي هيات داوران توسط هيات علمي، پس دادن يکي از جايزهها، نوسانات قیمت ارز و تامين 110 سکه باعث شد حاشيههايي براي اين جايزه بهوجود آيد که نهتنها به عنوان گرانترين جايزه بلکه شايد به يکي از جنجالي‌ترين جايزهها تبديل شود. همين موضوع بهانه‌اي شد تا به سراغ جايزههاي ادبي که از سوي نهادهاي دولتي و ادبي برگزار ميشوند، برويم و در گفتوگو با فعالان اين حوزه نگاهي گذرا به نحوه انتخاب آثار و مسائل اين حوزه داشته باشيم.
گزارشی از وضعیت رو به انحلال جوایز ادبی ایران
روياي بعضي چيزها هم قشنگ است. برنده شدن در يک رقابت فرهنگي و بردن 110 سکه بهعنوان جايزه، از آن روياهايي است که ساعتها و روزها ميشود با آن نقشه کشيد و بيدار نشد مگر اينکه متوجه شويد 110 سکه آرزويي بيش نبوده و قرار نيست به کسي برسد.
جلال هيچ موقع اسم کمي نه تنها در حوزه ادبيات بلکه براي برگزاري يک رقابت و جايزه ادبي نبوده است. سايه اش بر ادبيات ايران آنقدر سنگين هست که اگر گرانترين جايزه ادبي به نام او رقم خورده است، خيلي شگفت زده نشويم. شايد برهمين اساس بود که پنج سال قبل جايزه جلال آلاحمد با هدف «ارتقاء زبان و ادبيات ملي ـ ديني» کار خود را آغاز کرد. هيات امناي اين جايزه را اعضاي حقيقي و حقوقي شوراي عالي انقلاب فرهنگي عضو شوراي هنر تشکيل ميدهند که رياست آن با وزير ارشاد و دبيري اش به عهده معاون فرهنگي همين وزارتخانه است. اين جايزه در رشته هاي داستان کوتاه، داستان بلند، نقد ادبي، مستندنگاري و تاريخنگاري برگزار و برگزيدگان هر يک از بخشها 110 سکه و نفرات شايسته تقدير 25 سکه بهار آزادي دريافت خواهند کرد.
تصورش را کنيد در دوره اي که هنوز سکه و ارز با نوسانات قيمت بازار مواجه نشده بود، درنظر گرفتن 110 سکه براي برگزيدگان، باعث شد از جايزه جلال با عنوان گرانترين جايزه ادبي کشور ياد کنند هرچند که در دوره هايي تنها نامي از 110 سکه برده شد و به جز دو بار تاکنون هيچکس موفق به کسب اين تعداد سکه نشده و منوال اينگونه بوده است که به جاي نام برگزيده، اسامي تقديرشدگان که قائدتا 25 سکه دريافت ميکنند، منتشر شود. اين مساله نيز منجر شده است تصور کسب رتبه برگزيده همچون تصور 110 سکه به عنوان جايزه، دست نيافتني باقي بماند. به جز دوره چهارم که تنها يک برگزيده در حوزه ادبيات داستاني و نقد ادبي داشت و به کتاب «جاده جنگ» اثر منصور انوري و حميدرضا توکلي رسيد، کتاب «دا» نوشته سيده زهرا حسيني هم در بخش تاريخ و مستندنگاري در دور دوم توانست اين جايزه را از آن خود کند ولي در دوره هاي ديگر تنها به انتشار اسامي تقديرشدگان اکتفا شد.
دورهای که جایزه ندادن پرحاشیه شد
امسال نيز پنجمين جايزه جلال همچون دوره هاي قبل، به مناسبت تولد اين نويسنده، اول آذر ماه در پژوهشکده فرهنگ، هنر و معماري برگزار شد که به دليل نداشتن رتبه برگزيده، جوايز از 110 به 25 سکه تقليل يافت. تا اينجاي کار مشکلي نبود. با اينکه در هيچ دوره اي تمام بخشها حائز کسب رتبه برتر نشدهاند و در دور دوم و چهارم تنها برخي از رشتهها اين رتبه را کسب کردند، اين قضيه هم در وهله اول مانند دوره هاي قبل انگاشته شد تا اينکه زمزمه هایی مبني بر اينکه به دليل نوسانات قيمت سکه و ارز، برگزيدهاي اعلام نشده است، شنيده شد. البته شايد بيراه هم نبود چنانکه اعلام شده بود وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي براي جايزه ها و رقابتهايي که قرار است از سوي اين وزارتخانه برگزار شود، با مشکل بودجه روبه روست. با اينحال علي شجاعي صائين، مديرعامل خانه کتاب و باني برگزاري جايزه جلال در گفت وگو با خبرآنلاين به اين شائبه خاتمه داد: «اگر در اين دوره ها تنها دو بار برگزيده وجود داشته از سمت ما بخلي صورت نگرفته. خوشبختانه گراني سکه تاثيري نداشته است. اين را با قاطعيت اعلام ميکنم که ما حتي با يک داور درباره اين موضوع صحبت نداشتيم.» او در توضيح اينکه چرا اين دوره برگزيده اي نداشته است، گفت: «يا داوران ما سختگير هستند يا کتابها آن معيارهاي لازم را از نظر داوران ما کسب نميکنند وگرنه شرايط امسال نيز مانند سال گذشته است و اگر کاري ميانگين 90 تا 100 را کسب کند، برگزيده ميشود. اگر برگزيده نداشته باشيم کاري که ميانگين هشتاد را کسب کند شايسته تقدير شناخته خواهد شد.»
با اين همه ضرب المثل «هرکه بامش بيش، برفش بيشتر» در مورد جايزه جلال مصداق پيدا کرد. هرچند مسوولان جشنواره، مساله ندادن جايزه 110 سکه در هيچ بخشي را به سختگيري داوران و نبود اثري در حد شايستگي نمره 90 الي 100 مربوط دانستند اما با اعتراض داوران بخش مستندنگاري مبنيبر تغيير در نتايج آرا، جنجالي به پا شد. اين نامه از سوي مصطفي رحيمي، کامران پارسي نژاد و سيده اعظم حسيني به عنوان داوران بخش مستندنگاري خطاب به دبير علمي جايزه نوشته و در آن نسبت به ناديده گرفتن نتايج داروي هشدار داده شده بود. در بخشي از اين نامه که از قول سيدهاعظم حسيني در خبرگزاري فارس منتشر شد، آمده است: در دوره پنجم کتاب «شرح اسم» در بخش زندگينامه ها، برگزيده و کتاب «نورالدين پسر ايران» در بخش خاطرات، شايسته تقدير شناخته شد در حاليکه در بيانيه رسمي، هر دو نويسنده و مولف گرامي، شايسته تقدير اعلام شدند و به هر یک 12 و نيم سکه بهار آزادي تعلق گرفت. در ادامه نامه عنوان شده بود: «نه کتاب اول به 110 سکه خود رسيد و نه صاحب اثر کتاب دوم به 25 سکه شايسته تقدير دست يافت که براي همه داوران محل سوال است. حتي اگر بنا بود فقط يک کتاب جايزه بگيرد که خلاف سابقه اين جشنواره است باز 110 سکه کامل بايد اعطا ميشد. بزرگوارا اگر کشور مشکل مالي دارد يا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي در تنگناست صادقانه بازگو ميکرديد و جايزه را صادقانه و تعريف شده نه مهندسي شده ميپرداختيد و اين همه حرف و حديث از ما و ساير عوامل اين جايزه به جا نميگذاشتيد.»
حسيني سپس درباره تبعات اين کار گوشزد کرده بود: «با اين حرکت، شأن علمي داوري را در نگاه به کتاب خوبي مثل «شرح اسم» زير سوال برديد و حاصل زحمات دو ماه مطالعه، ارزيابي و داوري آثار را که با تنظيم صورت جلسهاي رسمي در مورخ دوشنبه 8 آبان 1391 به کار خود پايان داد، اينچنين مسالهدار کرديد که مايه تاسف است.»
البته در اين نامه به برخي مسائل ديگر جايزه جلال از جمله نگاه حقوقي صحيح به پديدآورندگي کتاب خاطرات اشاره شده بود. با اينهمه با انتشار اين نامه و اعتراض داوران، اعطانشدن جايزه 110 سکهاي و برترنشدن نويسندگان بار ديگر مطرح شد و بیش از پیش اين شايعه را تقويت کرد که جايزه ها بهدليل مسائل مالي اعطا نميشوند.
به دنبال اين نامه بود که هدايتالله بهبودي، نويسنده کتاب «شرح اسم» که به گفته داوران ميتوانست جايزه برتر بخش مستندنگاري را دريافت کند اما بهدليل تغيير آرا تنها در مقام تقدير قرار گرفت جايزه خود را بهدليل بيحرمتي به نويسندگان، چند روز پس از برگزاري مراسم پس داد و دو هفته بعد اين مساله را رسانهاي کرد. بهبودي درباره دلايل پس دادن جايزه خود به «همشهري ماه» گفت: «من از اين کار هيچ انگيزه شخصي نداشتم. ممکن است در زندگي روزمره با صحنه هايي روب هرو شويم که به ما توهين شده است اما اين مسائل جنبه شخصي دارند و هرکسي بسته به فکر و رفتارش ميتواند با آن برخورد کند اما اين کتاب يک حيثيت ملي است و به همين دليل نحوه رفتار با آن در سطح ملي ارزيابي ميشود. به همين دليل با خودم فکر کردم اگر بپذيرم که به کتاب توهين شده است و عکس العمل مناسبي نداشته باشم، به اين توهين جنبه مثبتي داده ام.» او در توضيح بيشتر اين کار اظهار کرد: «من براساس شنيده هاي صحيح و مشاهداتي که در زمان برگزاري مراسم تجربه کردم، به اين احساس رسيدم که حرمت کتاب پاس داشته نشده است. باز هم تاکيد ميکنم اين حرمت اصلا جنبه شخصي ندارد و حيثيت ملي کتاب، بيشتر مرا سوق داد که جايزه را پس دهم.»
بهبودي همچنين درباره اينکه چرا اين خبر را زودتر اعلام نکرده بود، اينطور گفت: «نبايد از ياد ببريم در انتشار يک کتاب تنها نويسنده دخيل نيست. ناشر هم از نظر معنوي نوعي شريک کتاب محسوب ميشود. به همین دلیل زماني که ميخواستم جايزه را پس بدهم به خودم اجازه ندادم که مستقل اقدام کنم. ضمن اينکه ممکن بود ناشر دوست داشته باشد عنوان تقديري در جايزه جلال را روي کتاب بياورد و اگر من جايزه را به صورت مستقل و بدون اطلاع او پس ميدادم او نميتوانست چنين کاري انجام دهد. براي همين جايزه را به همراه يک نامه به ناشر دادم.»
بهبودي سپس به نبود بودجه کافي براي اعطاي جايزه 110 سکهاي اشاره کرد: «خارج از مراسم گفتند که مشکلات مالي اجازه نداد آنچه بايد و شايد انجام شود با اينهمه توجيه درستي نيست. وزارت ارشاد ميتوانست بگويد به دلیل مشکلاتي جايزه را برگزار نميکند. اين کار، خيلي آبرومندانه تر بود تا اينکه جايزه به اين صورت ناقص برگزار شود و بيحرمتي به نويسندگان شکل بگيرد.» بهبودي با بيان اينکه نامه را به ناشر پس داده است تا چنانچه او هم راضي به اين کار است، جايزه را به دبيرخانه باز گرداند، عنوان کرد: «هيچ موقع جايزه هاي بزرگ در دنيا به صورت پله اي نيستند؛ يعني هيات داوران نميگويند چون هيچ اثري شايسته برگزيده شدن نيست، امسال برندهاي نداريم. بالاخره يک اثر در مقايسه با ديگر آثار برجسته تر است و ميتواند برگزيده شود.»
او از برنده نداشتن جايزه جلال در بيشتر دوره ها اظهار شگفتي کرد: «وقتي به جايزه جلال نگاه کنيد، ميبينيد در دورهاي در بخش تاريخ نه تنها برگزيده نداشتيم بلکه اثري شايسته تقدير نيز شناخته نشده بود. يعني با وجود يک سال تلاش گروههاي تحقيقاتي و تاريخي، باز هم هيچ اثري که بتواند مورد تقدير قرار بگيرد، وجود نداشت؟ تعجب ميکنم که مسوولان تاريخي کشور چطور نسبت به اين مساله و ناديده گرفتن زحماتشان اعتراض نکردند.» بهبودي در نتيجه گيري صحبتهايش گفت: «همه اين مسائل جاي بحث و گفتوگو دارند. اصولا وقتي با يک جايزه در اين سطح، چنين برخوردي ميشود نميتوان ساده از کنار آن گذشت وگرنه تبعات آن را در دورههاي بعد حتما شاهد هستيم.»
اختیار هیات علمی در تغییر رای هیات داوران
با اين اتفاقات، جايزه جلال که حالا حاشيه ساز شده بود، به موضوعي اصلي در خبرهاي ادبي تبديل شد. بعد از انتشار نامه هيات داوران در مورد تغيير نظر نهايي آنها و پس دادن جايزه جلال از سوی هدایت الله بهبودی، جواد محقق، يکي از اعضاي هيات علمي به خبر آنلاين گفت که هيات علمي اين اختيار را دارد که نظر هيات داوران را تغيير و در نتيجه آرا نهايي را مورد بازنگري قرار دهد: «هر جايزهاي، يک هيات علمي دارد که ميتواند نظر داوران را تغيير دهد. يعني ممکن است داوران اثري را برگزيده اعلام کنند اما هيات علمي اين نظر را نداشته باشد و راي به تقديري تقليل دهد يا اثري تقديري باشد و هيات علمي نظرش اين باشد که کتاب بايد برگزيده باشد. بههرحال کتابها دوباره به اين هيات ميآيند و هيات علمي مجاز است که به صورت قانوني تشخيص دهد که داوران به نکاتي توجه نداشتهاند، در نتيجه راي ديگري صادر کند.»
او همچنين در پاسخ به سوالي درباره مشکلات مالي براي اعطا نشدن جايزه برتر، منکر اين قضيه نشد: «در جلسات هيات علمي چنين چيزي اعلام نشد اما اگر چنين چيزي بوده باشد کار عجيبي نيست، بههرحال اگر مهمان دعوت ميکنيد نبايد که حتما دو ميوه روي ميز بگذاريد يا دو نوع غذا درست کنيد. کسي نميتواند ديکته کند که چرا يک نوع غذا درست کرديد. طبيعتا مشکلات مالي در اکثر ادارات هست، خانه کتاب هم مستثني نيست، اصل قضيه اين است چنين چيزي در جلسه مطرح نشد که به خاطر کمبود مالي برگزيده نداشته باشيم.»
ماجرا اما به همينجا ختم نشد. محمدرضا سرشار، نويسنده و رئيس انجمن قلم به دنبال اين حواشي درباره عضويتاش در هيات علمي و مسائل پيشآمده مبني بر نظرات هيات علمي در جلسه آخر جايزه جلال در يادداشتي ارسالي به خبرگزاري فارس ابراز کرد که بهدليل به حد نصاب نرسيدن جلسه نهايي، تصميمهاي صورت گرفته در جلسه نبايد اجرايي ميشد: «بهطور طبيعي و طبق عرف چنين هياتها و شوراهايي، جلسات هيات علمي با حداقل نصف به علاوه يک (در اينجا پنج نفر) رسميت مييابد. همچنان که مصوبات و تصميمگيريهاي اين هيات، با راي مثبت و تصويب حداقل نصف به علاوه يک کل اعضا (پنج نفر) قانوني و لازم الاجرا خواهد بود. اين در حالي است که از کل 9 نفر عضو هيات علمي جايزه در جلسه نهايي، فقط چهار نفر (آقايان سليمينمين، کاظمبيگي، عباسعلي وفايي و جواد محقق) حضور داشتهاند.»
او نوشته بود که بر اساس مدارک و مستندات، چنانچه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، خود در ابطال جشنواره اين دوره پيشقدم نشود، موضوع از طريق سازمان بازرسي کل کشور قابل پيگيري است.
هياهو بر سر اين حاشيه همچنان ادامه داشت و اين بار نوبت مجيد حميدزاده، دبير جايزه جلال بود که به اين حرفها پاسخ بدهد. او با بيان اينکه هيات داوران از سوي هيات علمي انتخاب ميشوند و بههمين دليل هيات علمي شايستگي تغيير نظر هيات داوران را دارد، به نوعي بر تغيير نظر هيات داوران بخش مستندنگاري صحه گذاشت.
در اين شرايط بود که دبيرخانه جايزه جلال در اطلاعيهاي که به گفته خودشان براي تنوير افکار عمومي صادر شده بود و روي خروجي خبرگزاريها منتشر شد، عنوان کرد: «گاهي نظر گروههاي داوري با نظر اعلام شده در مراسم متفاوت است؛ البته اين امر بسيار اندک بوده اما بههرحال موجود است. دليل آن مشخص است، زيرا دبيرخانه موظف به اعلام و ابلاغ مصوبه هيات علمي است. اين امر نهتنها در جايزه ادبي جلالآلاحمد بلکه در جايزه کتاب سال جمهوري اسلامي ايران و نيز جايزه ادبي پروين اعتصامي و کتاب فصل نيز معمول است.»
در بخش ديگري از اين اطلاعيه آمده است: «طبق گزارش دبير علمي در مراسم پاياني جايزه ادبي جلالآلاحمد نتايج بر مبناي نظر داوران و تصويب هيات علمي اعلام ميشود. بنابراين روشن است که غيراز نظر اعضاي هيات علمي عامل ديگري در اخذ و اعلام نتايج موثر نيست.»
جايزه جلال که از ابتدا تصور ميشد مانند دورههاي قبل به جاي برگزيده به تقدير شده اکتفا شده است، به يکي از پرسروصداترين خبرهاي ادب و فرهنگ در هفتههاي پاياني آذرماه تبديل شد. واکنش اعضاي هيات علمي و داوران باعث شده بود موج جديدي از مسائلي که در حين برگزاري جايزه وجود داشت، از پشت پرده بيرون بيايد و حالا نهتنها موضوع جايزه بلکه بسياري از حواشي ديگر هم به اين جريان اضافه شود. بههمين دليل علي اسماعيلي، سرپرست معاونت فرهنگي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي در گفتوگو با فارس از برگزاري نشستي در هفته پاياني آذرماه خبر داد تا به اين صورت بتواند جلوي حرف و حديثها را بگيرد و به اين نحو پاسخگوي مسائل باشد: «قرار است طي يک نشست خبري و هماهنگي با معاونت فرهنگي، موارد از سوي دبير علمي پنجمين دوره جايزه جلال آل احمد تشريح شود.»
دغدغه های فرهنگی و مشکلات مالی
بارها حاشيهساز شدن يک جشنواره يا يک مسابقه در ايران و حتي دنيا امري عادي بوده است و نميتوان منکر آن شد که هرچقدر هم در اين مساله دقت عمل انجام شود باز هم ممکن است مورد اعتراض برخي قرار بگيرد. اين موضوع همواره مورد مناقشه بسياري از اهالي فرهنگ و هنر به خصوص بر سر نحوه برگزاري جايزهها از سوي بخش خصوصي و دولتي بوده است. بخش خصوصي بهدليل اينکه معمولا از چند ناشر، نويسنده يا اتحاديه تشکيل شده است معمولا از توان مالي کمتري براي اعطاي جايزههاي مادي برخوردار است و سعي ميکند از طريق داوران، معيارهاي انتخاب و ديدگاهي را که در مورد ادبيات دارد جایزه خود را به اعتبار برساند. از آن طرف بخش دولتي به خاطر بودجه و وجود دغدغه کمتر براي تامين هزينههاي برگزاري مراسم و اعطاي جايزه کمتر سعي ميکند با درنظرگرفتن جايزههاي بيشتر، رقابت خود را به سطح قابل قبولي از محبوبيت برساند. برهمين اساس است که گرانترين جايزههاي ادبي کشور از جمله جايزه جلال با 110 سکه و جايزه کتاب سال جمهوري اسلامي ايران با 50 سکه مورد اين پرسش قرار گرفتهاند که تا چهحد اعتبار دارند و چقدر بدون حمايت از ديدگاههاي خود در برگزاري اين جايزهها عمل ميکنند. جايزه جلال تنها يکي از جوايزي است که حاشيهساز شده و با اينکه تمام مسوولان برگزاري آن تلاش کردهاند، مشکل کمبود بودجه را در اعلام نشدن اسامي برگزيدگان پنهان کنند اما تمام حواشي، گوياي اين نکته است اين مساله اگر به عنوان موضوع اصلي در ميان نبوده اما نميتوان بهراحتي از کنار آن گذشت. حال با نزديک شدن به برگزاري کتاب سال جمهوري اسلامي که هر سال در بهمن ماه برگزار ميشود، نهتنها ممکن است حاشيههاي هميشگي بر سر پايين بودن ارزش علمي اين جايزه به ميان بيايد، دادن 50 سکه به هريک از برگزيدگان حرف و حديثهاي دوبارهاي را براي جايزههاي ادبي که از سوي دولت برگزار ميشوند، ايجاد کند و در اين ميان نويسندگاني که آثار آنها مورد تقدير قرار گرفته است، بيشترين آسيب را ببينند.
اکبر صحرايي، نويسندهاي که امسال با کتاب «حافظ هفت» در بخش داستان جايزه جلال شايسته تقدير شناخته شد، در مورد تاثير جايزهها بر روند ادبيات کشور به «همشهري ماه» گفت: «اين جوايز و جشنوارهها اگر براساس يک راهکار و اصول برگزار شوند، فيالنفسه خوب هستند چون حداقل کارکرد آن معرفي نويسندگان جوان به جامعه است چنانچه در همه جاي دنيا مرسوم است که جايزههايي در حوزه ادب به نويسندگان و محققان داده ميشود.»
او در مورد اين جوايز در ايران معتقد است: «در يکي دو دهه اخير مرسوم بوده است که جوايزي از سوي بخش خصوصي و دولتي در مناسبتهاي مختلف درنظر گرفته ميشد و روندي را طي میکرد. متاسفانه دلايل اجتماعي و فرهنگي و اخيرا مسائل اقتصادي باعث شده است، تعداد اين جوايز کم شود. بهخصوص که اين روزها بخش خصوصي توان مالي زيادي براي برگزاري اين جوايز ندارد و بار آنها به دوش دولت افتاده است.»
صحرايي ادامه داد: «در همه جاي دنيا معمول است که سرمايهگذاريهاي کلان را دولت انجام ميدهد. با کم شدن جوايز خصوصي، فعالتر شدن دولت در جوايز دولتي ضرورت بيشتري پيدا کرد و شاهد برگزاري جوايزي مانند جلال، پروين اعتصامي و... هستيم اما شنيده ميشود اين جوايز هم با مشکلات مالي مواجه شدهاند. حتي در مورد جايزه کتاب سال دفاع مقدس هم زمزمههايي مبني بر برگزارنشدن آن شنيده ميشود.»
صحرايي که به گفته خودش سابقه حضور در جايزههاي خصوصي و دولتي را داشته است، درباره تفاوتهاي برگزاري رقابت از سوي اين دو نهاد گفت: «در جايزههاي خصوصي مانند جايزه اصفهان شرکت کردهام. بهدليل توان مالي کمتر و اعمال سليقههاي بيشتر در داوري، شايد جنبه مردمي بودن جايزه کمتر رعايت شود.»
اين نويسنده در توضيح اين مطلب افزود: «در بيشتر جشنوارههاي خصوصي، کتاب يا نويسنده خاصي معرفي و اين موضوع حتي با اعتراض نويسندههاي ديگر مواجه شده است چون بخش خصوصي به خود اجازه ميدهد، نظارت شخصياش را در داوري دخيل کند اما در حوزههاي دولتي، برخلاف نظرات بقيه، نظرات مردمي بيشتر ميتوانند اعمال شوند. بنابراين معتقدم آنقدر که ميشود در جشنوارههاي دولتي به ادبيات پرداخت، در جايزههاي خصوصي نميتوان اين کار را کرد.»
اکبر صحرایی در مقايسه رقابتهاي جوايز ادبي با ديگر شاخههاي فرهنگ اظهار کرد: «حوزه ادبيات بسيار فراتر و گستردهتر از ساير حوزههاي هنري است و به همين دليل رسيدن به يک طرز فکر مشترک بسيار سخت است و سروصدا هم بيشتر ميشود مثل همين حاشيههايي که براي جايزه جلال رخ داد.»
او سپس يکي از دلايل ايجاد حاشيه براي جايزه جلال را مشخص نبودن معيارهاي روشن دانست: «وقتي معيارهاي ما مشخص و شفاف نيستند، نميدانيم تقديري و برگزيده چه کسي است. مسوول علمي جشنواره ميگويد چون کتابي به نمره 90 نرسيده است، برگزيده نداريم درحاليکه در يک جايزه، موضوع بر سر رد و قبول نيست بلکه بايد اثري انتخاب شود و يک برگزيده وجود داشته باشد. در اين زمينه به حرفهايتر شدن نياز داريم.»
صحرايي افزود: «درحالحاضر معتبرترين جايزه ادبيات، جلال است و اکنون شاهديم که داوران بخش مستندنگاري درباره اعلام نفر برگزيده و تقديري با مسوولان جايزه به مشکل برخوردهاند. اين نشان ميدهد هنوز چارچوبهاي ما مشخص نيستند و اينجاست که بحث تعداد سکه و جايزه هم پيش ميآيد.»
او درباره آسيبهاي وجود چنين اختلافهايي نتيجه گرفت: «وقتي اين مسائل بهوجود ميآيد، شيريني دريافت جايزه از نويسنده گرفته ميشود و خستگي بر تن متوليان هم ميماند. بهنظر ميرسد نبود برنامهريزي درست و مشورت بين گروه داوري و مديريت منجر به اين اختلافها شده است. وقتي داوران يک راي ميدهند نبايد اجازه دهيم افراد ديگري نظر آنها را تغيير دهند و اين ناشي از نبود قانونمندي است. نتيجهاش هم اين ميشود که آقاي بهبودي جايزهاش را پس ميدهد و جايزهاي هم که من گرفتهام شيريني خود را از دست ميدهد.»
گزارشی از وضعیت رو به انحلال جوایز ادبی ایران
روياي بعضي چيزها هم قشنگ است. برنده شدن در يک رقابت فرهنگي و بردن 110 سکه بهعنوان جايزه، از آن روياهايي است که ساعتها و روزها ميشود با آن نقشه کشيد و بيدار نشد مگر اينکه متوجه شويد 110 سکه آرزويي بيش نبوده و قرار نيست به کسي برسد.
جلال هيچ موقع اسم کمي نه تنها در حوزه ادبيات بلکه براي برگزاري يک رقابت و جايزه ادبي نبوده است. سايه اش بر ادبيات ايران آنقدر سنگين هست که اگر گرانترين جايزه ادبي به نام او رقم خورده است، خيلي شگفت زده نشويم. شايد برهمين اساس بود که پنج سال قبل جايزه جلال آلاحمد با هدف «ارتقاء زبان و ادبيات ملي ـ ديني» کار خود را آغاز کرد. هيات امناي اين جايزه را اعضاي حقيقي و حقوقي شوراي عالي انقلاب فرهنگي عضو شوراي هنر تشکيل ميدهند که رياست آن با وزير ارشاد و دبيري اش به عهده معاون فرهنگي همين وزارتخانه است. اين جايزه در رشته هاي داستان کوتاه، داستان بلند، نقد ادبي، مستندنگاري و تاريخنگاري برگزار و برگزيدگان هر يک از بخشها 110 سکه و نفرات شايسته تقدير 25 سکه بهار آزادي دريافت خواهند کرد.
تصورش را کنيد در دوره اي که هنوز سکه و ارز با نوسانات قيمت بازار مواجه نشده بود، درنظر گرفتن 110 سکه براي برگزيدگان، باعث شد از جايزه جلال با عنوان گرانترين جايزه ادبي کشور ياد کنند هرچند که در دوره هايي تنها نامي از 110 سکه برده شد و به جز دو بار تاکنون هيچکس موفق به کسب اين تعداد سکه نشده و منوال اينگونه بوده است که به جاي نام برگزيده، اسامي تقديرشدگان که قائدتا 25 سکه دريافت ميکنند، منتشر شود. اين مساله نيز منجر شده است تصور کسب رتبه برگزيده همچون تصور 110 سکه به عنوان جايزه، دست نيافتني باقي بماند. به جز دوره چهارم که تنها يک برگزيده در حوزه ادبيات داستاني و نقد ادبي داشت و به کتاب «جاده جنگ» اثر منصور انوري و حميدرضا توکلي رسيد، کتاب «دا» نوشته سيده زهرا حسيني هم در بخش تاريخ و مستندنگاري در دور دوم توانست اين جايزه را از آن خود کند ولي در دوره هاي ديگر تنها به انتشار اسامي تقديرشدگان اکتفا شد.
دورهای که جایزه ندادن پرحاشیه شد
امسال نيز پنجمين جايزه جلال همچون دوره هاي قبل، به مناسبت تولد اين نويسنده، اول آذر ماه در پژوهشکده فرهنگ، هنر و معماري برگزار شد که به دليل نداشتن رتبه برگزيده، جوايز از 110 به 25 سکه تقليل يافت. تا اينجاي کار مشکلي نبود. با اينکه در هيچ دوره اي تمام بخشها حائز کسب رتبه برتر نشدهاند و در دور دوم و چهارم تنها برخي از رشتهها اين رتبه را کسب کردند، اين قضيه هم در وهله اول مانند دوره هاي قبل انگاشته شد تا اينکه زمزمه هایی مبني بر اينکه به دليل نوسانات قيمت سکه و ارز، برگزيدهاي اعلام نشده است، شنيده شد. البته شايد بيراه هم نبود چنانکه اعلام شده بود وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي براي جايزه ها و رقابتهايي که قرار است از سوي اين وزارتخانه برگزار شود، با مشکل بودجه روبه روست. با اينحال علي شجاعي صائين، مديرعامل خانه کتاب و باني برگزاري جايزه جلال در گفت وگو با خبرآنلاين به اين شائبه خاتمه داد: «اگر در اين دوره ها تنها دو بار برگزيده وجود داشته از سمت ما بخلي صورت نگرفته. خوشبختانه گراني سکه تاثيري نداشته است. اين را با قاطعيت اعلام ميکنم که ما حتي با يک داور درباره اين موضوع صحبت نداشتيم.» او در توضيح اينکه چرا اين دوره برگزيده اي نداشته است، گفت: «يا داوران ما سختگير هستند يا کتابها آن معيارهاي لازم را از نظر داوران ما کسب نميکنند وگرنه شرايط امسال نيز مانند سال گذشته است و اگر کاري ميانگين 90 تا 100 را کسب کند، برگزيده ميشود. اگر برگزيده نداشته باشيم کاري که ميانگين هشتاد را کسب کند شايسته تقدير شناخته خواهد شد.»
با اين همه ضرب المثل «هرکه بامش بيش، برفش بيشتر» در مورد جايزه جلال مصداق پيدا کرد. هرچند مسوولان جشنواره، مساله ندادن جايزه 110 سکه در هيچ بخشي را به سختگيري داوران و نبود اثري در حد شايستگي نمره 90 الي 100 مربوط دانستند اما با اعتراض داوران بخش مستندنگاري مبنيبر تغيير در نتايج آرا، جنجالي به پا شد. اين نامه از سوي مصطفي رحيمي، کامران پارسي نژاد و سيده اعظم حسيني به عنوان داوران بخش مستندنگاري خطاب به دبير علمي جايزه نوشته و در آن نسبت به ناديده گرفتن نتايج داروي هشدار داده شده بود. در بخشي از اين نامه که از قول سيدهاعظم حسيني در خبرگزاري فارس منتشر شد، آمده است: در دوره پنجم کتاب «شرح اسم» در بخش زندگينامه ها، برگزيده و کتاب «نورالدين پسر ايران» در بخش خاطرات، شايسته تقدير شناخته شد در حاليکه در بيانيه رسمي، هر دو نويسنده و مولف گرامي، شايسته تقدير اعلام شدند و به هر یک 12 و نيم سکه بهار آزادي تعلق گرفت. در ادامه نامه عنوان شده بود: «نه کتاب اول به 110 سکه خود رسيد و نه صاحب اثر کتاب دوم به 25 سکه شايسته تقدير دست يافت که براي همه داوران محل سوال است. حتي اگر بنا بود فقط يک کتاب جايزه بگيرد که خلاف سابقه اين جشنواره است باز 110 سکه کامل بايد اعطا ميشد. بزرگوارا اگر کشور مشکل مالي دارد يا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي در تنگناست صادقانه بازگو ميکرديد و جايزه را صادقانه و تعريف شده نه مهندسي شده ميپرداختيد و اين همه حرف و حديث از ما و ساير عوامل اين جايزه به جا نميگذاشتيد.»
حسيني سپس درباره تبعات اين کار گوشزد کرده بود: «با اين حرکت، شأن علمي داوري را در نگاه به کتاب خوبي مثل «شرح اسم» زير سوال برديد و حاصل زحمات دو ماه مطالعه، ارزيابي و داوري آثار را که با تنظيم صورت جلسهاي رسمي در مورخ دوشنبه 8 آبان 1391 به کار خود پايان داد، اينچنين مسالهدار کرديد که مايه تاسف است.»
البته در اين نامه به برخي مسائل ديگر جايزه جلال از جمله نگاه حقوقي صحيح به پديدآورندگي کتاب خاطرات اشاره شده بود. با اينهمه با انتشار اين نامه و اعتراض داوران، اعطانشدن جايزه 110 سکهاي و برترنشدن نويسندگان بار ديگر مطرح شد و بیش از پیش اين شايعه را تقويت کرد که جايزه ها بهدليل مسائل مالي اعطا نميشوند.
به دنبال اين نامه بود که هدايتالله بهبودي، نويسنده کتاب «شرح اسم» که به گفته داوران ميتوانست جايزه برتر بخش مستندنگاري را دريافت کند اما بهدليل تغيير آرا تنها در مقام تقدير قرار گرفت جايزه خود را بهدليل بيحرمتي به نويسندگان، چند روز پس از برگزاري مراسم پس داد و دو هفته بعد اين مساله را رسانهاي کرد. بهبودي درباره دلايل پس دادن جايزه خود به «همشهري ماه» گفت: «من از اين کار هيچ انگيزه شخصي نداشتم. ممکن است در زندگي روزمره با صحنه هايي روب هرو شويم که به ما توهين شده است اما اين مسائل جنبه شخصي دارند و هرکسي بسته به فکر و رفتارش ميتواند با آن برخورد کند اما اين کتاب يک حيثيت ملي است و به همين دليل نحوه رفتار با آن در سطح ملي ارزيابي ميشود. به همين دليل با خودم فکر کردم اگر بپذيرم که به کتاب توهين شده است و عکس العمل مناسبي نداشته باشم، به اين توهين جنبه مثبتي داده ام.» او در توضيح بيشتر اين کار اظهار کرد: «من براساس شنيده هاي صحيح و مشاهداتي که در زمان برگزاري مراسم تجربه کردم، به اين احساس رسيدم که حرمت کتاب پاس داشته نشده است. باز هم تاکيد ميکنم اين حرمت اصلا جنبه شخصي ندارد و حيثيت ملي کتاب، بيشتر مرا سوق داد که جايزه را پس دهم.»
بهبودي همچنين درباره اينکه چرا اين خبر را زودتر اعلام نکرده بود، اينطور گفت: «نبايد از ياد ببريم در انتشار يک کتاب تنها نويسنده دخيل نيست. ناشر هم از نظر معنوي نوعي شريک کتاب محسوب ميشود. به همین دلیل زماني که ميخواستم جايزه را پس بدهم به خودم اجازه ندادم که مستقل اقدام کنم. ضمن اينکه ممکن بود ناشر دوست داشته باشد عنوان تقديري در جايزه جلال را روي کتاب بياورد و اگر من جايزه را به صورت مستقل و بدون اطلاع او پس ميدادم او نميتوانست چنين کاري انجام دهد. براي همين جايزه را به همراه يک نامه به ناشر دادم.»
بهبودي سپس به نبود بودجه کافي براي اعطاي جايزه 110 سکهاي اشاره کرد: «خارج از مراسم گفتند که مشکلات مالي اجازه نداد آنچه بايد و شايد انجام شود با اينهمه توجيه درستي نيست. وزارت ارشاد ميتوانست بگويد به دلیل مشکلاتي جايزه را برگزار نميکند. اين کار، خيلي آبرومندانه تر بود تا اينکه جايزه به اين صورت ناقص برگزار شود و بيحرمتي به نويسندگان شکل بگيرد.» بهبودي با بيان اينکه نامه را به ناشر پس داده است تا چنانچه او هم راضي به اين کار است، جايزه را به دبيرخانه باز گرداند، عنوان کرد: «هيچ موقع جايزه هاي بزرگ در دنيا به صورت پله اي نيستند؛ يعني هيات داوران نميگويند چون هيچ اثري شايسته برگزيده شدن نيست، امسال برندهاي نداريم. بالاخره يک اثر در مقايسه با ديگر آثار برجسته تر است و ميتواند برگزيده شود.»
او از برنده نداشتن جايزه جلال در بيشتر دوره ها اظهار شگفتي کرد: «وقتي به جايزه جلال نگاه کنيد، ميبينيد در دورهاي در بخش تاريخ نه تنها برگزيده نداشتيم بلکه اثري شايسته تقدير نيز شناخته نشده بود. يعني با وجود يک سال تلاش گروههاي تحقيقاتي و تاريخي، باز هم هيچ اثري که بتواند مورد تقدير قرار بگيرد، وجود نداشت؟ تعجب ميکنم که مسوولان تاريخي کشور چطور نسبت به اين مساله و ناديده گرفتن زحماتشان اعتراض نکردند.» بهبودي در نتيجه گيري صحبتهايش گفت: «همه اين مسائل جاي بحث و گفتوگو دارند. اصولا وقتي با يک جايزه در اين سطح، چنين برخوردي ميشود نميتوان ساده از کنار آن گذشت وگرنه تبعات آن را در دورههاي بعد حتما شاهد هستيم.»
اختیار هیات علمی در تغییر رای هیات داوران
با اين اتفاقات، جايزه جلال که حالا حاشيه ساز شده بود، به موضوعي اصلي در خبرهاي ادبي تبديل شد. بعد از انتشار نامه هيات داوران در مورد تغيير نظر نهايي آنها و پس دادن جايزه جلال از سوی هدایت الله بهبودی، جواد محقق، يکي از اعضاي هيات علمي به خبر آنلاين گفت که هيات علمي اين اختيار را دارد که نظر هيات داوران را تغيير و در نتيجه آرا نهايي را مورد بازنگري قرار دهد: «هر جايزهاي، يک هيات علمي دارد که ميتواند نظر داوران را تغيير دهد. يعني ممکن است داوران اثري را برگزيده اعلام کنند اما هيات علمي اين نظر را نداشته باشد و راي به تقديري تقليل دهد يا اثري تقديري باشد و هيات علمي نظرش اين باشد که کتاب بايد برگزيده باشد. بههرحال کتابها دوباره به اين هيات ميآيند و هيات علمي مجاز است که به صورت قانوني تشخيص دهد که داوران به نکاتي توجه نداشتهاند، در نتيجه راي ديگري صادر کند.»
او همچنين در پاسخ به سوالي درباره مشکلات مالي براي اعطا نشدن جايزه برتر، منکر اين قضيه نشد: «در جلسات هيات علمي چنين چيزي اعلام نشد اما اگر چنين چيزي بوده باشد کار عجيبي نيست، بههرحال اگر مهمان دعوت ميکنيد نبايد که حتما دو ميوه روي ميز بگذاريد يا دو نوع غذا درست کنيد. کسي نميتواند ديکته کند که چرا يک نوع غذا درست کرديد. طبيعتا مشکلات مالي در اکثر ادارات هست، خانه کتاب هم مستثني نيست، اصل قضيه اين است چنين چيزي در جلسه مطرح نشد که به خاطر کمبود مالي برگزيده نداشته باشيم.»
ماجرا اما به همينجا ختم نشد. محمدرضا سرشار، نويسنده و رئيس انجمن قلم به دنبال اين حواشي درباره عضويتاش در هيات علمي و مسائل پيشآمده مبني بر نظرات هيات علمي در جلسه آخر جايزه جلال در يادداشتي ارسالي به خبرگزاري فارس ابراز کرد که بهدليل به حد نصاب نرسيدن جلسه نهايي، تصميمهاي صورت گرفته در جلسه نبايد اجرايي ميشد: «بهطور طبيعي و طبق عرف چنين هياتها و شوراهايي، جلسات هيات علمي با حداقل نصف به علاوه يک (در اينجا پنج نفر) رسميت مييابد. همچنان که مصوبات و تصميمگيريهاي اين هيات، با راي مثبت و تصويب حداقل نصف به علاوه يک کل اعضا (پنج نفر) قانوني و لازم الاجرا خواهد بود. اين در حالي است که از کل 9 نفر عضو هيات علمي جايزه در جلسه نهايي، فقط چهار نفر (آقايان سليمينمين، کاظمبيگي، عباسعلي وفايي و جواد محقق) حضور داشتهاند.»
او نوشته بود که بر اساس مدارک و مستندات، چنانچه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، خود در ابطال جشنواره اين دوره پيشقدم نشود، موضوع از طريق سازمان بازرسي کل کشور قابل پيگيري است.
هياهو بر سر اين حاشيه همچنان ادامه داشت و اين بار نوبت مجيد حميدزاده، دبير جايزه جلال بود که به اين حرفها پاسخ بدهد. او با بيان اينکه هيات داوران از سوي هيات علمي انتخاب ميشوند و بههمين دليل هيات علمي شايستگي تغيير نظر هيات داوران را دارد، به نوعي بر تغيير نظر هيات داوران بخش مستندنگاري صحه گذاشت.
در اين شرايط بود که دبيرخانه جايزه جلال در اطلاعيهاي که به گفته خودشان براي تنوير افکار عمومي صادر شده بود و روي خروجي خبرگزاريها منتشر شد، عنوان کرد: «گاهي نظر گروههاي داوري با نظر اعلام شده در مراسم متفاوت است؛ البته اين امر بسيار اندک بوده اما بههرحال موجود است. دليل آن مشخص است، زيرا دبيرخانه موظف به اعلام و ابلاغ مصوبه هيات علمي است. اين امر نهتنها در جايزه ادبي جلالآلاحمد بلکه در جايزه کتاب سال جمهوري اسلامي ايران و نيز جايزه ادبي پروين اعتصامي و کتاب فصل نيز معمول است.»
در بخش ديگري از اين اطلاعيه آمده است: «طبق گزارش دبير علمي در مراسم پاياني جايزه ادبي جلالآلاحمد نتايج بر مبناي نظر داوران و تصويب هيات علمي اعلام ميشود. بنابراين روشن است که غيراز نظر اعضاي هيات علمي عامل ديگري در اخذ و اعلام نتايج موثر نيست.»
جايزه جلال که از ابتدا تصور ميشد مانند دورههاي قبل به جاي برگزيده به تقدير شده اکتفا شده است، به يکي از پرسروصداترين خبرهاي ادب و فرهنگ در هفتههاي پاياني آذرماه تبديل شد. واکنش اعضاي هيات علمي و داوران باعث شده بود موج جديدي از مسائلي که در حين برگزاري جايزه وجود داشت، از پشت پرده بيرون بيايد و حالا نهتنها موضوع جايزه بلکه بسياري از حواشي ديگر هم به اين جريان اضافه شود. بههمين دليل علي اسماعيلي، سرپرست معاونت فرهنگي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي در گفتوگو با فارس از برگزاري نشستي در هفته پاياني آذرماه خبر داد تا به اين صورت بتواند جلوي حرف و حديثها را بگيرد و به اين نحو پاسخگوي مسائل باشد: «قرار است طي يک نشست خبري و هماهنگي با معاونت فرهنگي، موارد از سوي دبير علمي پنجمين دوره جايزه جلال آل احمد تشريح شود.»
دغدغه های فرهنگی و مشکلات مالی
بارها حاشيهساز شدن يک جشنواره يا يک مسابقه در ايران و حتي دنيا امري عادي بوده است و نميتوان منکر آن شد که هرچقدر هم در اين مساله دقت عمل انجام شود باز هم ممکن است مورد اعتراض برخي قرار بگيرد. اين موضوع همواره مورد مناقشه بسياري از اهالي فرهنگ و هنر به خصوص بر سر نحوه برگزاري جايزهها از سوي بخش خصوصي و دولتي بوده است. بخش خصوصي بهدليل اينکه معمولا از چند ناشر، نويسنده يا اتحاديه تشکيل شده است معمولا از توان مالي کمتري براي اعطاي جايزههاي مادي برخوردار است و سعي ميکند از طريق داوران، معيارهاي انتخاب و ديدگاهي را که در مورد ادبيات دارد جایزه خود را به اعتبار برساند. از آن طرف بخش دولتي به خاطر بودجه و وجود دغدغه کمتر براي تامين هزينههاي برگزاري مراسم و اعطاي جايزه کمتر سعي ميکند با درنظرگرفتن جايزههاي بيشتر، رقابت خود را به سطح قابل قبولي از محبوبيت برساند. برهمين اساس است که گرانترين جايزههاي ادبي کشور از جمله جايزه جلال با 110 سکه و جايزه کتاب سال جمهوري اسلامي ايران با 50 سکه مورد اين پرسش قرار گرفتهاند که تا چهحد اعتبار دارند و چقدر بدون حمايت از ديدگاههاي خود در برگزاري اين جايزهها عمل ميکنند. جايزه جلال تنها يکي از جوايزي است که حاشيهساز شده و با اينکه تمام مسوولان برگزاري آن تلاش کردهاند، مشکل کمبود بودجه را در اعلام نشدن اسامي برگزيدگان پنهان کنند اما تمام حواشي، گوياي اين نکته است اين مساله اگر به عنوان موضوع اصلي در ميان نبوده اما نميتوان بهراحتي از کنار آن گذشت. حال با نزديک شدن به برگزاري کتاب سال جمهوري اسلامي که هر سال در بهمن ماه برگزار ميشود، نهتنها ممکن است حاشيههاي هميشگي بر سر پايين بودن ارزش علمي اين جايزه به ميان بيايد، دادن 50 سکه به هريک از برگزيدگان حرف و حديثهاي دوبارهاي را براي جايزههاي ادبي که از سوي دولت برگزار ميشوند، ايجاد کند و در اين ميان نويسندگاني که آثار آنها مورد تقدير قرار گرفته است، بيشترين آسيب را ببينند.
اکبر صحرايي، نويسندهاي که امسال با کتاب «حافظ هفت» در بخش داستان جايزه جلال شايسته تقدير شناخته شد، در مورد تاثير جايزهها بر روند ادبيات کشور به «همشهري ماه» گفت: «اين جوايز و جشنوارهها اگر براساس يک راهکار و اصول برگزار شوند، فيالنفسه خوب هستند چون حداقل کارکرد آن معرفي نويسندگان جوان به جامعه است چنانچه در همه جاي دنيا مرسوم است که جايزههايي در حوزه ادب به نويسندگان و محققان داده ميشود.»
او در مورد اين جوايز در ايران معتقد است: «در يکي دو دهه اخير مرسوم بوده است که جوايزي از سوي بخش خصوصي و دولتي در مناسبتهاي مختلف درنظر گرفته ميشد و روندي را طي میکرد. متاسفانه دلايل اجتماعي و فرهنگي و اخيرا مسائل اقتصادي باعث شده است، تعداد اين جوايز کم شود. بهخصوص که اين روزها بخش خصوصي توان مالي زيادي براي برگزاري اين جوايز ندارد و بار آنها به دوش دولت افتاده است.»
صحرايي ادامه داد: «در همه جاي دنيا معمول است که سرمايهگذاريهاي کلان را دولت انجام ميدهد. با کم شدن جوايز خصوصي، فعالتر شدن دولت در جوايز دولتي ضرورت بيشتري پيدا کرد و شاهد برگزاري جوايزي مانند جلال، پروين اعتصامي و... هستيم اما شنيده ميشود اين جوايز هم با مشکلات مالي مواجه شدهاند. حتي در مورد جايزه کتاب سال دفاع مقدس هم زمزمههايي مبني بر برگزارنشدن آن شنيده ميشود.»
صحرايي که به گفته خودش سابقه حضور در جايزههاي خصوصي و دولتي را داشته است، درباره تفاوتهاي برگزاري رقابت از سوي اين دو نهاد گفت: «در جايزههاي خصوصي مانند جايزه اصفهان شرکت کردهام. بهدليل توان مالي کمتر و اعمال سليقههاي بيشتر در داوري، شايد جنبه مردمي بودن جايزه کمتر رعايت شود.»
اين نويسنده در توضيح اين مطلب افزود: «در بيشتر جشنوارههاي خصوصي، کتاب يا نويسنده خاصي معرفي و اين موضوع حتي با اعتراض نويسندههاي ديگر مواجه شده است چون بخش خصوصي به خود اجازه ميدهد، نظارت شخصياش را در داوري دخيل کند اما در حوزههاي دولتي، برخلاف نظرات بقيه، نظرات مردمي بيشتر ميتوانند اعمال شوند. بنابراين معتقدم آنقدر که ميشود در جشنوارههاي دولتي به ادبيات پرداخت، در جايزههاي خصوصي نميتوان اين کار را کرد.»
اکبر صحرایی در مقايسه رقابتهاي جوايز ادبي با ديگر شاخههاي فرهنگ اظهار کرد: «حوزه ادبيات بسيار فراتر و گستردهتر از ساير حوزههاي هنري است و به همين دليل رسيدن به يک طرز فکر مشترک بسيار سخت است و سروصدا هم بيشتر ميشود مثل همين حاشيههايي که براي جايزه جلال رخ داد.»
او سپس يکي از دلايل ايجاد حاشيه براي جايزه جلال را مشخص نبودن معيارهاي روشن دانست: «وقتي معيارهاي ما مشخص و شفاف نيستند، نميدانيم تقديري و برگزيده چه کسي است. مسوول علمي جشنواره ميگويد چون کتابي به نمره 90 نرسيده است، برگزيده نداريم درحاليکه در يک جايزه، موضوع بر سر رد و قبول نيست بلکه بايد اثري انتخاب شود و يک برگزيده وجود داشته باشد. در اين زمينه به حرفهايتر شدن نياز داريم.»
صحرايي افزود: «درحالحاضر معتبرترين جايزه ادبيات، جلال است و اکنون شاهديم که داوران بخش مستندنگاري درباره اعلام نفر برگزيده و تقديري با مسوولان جايزه به مشکل برخوردهاند. اين نشان ميدهد هنوز چارچوبهاي ما مشخص نيستند و اينجاست که بحث تعداد سکه و جايزه هم پيش ميآيد.»
او درباره آسيبهاي وجود چنين اختلافهايي نتيجه گرفت: «وقتي اين مسائل بهوجود ميآيد، شيريني دريافت جايزه از نويسنده گرفته ميشود و خستگي بر تن متوليان هم ميماند. بهنظر ميرسد نبود برنامهريزي درست و مشورت بين گروه داوري و مديريت منجر به اين اختلافها شده است. وقتي داوران يک راي ميدهند نبايد اجازه دهيم افراد ديگري نظر آنها را تغيير دهند و اين ناشي از نبود قانونمندي است. نتيجهاش هم اين ميشود که آقاي بهبودي جايزهاش را پس ميدهد و جايزهاي هم که من گرفتهام شيريني خود را از دست ميدهد.»
شما می توانید مطالب و تصاویر خود را به آدرس زیر ارسال فرمایید.
bultannews@gmail.com
