ناگفته های خواندنی جنگ نفت در 8 سال دفاع مقدس

بولتن نیوز: یکی از مهم ترین مباحث در حمله های نظامی و زمان جنگ که به نظر می رسد حتی از اسلحه به دست گرفتن و جنگیدن رودررو نیز حساس تر و سرنوشت سازتر باشد، مدیریت جنگ و به کارگیری تکنیک های نظامی در حفاظت از تاسیسات نظامی و صنعتی است و مدیرانی که در 8 سال جنگ تحمیلی کشورمان در صنعت نفت کشور، مدیریت تاسیسات استراتژیک صنعت نفت کشور را به عهده داشتند، لحظات سخت و سرنوشت سازی را در بطن حملات دشمن تجربه کردند تا در نهایت با به کارگیری بهترین تاکتیک ها اجازه ندهند صادرات نفت کشور حتی برای یک روز هم متوقف شود.

علیرضا ضیغمی، معاون وزیر نفت و مدیرعامل کنونی شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران، یکی از این مدیران است که در طول هشت سال دفاع مقدس به عنوان رئیس منطقه نفتی خارگ در این منطقه حساس و سرنوشت ساز صادرات نفت ایران، همزمان به مدیریت صادرات نفت و بحران پرداخته است.

در گفت و گو با این مدیر باسابقه صنعت نفت، ناگفته هایی از هشت سال حماسه صنعت نفت و آنچه در هشت سال دفاع مقدس در صنعت پالایش و جزیره خارک روی داد را می خوانید.

آقای ضیغمی جنگ تحمیلی در صنعت پالایش نفت از کی شروع شد؟

اولین بمباران تاسیسات نفتی در جریان حمله رسمی عراق ساعت 3 و 36 دقیقه بعدازظهر روز دوم مهر 1359 بود که تعدادی از مخازن ذخیره سازی پالایشگاه آبادان بمباران شد و آخرین بمباران دشمن نیز ساعت 10 و چهارده دقیقه صبح روز چهاردهم خرداد 1367 اتفاق افتاد که در آن روز جنگ مستقیم دشمن با صنعت پالایش تمام شد.

این دو تاریخ اولین و آخرین بمباران هایی بوده که در تاریخ صنعت پالایش و پخش ثبت شده است و در بین این دو تاریخ، پالایشگاه های نفت بی وقفه بمباران می شد؛ به گونه ای که پالایشگاه آبادان به عنوان خط مقدم نبرد و به دلیل مجاورت با رودخانه اروند و نزدیکی به مرز عراق، در طول هشت سال جنگ تحمیلی 23 واحد فرآیندی آن به طور کامل از بین رفت.

آن زمان پدافند غیرعامل مرسوم نبود و در آغاز جنگ حملات و بمباران ها نیز آنقدر سریع انجام شد که تنها فرصت کارهای اولیه نظیر گونی چینی را داشتیم و آن طور نبود که یک پدافند غیرعامل قرص و محکم که تاسیسات را حفظ کند، وجود داشته باشد، در سال های بعد از دفاع مقدس بود که کم کم بحث پدافند غیرعامل شکل گرفت و در مناطق حساس به کار گرفته شد.

شما از چه زمانی متوجه شدید که دشمن درصدد حمله به خاک کشور است؟

زمزمه بحث حمله نظامی به کشور از یکی دوماه قبل در صنعت نفت پیچیده بود، اما بحث حمله به تاسیسات نفتی جزیره خارک از حدود دو هفته قبل از آغاز درگیری رسمی شنیده شد و در آن فرصت ما کارهای کمی انجام دادیم، آن زمان من کارمند شرکت نفت در خارک بودم که زیرمجموعه شرکت مناطق نفت خیز جنوب محسوب می شد و هنوز شرکت پایانه ها شکل نگرفته بود.

پالایشگاه های نفت چند بار بمباران شد؟

بیشترین حملات به پالایشگاه آبادان انجام شد و تقریبا می توان گفت این حملات بی وقفه بود؛ پالایشگاه تهران دوبار بمباران شد و 13 واحد آن به طور کامل آسیب دید؛ پالایشگاه تبریز 19 بار بمباران شد که 23 واحد آن آسیب دید؛ هر یک از این واحدها خود پالایشگاهی کوچک هستند و آسیب آنها منجر به خروج پالایشگاه از مدار تولید می شد.

پالایشگاه اصفهان 8 بار بمباران شد و 17 واحد آن آسیب دید و پالایشگاه کرمانشاه نیز 17 بار بمباران شد و در طول دوران جنگ زیر آماج حملات دشمن قرار داشت؛ پالایشگاه شیراز نیز 4 بار بمباران شد که 13 واحد آن مورد اصابت قرار گرفت.

با آغاز جنگ بزرگترین ظرفیت متمرکز پالایشی کشور بعنی پالایشگاه آبادان از مدار خارج شد، این موضوع چه تاثیری بر وضعیت تامین سوخت کشور گذاشت؟

خروج ظرفیت 650 هزار بشکه ای پالایشگاه آبادان از مدار تولید ضربه ای اساسی به صنعت پالایش کشور بود. در سال 1359 کل ظرفیت پالایش کشور حدود 1.1 میلیون بشکه در روز بود و با بروز جنگ تقریبا نیمی از ظرفیت پالایشی کشور را از دست دادیم. زمانی که پالایشگاه آبادان آماج حملات بی وقفه دشمن قرار گرفته بود، حدود 181 نفر از همکاران ما در حین کار شهید شدند و لازم بود که این پالایشگاه از سرویس خارج شود و عملا کار در چنین شرایطی منطقی به نظر نمی رسید، زیرا دشمن پالایشگاه آبادان را سیبل حملات خود قرار داده بود و مرتب آتش دشمن بر سر تاسیسات آن می ریخت و تولید در چنین شرایطی ممکن نبود، زیرا توام با انفجار و آتش سوزی شدید بود.

اگر پالایشگاه از سرویس خارج نمی شد با هر بار حمله دشمن هر تجهیز و واحد پالایشگاهی در اثر انفجار مانند یک بمب عمل می کرد و می توانست چند برابر بمب اصلی ترکش و انفجار ایجاد کند که این امر منجر به از دست رفتن تعداد زیادی از همکاران ما می شد و علاوه بر آن به خودی خود تولید قطع می شد؛ اما پالایشگاه های دیگر مثل تهران و تبریز که دورتر از آتش دشمن بودند، با وجود بمباران در مدار تولید قرار داشتند و تولید از آنجا برای تامین فرآورده مورد نیاز کشور توجیه اقتصادی داشت.

تعداد زیادی از کارکنان صنعت نفت در طول حمله دشمن به پالایشگاه ها مظلومانه شهید شدند، در مجموع چه تعداد در تاسیسات پالایشی شهید شدند؟

شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی در مجموع با زیرمجموعه های خود شامل شرکت های خطوط لوله و مخابرات نفت، شرکت پخش و ملی مهندسی و ساختمان در مجموع 435 نفر شهید تقدیم کرده است که 280 نفر از این شهدا در حین کار در پالایشگاه ها و تاسیسات این شرکت شهید شده اند و 155 نفر نیز از کارکنان این مجموعه بودند که با علاقه شخصی به جبهه رفته بودند.

در مجموع در صنعت نفت یک هزار و 17 نفر شهید شده اند که از این تعداد، حدود 242 نفر شهید متعلق به پالایشگاه آبادان است که حدود یک چهارم شهدای صنعت نفت را تشکیل می دهد و همین گواهی است که پالایشگاه آبادان خط مقدم صنعت نفت در دوره هشت سال دفاع مقدس بوده و فداکاری های بی نظیری در این نقطه اتفاق افتاده است.

در دیگر پالایشگاه ها و تاسیسات پالایشی چه تعداد از کارکنان صنعت نفت شهید شدند؟

در پالایشگاه تهران 17 شهید، در تبریز 24 شهید، در شیراز 13 شهید و در پالایشگاه های اصفهان و کرمانشاه به ترتیب 13 و 11 شهید تقدیم شده و در پالایشگاه امام خمینی (ره) اراک که آن زمان شامل تاسیسات بسیار کوچکی بوده یک نفر شهید تقدیم میهن شده است.

شرکت پخش فرآورده های نفتی ایران هم از شرکت هایی بود که با حضور گسترده در مناطق جنگی، سوخت رسانی به موقع به مناطق نظامی را به عهده داشت و در مجموع 85 شهید را تقدیم وطن کرد.

در شرکت خطوط لوله و مخابرات نفت 28 نفر شهید و شرکت ملی مهندسی و ساختمان نفت ایران یک شهید تقدیم شده است و علاوه بر شهدا 1760 جانباز جنگ تحمیلی و 231 نفر آزاده در مجموعه پالایش و پخش فعالیت می کنند که عمده این آمار مربوط به تاسیسات پالایشی شهر آبادان است. 957 نفر رزمنده و حدود 5 هزار نفر ایثارگر در مجموعه شرکت پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران در حال فعالیت هستند.

به جز پالایشگاه ها کدام تاسیسات بیشتر بمباران می شد؟

علاوه بر پالایشگاه ها، برخی از تلمبه خانه ها در جنوب که نقش بسیار کلیدی در ارسال نفت خام به پالایشگاه ها داشتند، سیبل حملات دشمن شده بود. تلمبه خانه ها هم نفت خام به پالایشگاه ها و هم فرآورده های خروجی پالایشگاه ها را به نقاط مختلف کشور منتقل می کردند؛ بنابراین نقش این تلمبه خانه ها بسیار کلیدی و شاهراه حیاتی ارسال نفت خام و فرآورده در کشور بود و دشمن به همین دلیل این تاسیسات را به طور دائم بمباران می کرد که تلمبه خانه شهرهای آبادان و اهواز و تلمبه خانه تنگ فنی از آن جمله بود.

تلمبه خانه تنگ فنی هم یک شاهراه حیاتی در جنوب بود که علاوه بر آن که در مسیر پرواز هواپیماهای دشمن قرار داشت، بمباران های متعدد آن تصادفی نبود و دشمن برای آن برنامه ریزی ویژه ای داشت، زیرا نقش تلمبه خانه تنگ فنی به لحاظ میزان نفت خامی که به پالایشگاه های متعدد ارسال می کند، بسیار کلیدی بود.

علت شهرت تلبمه خانه تنگ فنی در جنگ همین بود؟

مهم ترین دلیل شهرت تلمبه خانه تنگ فنی به دلیل مقاومت کارکنان آن بوده و این که این تلمبه خانه در طول 8 سال دفاع مقدس مدام بمباران می شد، اما هرگز تصفیه و انتقال نفت خام از آن قطع نشده است و کشورهای غربی باور نمی کردند که در چنین شرایطی هرگز تولید نفت و فرآورده های ما قطع نشده باشد اما این واقعیتی است که در تاریخ ثبت شده است.

به نظر می رسد آن زمان دشمن علاوه بر متوقف کردن صادرات نفت خام، سعی داشت به هر نحو ممکن واردات فرآورده به کشور را نیز قطع کند؟

بله، آن زمان ما شرکت گاز و تاسیسات به این وسعت نداشتیم و میادین مستقل گازی محدود بودند و بیشتر سبدسوخت کشور را فرآورده های نفتی تشکیل می داد؛ به همین دلیل دشمن درصدد بود که علاوه بر جلوگیری از تولید فرآورده در پالایشگاه ها، از واردات آن نیز به کشور جلوگیری کند.

از طرفی آن زمان خوراک پتروشیمی ها از گازهای همراه نفت خام تامین می شد و اگر بنا بود صادرات نفت خام تعطیل شود خوراک پتروشیمی ها و خوراک گاز همراه هم قطع می شد که آن موقع بخش عمده ای از نیاز کشور را تامین می کرد؛ بنابراین علاوه بر تلمبه خانه تنگ فنی، تلمبه خانه تنگ بیجار، پل باباحسین، رازان، شهید ملک، گچساران، افرینه، کرمانشاه و نفت شهر بارها مورد اصابت حملات دشمن قرار گرفت تا از ارسال خوراک به پالایشگاه ها جلوگیری کند.

در زمان جنگ واردات فرآورده به دلیل از دست رفتن تولید پالایشگاه آبادان نیز باید انجام می شد. آن زمان تاسیسات بندر ماهشهر تعطیل شده بود، بنابراین تاسیسات بهرگان متعلق به شرکت نفت فلات قاره جای آن را گرفته بود و انتقال فرآورده های وارداتی از طریق تلمبه خانه تنگ فنی اهواز انجام می شد و زمانی که بهرگان دچار نا امنی شد، در جزیره خارک دو توربین نصب کردیم و یکی از خط لوله های 30 اینچ مخصوص نفت خام را برای انتقال فراورده تمیز کردیم و برای اولین بار به جای این که فرآورده از سمت ساحل گناوه وارد شود، از خارک به سمت گناوه ارسال می شد.

آن زمان پالایشگاه کرمانشاه هم از کار افتاده بود و به همین دلیل ناچار به واردات فرآورده بودیم؛ از طرفی دشمن واردات در دریا و خشکی را نا امن کرده بود و به همان اندازه که حساسیت روی صادرات نفت خام وجود داشت، در واردات نیز حساسیت بود؛ امروز نیز به همین شکل است با این تفاوت که آن زمان جنگ سخت افزاری بود، اما امروزه دشمن از روش های نرم افزاری نظیر تحریم و ... سعی می کند در صادرات نفت ایران اخلال ایجاد کند.

در طول دوران جنگ تحمیلی منطقه خارک به مدت 8 سال منطقه جنگی بود و صدها بار بمباران شد. مدیریت بحران در آن دوره چگونه انجام می شد؟

در طول دوران جنگ تحمیلی در مجموع حدود 6 هزار کشتی نفتکش در خلیج فارس جا به جا کردیم که تنها 2 تا 3 درصد این کشتی ها آسیب دید و این موفقیت بزرگی بود که با همکاری کارکنان صنعت نفت و نیروهای هوایی و دریایی ارتش محقق شد؛ البته این آمار به جز کشتی های فرآورده و مواد غذایی بود، کشتی های حامل بنزین از حساسیت بالایی برخوردار بود و اکثریت آنها هم به سلامت جابه جا شد.

برای محافظت از این کشتی ها چه برنامه ای طراحی شده بود؟

اولین برنامه ما تشکیل تیمی به نام امداد بود که این تیم دارای هلی کوپتر و یدک کش های مجهز به سیستم اطفای حریق بود این یدک کش ها از قدرت کشندگی بسیار خوبی برخوردار بود که در ابتدا تحت نظارت پیمانکار خارجی فعالیت می کرد، اما بعدها با رفتن خارجی ها با نظر وزیر نفت وقت، در وزارت نفت 3 هلی کوپتر با قدرت پرواز در شب و 3 یدک کش تهیه و این تیم تجهیز شد.

زمانی که یک کشتی مورد اصابت حملات دشمن قرار می گرفت، کارکنان آن با قایق های نجات خود کشتی را ترک می کردند و اگر هم سیستم قایق آنها مشکل داشت، گوشه ای از نفتکش منتظر می شدند که ما با قایق های تندرو و یدک کش می رفتیم و آنها را سوار می کردیم که کار بسیار سختی بود، یعنی همزمان باید کشتی را خاموش می کردیم و آن را می کشیدیم و چون کشتی در دریا رها و هدایت از دست ناخدا خارج شده بود، کار بسیار سختی بود.

همکاری شما با نیروی هوایی چگونه بود؟

برای برنامه ریزی های مربوط به دفاع از خارک ستادی تشکیل شده بود که در آن نماینده نیروی هوایی و وزارت نفت نیز حضور داشت و آن زمان نماینده تام الاختیار نیروی هوایی شهید بابایی بود و من هم از طرف وزارت نفت، نماینده تام الاختیار کل منطقه خلیج فارس برای جابه جایی کاروان کشتی ها بودم.

این ستاد هفته ای دوبار در تهران تشکیل جلسه می داد که وزیر نفت نیز در جلسات آن حضور داشت؛ برای حفاظت و جا به جایی کشتی ها، نیروی هوایی و وزارت نفت همکاری تنگاتنگی داشتند، به این نحو که زمانی که ما کشتی ها را پر و آماده حرکت می کردیم، با نیروی هوایی برای حفاظت از آنها هماهنگی می کردیم   و آنها برنامه پرواز اسکورت را طراحی می کردند.

با توجه به در تیررس بودن منطقه خارک و در برد بودن این منطقه برای هواپیماهای عراقی حفاظت از کشتی ها چه طور انجام می شد؟

آن زمان پایگاه ششم هوایی در بوشهر مختص هواپیماهای اف 4 بود، برای دفاع هوایی و رهگیری هواپیماهای مهاجم نیروی هوایی تعدادی اف 14 از پایگاه هوایی اصفهان به منطقه منتقل کرده بود که به محض ورود هواپیماهای دشمن به منطقه کشتی ها، آن ها را با هواپیمای اف 14 شکار می کرد. در این عملیات حفاظت از کشتی ها نیروی دریایی ارتش و سپاه نیز به یاری نیروی هوایی و وزارت نفت می آمدند.

با توجه به تعداد حملاتی که در طول جنگ به خارک شد اهمیت توقف صادرات نفت خام از این منطقه برای دشمن بسیار مهم بوده، آنها برای دستیابی به این هدف چگونه عمل می کردند؟

بله همین طور بود، یکی از مهم ترین کارهایی که دشمن انجام داده بود، طراحی جزیره ای مشابه خارک در عمق بیابان های خاک عراق بود و این امر به دلیل حساسیت بسیار بالای این جزیره برای آنها بود. آنها حتی موقعیت اسکله شرقی و غربی خارک را طراحی کرده و مرتب آنجا عملیات تمرینی انجام می دادند.

این نقشه آنها برای آشنایی با مناطق حساس جزیره برای بمباران و آشنایی دقیق آنها با محیط جزیره بود تا هنگام عبور از سد پدافندی صحیح و دقیق عمل کنند؛ به همین ترتیب بود که دشمن بعثی موفق شد در روز شانزدهم مرداد 65 ضلع جنوبی و 25 شهریور همان سال ضلع شمالی اسکله تی را به طور کامل بمباران کند.

همه چیز کاملا برنامه ریزی و تمرین شده و حتی زمان بمباران در ساعات قبل از ظهر و گرما و شرجی وحشتناک جزیره انجام می شد و در چنین شرایطی بود که کار خاموش کردن شعله ها و بازسازی تاسیسات باید صورت می گرفت.

اسکله خارک چندبار مورد اصابت حملات دشمن قرار گرفت ؟

اسکله خارک بارها از سال های آغازین جنگ مورد حملات دشمن قرار گرفته بود.  دوم مهر 59 مخازن و خطوط لوله خارک بمباران شد در پنجم بهمن 59 اتاق کنترل اسکله تی مورد بمباران قرار گرفت؛ دشمن بعثی هر گاه در جبهه ضربه می خورد، آن را در تاسیسات نفتی جبران می کرد، 28  آبان 61 و تیر 63 اسکله خارک مورد اصابت موشکی دشمن قرار گرفت  و شهریور 1364 یکی از سنگین ترین بمباران های خارک انجام شد.

حضرت امام (ره) در بخشی از سخنان خود در زمان جنگ فرموده بودند: شما چندبار می گویید خارک را از بین بردیم. ایشان عدد 49 را به کار برده بودند و فرموده بودند 49 بار گفتید خارک را از بین بردیم، مگر چند بار می شود یک جزیره را از بین برد. این گواهی می داد به این که آنان هرگز موفق نشدند به این هدف شوم خود دست پیدا کنند و از بین بردن جزیره خارک و قطع صادرات نفت خام از دل آب های خلیج همیشه فارس، تنها یک خیال خام بود.

جزیره خارک به هر حال برای ما یک خط مقدم محسوب می شد و بیشترین تلفات نیروی هوایی دشمن نیز در همین نقطه اتفاق افتاد، یعنی یک جنگ تمام عیار در خارک برقرار بود در چنین شرایطی چطور صادرات نفت قطع نشد؟

با وجود تمام بمباران ها صادرات نفت در طول دوره هشت ساله جنگ به اندازه کافی انجام می شد و این میزان کم هم نبود و به طور میانگین در طول دوران جنگ ما روزانه یک میلیون و 600 تا 700 هزار بشکه صادرات داشتیم و این تنها با همدلی و وحدت امکان پذیر شد.

نیروی هوایی دشمن در اوایل جنگ قوی نبود و بعدها که دشمنان از لحاظ نظامی و اطلاعاتی آن ها را تجهیز کردند کار دشوار تر شد؛ ما آن زمان کاروان کشتی های صادرات نفت خام را به کمک شهید بابایی جابه جا می کردیم و پوشش پدافندی به خارگ و مناطق نفت خیز جنوب داده می شد؛ تیمی هم در جنوب تشکیل داده بودیم که وظیفه پدافند غیرعامل آن را من به عهده داشتم و این تیم با پدافند عامل نیروی هوایی هماهنگ بود و ما با ارتش درباره تاسیسات و خطرپذیری آنها تبادل نظر و از آنان اطلاعات نظامی کسب می کردیم.

اوایل جنگ که دشمن تاسیسات ما را با موشک های زمین به زمین بمباران می کرد، تصمیم گرفتیم در جزیره خارک و سمتی که عراق از آنجا حمله می کند دیواری احداث کنیم؛ بنابراین با سختی زیاد این دیوار را احداث کردیم که عرض آن 15 متر، ارتفاعش 40 متر و طول آن حداقل یک کیلومتر بود. این کار در جزیره خارک که یک جزیره مرجانی که خاک در آن کم است یک شاهکار معماری به حساب می آید.

با ساخت این دیوار موفق شدیم جلوی حملات متعدد دشمن به مخازن را بگیریم. برای ایمین مخازن نیز روی آنها سقف های کاذب و ضد انفجار و گونی چینی کرده بودیم.

یک نقطه برتری خارک مجهز بودن آن به سیستم پدافندی هاگ بود که بسیار دقیق و قوی عمل می کرد و به لطف خدا آنان موفق نشدند با موشک خارک را بمباران کنند؛ با وجود همه این شرایط دشمن عقب نشینی نمی کرد و با راه اندازی اسکادران های خود و آوردن تعداد زیادی هواپیما اقدام به بمباران منطقه کرده و حتی با هلی کوپتر موشک های اگزوست را به سمت اسکله خارک شلیک می کرد.

امیر سرلشگر خلبان شهید عباس بابایی، معاون عملیات نیروی هوایی و طراح دفاع هوایی از تاسیسات جزیره خارک در چنین شرایطی بود که در ستاد دفاع خارک تشکیل جلسه دادیم تا راه حل دیگری بیابیم، آن زمان شهید بابایی به تازگی معاون عملیات نیروی هوایی شده بود.  ایشان نظرش این بود که با اف 14 به راحتی می توانیم هلی کوپترهای دشمن را بزنیم با هماهنگی آقای آقازاده وزیر وقت نفت، فرمانده وقت نیروی هوایی (سرتیپ صدیق) اجازه داد اف 14 ها به پایگاه هوایی بوشهر منقل شوند و بعد از آن بود که خود شهید بابایی با دیدن اولین هلی کوپتر دشمن، با اف 14 آن را زد و صدای تکبیرش را همه از رادار بوشهر شنیدند و به این ترتیب بمباران تاسیسات با هلی کوپترهای دشمن منتفی شد.

تجهیزات دیگری هم داشتند؟

بله تجهیزاتی که آن زمان عراقی ها به یمن کمک های آمریکا و انگلیس و فرانسه از تجهیزاتی استفاده می کردند که هنوز هم پیشرفته محسوب می شود، هواپیماهای سوپر اتانداردها از جمله آن بود که علاوه بر بمباران های روزانه با هواپیماهای معمولی، این هواپیماها را هم برای بمباران اسکله و کشتی ها آوردند که تنها موفق شدند اسکله را بمباران کنند و کشتی های ما محفوظ ماندند.

موشک کرم ابریشم هم یکی دیگر از تجهیزاتی بود که بعد از هواپیماهای سوپراتانداردها آوردند و ما هر روز با تجهیزات تازه ای روبه رو می شدیم که با مشورت با نیروی هوایی نسبت به چیدمان نیروی های خود و مدیریت بحران اقدام می کردیم.

بمب افکن توپولوف 22 ارتش عراق که با آن موشک های کرم ابریشم شلیک می شد.

موشک های کرم ابریشم با بمب افکن توپولوف 22 حمل می شد که به دلیل سرعت کم این هواپیما چند هواپیمای جنگنده دشمن باید آن را اسکورت می کردند که به لطف خداوند نیروی هوایی موفق به هدف گرفتن آنها شد.

هواپیمای بمب افکن پیشرفته سوپر اتاندارد فرانسوی که عراق در جنگ تحمیلی از آن استفاده می کرد. نیروی هوایی ایران دو فروند از این هواپیماها را سرنگون کرد.

بمب های تاخیری هم یکی دیگر از تجهیزاتی بود که آنان به کار گرفتند و از آنها در مسیر خط لوله گناوه استفاده کردند. این بمب ها از یک ساعت تا بیست و چهار ساعت زمان انفجار داشت که یکی از بمب ها زیر خط لوله 52 اینچ نفت خام قرار گرفت و منفجر شد که بر اثر آن حجم زیادی از نفت خام در ساحل گناوه منتشر شد و عملیات مهار آن سه ماه طول کشید. این حرکت دشمن جدا از نظر اقتصادی منجر به آلودگی وسیع محیط منطقه شد به طوری که بسیاری از اهالی بومی آنجا به بیمارهای گوارشی مبتلا شدند.

بازسازی این خط لوله نیز کار بسیار مشکلی بود چراکه باید با توجه به زمان جزر و مد دریا انجام می شد بالاخره با برنامه ریزی که انجام شد تمام نفت های روی آب تمیز شده و لوله جوشکاری و دوباره در سرویس قرار گرفت.

آقای ضیغمی ماجرای انتقال نفت از خارک به سیری چه بود؟

از سال 64 به بعد حملات دشمن در خلیج فارس خیلی سنگین تر شد و از زمین و هوا و دریا حملات ادامه داشت و منطقه در شرایط بسیار ناامنی قرار گرفته بود، به همین دلیل کشتی های مشتریان دیگر به خارک نمی آمدند و بنابراین ما مجبور شدیم محل جدیدی را برای صادرات نفت انتخاب کنیم و این محل جزیره سیری بود، تمام سواحل سیری را بررسی کرده بودیم. در اولین محموله با 4 کشتی نفتکش 400 هزار تنی متعلق به شرکت ملی نفتکش حدود 15 میلیون بشکه نفت خام را بارگیری و به سیری بردیم با لو رفتن مسیر سیری و بمباران آن باز هم مجبور به تغییر مسیر کشتی ها شدیم. برای این منظور با انجام گشت هوایی در طول سراسر ساحل خلیج فارس بالاخره جزیره لارک در تنگه هرمز را انتخاب کردیم. این کار برای ما بسیار سخت بود ولی چاره ای نبود. آن موقع متوجه شدیم خارک چه نعمت بزرگی برای کشور است چراکه خارک بهترین نقطه برای صادرات نفت خام در خلیج فارس است، زیرا تپه های خدادادی خارک که از کوه های مرجانی شکیل شده است، حدود 100 متر ارتفاع دارد و مخازن روی این تپه ها ساخته شده اند، بنابراین در این محل نیازی به پمپاژ نفت خام نیست و این جزیره با خصوصیات جغرافیایی منحصر به فرد خود مانند یک پایانه مدرن و با حداقل هزینه عمل می کند.

عملیات صادرات نفت خام از لارک چگونه انجام می شد، شما چطور نفت را به آن محل منتقل می کردید؟ دشمن متوجه تردد کشتی ها نمی شد؟

این یکی از پیچیده ترین عملیات ما در آن منطقه در طول جنگ بود و باید با حفاظت کامل، کشتی ها را از جزیره خارک تا لارک انتقال می دادیم؛ این مساوی بود با 7 تا 8 ساعت عملیات دریایی.

نظر ما این بود که یک هواپیمای اف 14 بالای به طور دائم کشتی ها را تا رسیدن به مقصد همراهی کند. این البته امکان پذیر نبود، بنابراین تصمیم گرفتیم عملیات حفاظت از کشتی ها را با چند اف 14 انجام دهیم، اتاق عملیات ما به طور کامل به اتاق جنگ نیروی هوایی متصل بود و این عملیات باید در شرایط سکوت مطلق رادیویی انجام می شد تا دشمن متوجه نشود.

هواپیماهای اف 14 نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران نقش مهمی در تداوم صادرات نفت در 8 سال دفاع مقدس داشتند

در چنین شرایطی کاروان هایی با حدود 20 کشتی شامل کشتی های نفت خام، واردات فرآورده و مواد غذایی که لابه لای کشتی های نفتی حرکت می کردند را روانه می کردیم و همه اینها باید تحت پوشش هواپیماهای اف 14 نیروی هوایی ارتش صورت می گرفت.

در شب هایی که کاروان کشتی ها در حال حرکت بود، تمام شب را در اتاق عملیات نیروی هوایی بوشهر سر می کردیم و آنها را نقطه به نقطه با سکوت رادیویی محض عبور می دادیم.

در این شرایط و همزمان با ما کشورهای استکباری به یاری عراق آمده بودند و آنها هم کشتی های نفتی عراق را اسکورت می کردند و با هواپیماهای آواکس آنها را هدایت، می کردند بنابراین خلیج فارس برای همه کشورها نا امن شده بود و همه در معرض تهدید قرار داشتند؛ البته با وجود اینکه امکانات ما در مقایسه با آن ها کمتر بود، اما در مقایسه با آنها تلفات بسیار کم در حد دو و سه درصد بود و این تنها با لطف خداوند محقق شد.

آقای ضیغمی از کارهای ابتکاری که در خارک برای صدور نفت خام انجام شد خاطره ای دارید؟

عراقی ها با وجود این که تمام اسکله های ما را در خارک زده بودند اما صادرات متوقف نشده بود، این کار با ابتکار همکاران در خارک محقق شد. به این صورت که ما اسکله تی را گونی چینی کرده بودیم تا آسیب ناشی از ترکش ها به حداقل برسد. از وسط اسکله تی لوله های 24 اینچی پلاستیکی کشیده بودیم و از این مسیر توانسته بودیم نفت خام را به محل بارگیری برسانیم. این کار در زمان عادی با صرف مبالغی هنگفت چندین ماه زمان نیاز دارد، اما ما آن را در 24 ساعت انجام دادیم و به گوی شناور رساندیم، کشتی نفتکش 200 هزار تنی به گوی شناور لنگر می انداخت و برای جلوگیری از چرخش کشتی به دور گوی با یدک کش از عقب نفتکش را مهار می کردیم تا کار بارگیری تمام شود.

با این روش ضربتی موفق شدیم در یک روز 300 هزار بشکه نفت خام بارگیری کنیم و بعدها بی بی سی و رسانه های دشمن به این عملیات اشاره و اعلام کردند ایرانی ها با به کارگیری فناوری های پیشرفته نفت خام صادر می کنند.

آنها چگونه از این عملیات مطلع شده بودند؟

ناخدای خارجی کشتی مجبور بود گزارش عملکرد خود را به دلیل مباحث بیمه ای برای شرکت تحت پوشش خود بفرستد و از این طریق بود که آنها متوجه فعالیت های ما می شدند، اما جزئیات را نمی دانستند، کلی پول بیمه این شرکت ها بود و بعدها با تشکیل بیمه ایران در کشور، قیمت ها شکسته شد.

اکنون در شرایطی که کشور به لطف خداوند بعد از بازسازی خرابی های دوران جنگ در بخش وسیعی از صنایع بالادستی و پایین دستی صنعت نفت خودکفا شده است، چه احساسی دارید؟

کارکنان صنعت نفت کشورمان در شدیدترین روزهای جنگ حتی یک لحظه ناامید نشدند و میدان مبارزه را خالی نکردند، جنگ آنان برای حفاظت از تاسیسات نفتی کشور به مثابه حفظ اساسی ترین و بنیادی ترین پایه های اقتصادی کشور بود که با تقدیم بیش از یک هزار شهید، محقق شد و اجازه ندادیم دشمن هیچ خللی در چرخه تولید وارد کند، اگرچه بسیاری از تاسیسات نفتی ما در اثر بمباران ها آسیب دید، اما کارکنان نفت با روحیه بسیجی خود به سرعت بازسازی ها را انجام می دادند و امروز در شرایطی قرار گرفته ایم که در حال خودکفایی کامل در ساخت و راه اندازی پالایشگاه های نفت هستیم و چرخه پالایشی نفت خام به طور کامل توسط متخصصان داخلی انجام می شود.

امروز وقتی به خارک سفر می کنم، از دیدن کشتی ها کنار اسکله ها لذت می برم، حضور کشتی ها کنار اسکله و روی آبهای اطراف، جزیره نشان دهنده پویایی چرخه تولید و صادرات نفت کشور است و برای کارکنان بسیار روحیه بخش است، آنها به دیدن کشتی ها در جزیره وابسته هستند و در این شرایط است که خوشحال می شوند.

کارهایی که امروز دشمنان برای متوقف کردن حرکت رو به جلوی ملت ایران انجام می دهند کودکانه است. ما تجربیاتی داریم که آنها درک نمی کنند. جمهوری اسلامی ایران از این موانع سرافرازانه عبور می کند و در آینده رو سیاهی و شرم تنها دستاورد دشمنان خواهد بود.

شانا