اختاپوس بر روی ویرانه‌های صنعت خودرو؛ چگونه «کشاورز و علیپور» چرخ‌های تولید را به گروگان گرفتند؟

گروه اقتصادی،در حالی که مردم ایران سال‌هاست در صف‌های طولانی قرعه‌کشی خودرو برای محصولات بی‌کیفیت و گران‌قیمت ایستاده‌اند، در پشت دیوارهای بلند کارخانه‌ها، سناریویی در جریان است که بیشتر به فیلم‌های مافیایی شبیه است تا صنعت. مستند جنجالی «اختاپوس» تنها نوک کوه یخی را نشان داد که زیر آب‌های گل‌آلود اقتصاد ایران پنهان شده بود؛ کوهی که نام دو نفر بر قله آن حک شده است: حمید کشاورز و محمد علیپور.

به گزارش بولتن نیوز، این گزارش، کالبدشکافی جسد نیمه‌جان صنعت خودروی ایران است که توسط دندان‌های این اختاپوس دریده شده است.

ظهور امپراتوری کروز؛ از قطعه‌سازی تا دولتِ سایه

داستان از شرکت «کروز» آغاز می‌شود. شرکتی که قرار بود بازوی تولید ملی باشد، اما به گفته مستندات، به طنابی بر گردن تولید تبدیل شد. حمید کشاورز و محمد علیپور، مالکان اصلی این شرکت، طی دو دهه با استراتژی حذف رقیب و ایجاد انحصار، مدل عجیبی از تجارت را در ایران پیاده کردند: «تک‌سورس» (Single Source) شدن.

آن‌ها با دامپینگ قیمت (ارزان‌فروشی موقت) رقبای کوچک را ورشکست کردند و زمانی که بازار خالی از رقیب شد، گلوی خودروساز را فشردند. ایران‌خودرو و سایپا برای حیاتی‌ترین قطعات (مانند ECU و سیستم‌های الکترونیکی) تنها یک گزینه داشتند: کروز. و این یعنی کشاورز و علیپور تعیین می‌کردند خودرو تولید شود یا نه.

شاهکار تعارض منافع؛ وقتی فروشنده، خریدار می‌شود!

بزرگ‌ترین فساد ساختاری که مستند اختاپوس بر آن دست می‌گذارد، نفوذ این دو نفر در هیئت‌مدیره ایران‌خودرو است. کشاورز و علیپور با سودهای کلان حاصل از فروش قطعه، سهام ایران‌خودرو را خریدند.‌ این یعنی یک پدیده نادر و مضحک در اقتصاد جهانی:

۱. شرکت کروز (کشاورز/علیپور) قطعه تولید می‌کند.

۲. شرکت کروز قیمت قطعه را بالا تعیین می‌کند.

۳. نماینده شرکت کروز در هیئت‌مدیره ایران‌خودرو، این خرید گران را تأیید می‌کند!

آن‌ها در دو سوی میز نشسته بودند. هم فروشنده بودند و هم خریدار. در چنین ساختاری، منافع ملی و جیب مصرف‌کننده هیچ جایگاهی ندارد؛ تنها چیزی که مهم است، گردش مالی هزاران میلیاردی این شبکه عنکبوتی است.

جادوی «تولید ملی» با برچسب چینی

پرده‌برداری هولناک دیگر، ماجرای قاچاق سازمان‌یافته است. در حالی که این آقایان مدعی کارآفرینی و تولید ملی بودند، اسناد گمرکی و قضایی نشان می‌دهد که حجم عظیمی از قطعات با کشتی از چین وارد می‌شد.

کارگران در سوله‌هایی مخفی، تنها یک وظیفه داشتند: تعویض کارتن!

قطعات چینی از جعبه خارج و در کارتن‌های «ساخت ایران» شرکت کروز بسته‌بندی می‌شدند. این یعنی سود دوچندان: هم فرار از تعرفه‌های گمرکی با اظهارات دروغین (جا زدن قطعه کامل به جای مواد اولیه) و هم فروش جنس چینی به قیمت تولید ملی به خودروساز.

گروگان‌گیری در پارکینگ‌ها؛ استراتژی فشار

آیا تا به حال از خود پرسیده‌اید چرا پارکینگ‌های خودروسازان مملو از خودروهای ناقص است؟ مستند مدعی است که این یک «کمبود واقعی» نیست، بلکه یک «گروگان‌گیری هوشمند» است.

هر زمان که دولت یا مدیران خودروسازی در برابر زیاده‌خواهی‌های باند کشاورز و علیپور (مثلاً درخواست افزایش قیمت قطعات یا پرداخت مطالبات) مقاومت می‌کردند، ناگهان عرضه یک قطعه کوچک (مثل سنسور ضبط یا کامپیوتر) متوقف می‌شد.

هزاران خودرو کف پارکینگ می‌ماند، بازار ملتهب می‌شد، قیمت خودرو در بازار آزاد پرواز می‌کرد و در نهایت دولت تسلیم می‌شد. این قدرت‌نمایی عریانِ کسانی بود که کلید خط تولید را در جیب داشتند.

رشوه‌هایی به سنگینی یک انتخابات

در دادگاه‌های برگزار شده (به ریاست قاضی صلواتی)، ابعاد وحشتناکی از شبکه فساد و ارتشاء این دو نفر رو شد. از اهدای خودروهای لوکس به مدیران دولتی و مجلسی‌ها تا پرداخت هزینه‌های انتخاباتی برخی کاندیداها برای داشتن «آدم» در مجلس.

گفته می‌شود آن‌ها لیستی از مدیران «حرف‌شنو» و مدیران «متمرد» داشتند. هر مدیری در ایران‌خودرو یا سایپا که جلوی انحصار کروز می‌ایستاد، با لابی این شبکه عنکبوتی برکنار می‌شد.

سرنوشت پرونده؛ علیپور و کشاورز الان کجا هستند؟

پس از جنجال‌های فراوان، کشمکش‌های قضایی و برگزاری دادگاه‌های مفاسد اقتصادی، حکم نهایی برای پرونده کروز صادر شد (اواخر سال ۱۴۰۲ و اوایل ۱۴۰۳ اخبار تکمیلی آن منتشر شد). بر اساس احکام صادره:

محکومیت سنگین: حمید کشاورز و محمد علیپور به اتهام مشارکت در اخلال عمده در نظام اقتصادی و ارتشاء، به تحمل حبس‌های طویل‌المدت و پرداخت جریمه‌های نقدی بسیار سنگین (چندین هزار میلیارد تومان) محکوم شدند.

خلع ید از ایران‌خودرو: یکی از مهم‌ترین بخش‌های حکم، ابطال سهام و خلع ید آن‌ها از مدیریت ایران‌خودرو بود تا تعارض منافع از بین برود.

وضعیت فعلی: اگرچه احکام صادر شده است، اما گزارش‌های غیررسمی و شایعاتی وجود دارد که نشان می‌دهد نفوذ این شبکه همچنان در لایه‌هایی از صنعت باقی است. برخی منابع از تلاش وکلای قدرتمند آن‌ها برای اعاده دادرسی یا استفاده از مرخصی‌های خاص خبر می‌دهند. با این حال، به لحاظ قانونی، امپراتوری رسمی آن‌ها با ضربه سنگین قضایی مواجه شده است، هرچند که آثار ویرانگر مدیریت‌شان بر پیکر صنعت خودروی ایران تا سال‌ها باقی خواهد ماند.

داستان کشاورز و علیپور، داستان دو تاجر نیست؛ داستان ساختاری است که اجازه داد «اختاپوس» متولد شود. تا زمانی که انحصار در صنعت خودرو شکسته نشود و درهای واردات و رقابت واقعی باز نشود، قطع کردن پاهای یک اختاپوس، تنها فضا را برای رشد اختاپوسی دیگر باز خواهد کرد.