دنیای‌اقتصاد و مواجهه حرفه‌ای با مساله شر

به گزارش بولتن نیوز  دکتر رسول لطفی* اقتصاد کشور ما سال‌هاست درگیر مجموعه‌ای از بحران‌ها و گره‌های درهم‌تنیده‌ای است که در ادبیات سیاستگذاری به آن مساله شر یا Wicked Problem گفته می‌شود. مساله شر یعنی مشکلی که نه تعریف روشن دارد و نه راه‌حل قطعی و هر تلاش برای اصلاح یک بخش ممکن است دردسر تازه‌ای در بخش دیگر ایجاد کند. این دست مسائل محصول درهم‌تنیدگی سیاست، جامعه، اقتصاد و فرهنگ است و به همین دلیل با نسخه‌های ساده حل نمی‌شود. در چنین فضایی وظیفه یک رسانه اقتصادی تنها مخابره خبر نیست، بلکه باید بستری برای گفت‌وگوی عقلانی و روشنگری واقعی باشد. اما در باب مساله شر که چند ویژگی مهم دارد؛ نخست اینکه درباره خودِ مشکل توافق وجود ندارد و هرکس آن را طور دیگری می‌بیند. دوم اینکه هیچ اقدام اصلاحی برای اعمال بر آن خالی از پیامد ناخواسته نیست. سوم اینکه اطلاعات، ناقص و پراکنده و گاه آلوده به منافع گروهی است و نکته آخر اینکه این مسائل پایان مشخص ندارند و نمی‌توان لحظه‌ای را به عنوان پایان بحران اعلام کرد. در اقتصاد ایران تورم مزمن و فرسایش سرمایه اجتماعی، کسری بودجه و بحران انرژی، تحریم‌ها و مهاجرت نخبگان و ضعف حکمرانی اقتصادی همگی مثال‌هایی از همین مساله شر هستند. در چنین شرایطی روزنامه‌نگاری شفاف یک ضرورت برای سلامت و تقویت حکمرانی اقتصادی است.

در این چارچوب رسانه اقتصادی باید چند وظیفه اصلی را با جدیت دنبال کند؛ نخست تعریف درست و قابل سنجش از مسائل است. تا زمانی که درباره ریشه‌های تورم یا دلایل رکود برداشت‌های متناقض وجود دارد سیاستگذاری منطقی امکان‌پذیر نیست و اینجاست که رسانه باید روایت‌های سیاسی یا هیجانی را کنار بزند و مساله را با زبان ساده اما دقیق روشن کند. وظیفه دوم تکیه بر داده است؛ چراکه مساله اقتصاد را تنها با داده معتبر می‌توان شناخت. رسانه باید پیگیر انتشار آمار شفاف باشد حتی اگر این کار برای نهادهای قدرت و درگیر خوشایند نباشد. روزنامه‌نگاری بدون داده در بهترین حالت تبدیل به نظر شخصی می‌شود و در بدترین حالت به انحراف افکار عمومی منجر خواهد شد.

وظیفه سوم تفکیک علم از تبلیغ و بازآموزی و بازپروری مدیران تصمیم‌گیر است. مدیران هیجانی با دانش سطحی یا مدیران معتاد به راه‌حل‌های سریع و ناموفق باید تحت مراقبت رسانه قرار گیرند که همانا اقتصاد با شعار یا خوش‌بینی و یا راه حل‌های دم‌دستی حل نمی‌شود. رسانه باید نظر اقتصاددانان مستقل و پژوهشگران دانشگاهی را در مرکز توجه قرار دهد تا گفت‌وگو بر پایه دانش شکل بگیرد و بر اساس مصلحت گروهی و سیاسی عمل نکند.  وظیفه چهارم ایجاد گفت‌وگوی اجتماعی گسترده است. مساله شر اقتصاد بحران‌زده ما با یک صدا حل نمی‌شود و نیازمند شنیدن دیدگاه‌های سیاستگذاران فعالان اقتصادی، دانشگاهیان و مردم است. هرچه صداهای بیشتری شنیده شود، تصویر مساله دقیق‌تر خواهد شد، مانند نقاشی که کوهی میکشد و سپس پرسپکتیوی از درختان و اجزا راه‌های سخت و آسان را نمایان می‌کند. پنجم بگذاریم داده‌ها صحبت کنند! وظیفه روزنامه اقتصادی گرانقدر پیگیری بلندمدت و پروژه‌محور است. مشکلات اقتصاد این کشور مزمن‌ و متغیر هستند و تغییرات تصمیم‌گیران در واحد زمانی کوتاه صورت می‌گیرد. مدیر تا می‌رسد و فضا را بشناسد، بانگ خداحافظی او برمی‌آید! پس پاسخ‌گو متغیر و سرنوشت اقدامات اصلاحات اقتصادی گنگ است. با این وضعیت پرداختن به مسائل کلان رخ نمی‌دهد و ریشه‌های مساله با گزارش‌های مقطعی آشکار نمی‌شوند. مثلا یک مدیر پروژه رسانه باید وعده‌ها را در زمان دنبال کند و پیامد سیاست‌ها را در دوره‌های مختلف بسنجد و گزارش‌ها را به‌صورت داده‌محور به محضر ملت شریف کشورمان برساند. در نهایت وظیفه اصلی روزنامه‌نگاری شفاف دفاع از منافع عمومی است. رسانه مستقل باید ایستادگی کند تا تصمیمات کوتاه‌بینانه یا مبتنی بر منافع گروهی بر آینده نسل‌ها سایه نیندازد.