اختلال سه‌ماهه در سامانه اعلام وصول گمرک دوغارون؛ احتمال بروز تخلفات سیستمی در ترانزیت کالا

گروه اقتصادی، براساس گزارش‌های میدانی و پیام همکاران گمرک دوغارون، بیش از دو تا سه ماه است که سامانه اعلام وصول نهایی اسناد ترانزیت در این گمرک دچار اختلال کامل شده و امکان ثبت و تأیید نهایی محموله‌ها در سیستم وجود ندارد. این مشکل که تاکنون با پیگیری‌های مکرر نیز رفع نشده، بر روند ترخیص، رهگیری کالا و آمار رسمی ترانزیت کشور تأثیر مستقیم گذاشته و نگرانی‌هایی درباره احتمال سوءاستفاده و بروز تخلفات سازمان‌یافته در فرآیندهای گمرکی را ایجاد کرده است.

به گزارش بولتن نیوز، بر اساس یکی از پیام‌های منتشرشده در گروه همکاران گمرک دوغارون، نزدیک به سه ماه است که سامانه‌های اصلی گمرک در بخش ترانزیت با اختلال مواجه‌اند. در این پیام که از سوی یکی از کارکنان گمرک نوشته شده، آمده است: «مدت دو سه ماه است که در گمرک دوغارون سیستم کاملاً به هم ریخته و اعلام وصول حامل و اعلام وصول نهایی سند انجام نمی‌شود. چندین بار موضوع با ستاد گمرک ایران مطرح شده اما هنوز مشکل برطرف نشده است. خطای اصلی مربوط به سامانه رهگیری پلمب است که از صبح تا پایان ساعت کاری، همکاران را درگیر کرده و ارباب‌رجوع را به ستوه آورده است.»

کارکنان این گمرک تأکید کرده‌اند که مشکل به بخش فنی و ارتباط میان سامانه جامع امور گمرکی و سامانه رهگیری پلمب بازمی‌گردد. این سامانه‌ها وظیفه دارند فرایند ورود و خروج کالاهای ترانزیتی، وضعیت پلمب و اعلام وصول نهایی را به صورت برخط ثبت و تبادل کنند. اما به گفته کاربران، در حال حاضر اسناد در سیستم ثبت می‌شوند اما مرحله نهایی یعنی «اعلام وصول حامل و سند» انجام نمی‌شود و کالاها در وضعیت «در مسیر» باقی می‌مانند.

به گفته کارشناسان آشنا با ساختار سامانه جامع گمرک، اختلال فعلی احتمالاً ناشی از قطع ارتباط میان وب‌سرویس‌های گمرک دوغارون و سرور مرکزی گمرک ایران است. برخی نیز احتمال داده‌اند که تغییرات در تنظیمات سامانه ستاد یا به‌روزرسانی ناقص پایگاه داده موجب این وضعیت شده باشد. در حالی که خطا ظاهراً فنی است، تداوم آن به مدت چند ماه پرسش‌هایی را درباره احتمال تعمد یا مدیریت هدفمند اطلاعات در سامانه صادارت برانگیخته است.

تداوم این اختلال پیامدهای قابل توجهی برای تجارت خارجی کشور دارد. نخست آنکه پرونده‌های ترانزیتی در حالت باز باقی مانده و به طور رسمی وصول‌شده محسوب نمی‌شوند. این موضوع سبب می‌شود آمار ورود و خروج کالا در مرزها هم‌خوانی نداشته باشد و تناقض آماری در گزارش‌های رسمی ایجاد شود. افزون بر آن، توقف فرآیند اعلام وصول زمینه‌ای فراهم می‌کند که برخی افراد بتوانند از وضعیت مبهم موجود برای تسویه‌های صوری یا تغییر وضعیت کالاها به شکل غیرشفاف استفاده کنند؛ موضوعی که در صورت تأیید می‌تواند مصداقی از فساد سیستماتیک در فرآیند ترانزیت تلقی شود.

منابع آگاه در گمرک معتقدند اگرچه ممکن است منشأ اصلی این مشکل در حوزه فنی باشد، اما استمرار آن بدون پاسخگویی روشن از سوی ستاد مرکزی گمرک ایران، شائبه وجود اراده‌ای برای ایجاد تأخیر یا دستکاری در روند اعلام وصول‌ها را تقویت می‌کند. برخی نیز احتمال می‌دهند که این اختلال به‌صورت غیرمستقیم برای تسویه صوری کالاهای ترانزیتی یا حذف ردپای آماری برخی محموله‌ها به کار گرفته شده باشد.

از منظر مدیریتی، این وضعیت اعتبار گمرک ایران را در تعاملات بین‌المللی نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. گمرک دوغارون به عنوان یکی از مهم‌ترین دروازه‌های تجاری با افغانستان و آسیای مرکزی نقش کلیدی در تبادلات ترانزیتی دارد و هرگونه اختلال در ثبت و اعلام وصول نهایی، موجب بروز تنش‌های آماری میان گمرکات دو طرف مرز می‌شود. این مسئله می‌تواند اعتماد متقابل بین گمرکات همکار را کاهش داده و روند تجارت رسمی را مختل کند.

بر اساس گزارش‌های موجود، تا کنون هیچ اطلاع‌رسانی رسمی از سوی ستاد گمرک ایران درباره زمان بروز این اختلال، علت فنی یا اقدامات انجام‌شده برای رفع آن منتشر نشده است. برخی کارشناسان فناوری اطلاعات پیشنهاد داده‌اند که گمرک ایران ضمن بررسی لاگ‌های سرور مرکزی و مسیرهای تبادل داده، آخرین نسخه پایدار از ماژول ترانزیت را بازگردانی کرده و یک سامانه پشتیبان محلی برای ثبت موقت اعلام وصول‌ها ایجاد کند تا از انباشت پرونده‌های باز جلوگیری شود.

در سطح مدیریتی نیز پیشنهاد شده است کمیته‌ای مشترک از دفاتر فناوری اطلاعات، بازرسی و ترانزیت گمرک تشکیل شود تا ضمن پایش دقیق ورود و خروج کالاها در دوره‌ی اختلال، گزارشی شفاف از وضعیت پرونده‌های معلق ارائه دهد. همچنین تأکید شده که نهادهای نظارتی از جمله سازمان بازرسی کل کشور و دیوان محاسبات باید با بررسی نقش سامانه ستاد در توقف اعلام وصول‌ها، احتمال تخلف یا سوءمدیریت را ارزیابی کنند.

به نظر می‌رسد با توجه به استمرار سه‌ماهه‌ی مشکل و نبود توضیح رسمی از سوی مسئولان، اختلال موجود در سامانه اعلام وصول نهایی گمرک دوغارون را نمی‌توان صرفاً یک نقص فنی ساده دانست. این وضعیت نه تنها روند طبیعی تجارت و ترانزیت کشور را مختل کرده، بلکه با ایجاد فضای مبهم در داده‌های گمرکی، امکان انحراف آماری و سوءاستفاده از خلأ سیستمی را افزایش داده است. رفع فوری این مشکل، ارائه گزارش شفاف از سوی گمرک ایران و ورود نهادهای نظارتی برای بررسی ابعاد فنی و مدیریتی آن، ضرورتی فوری برای صیانت از سلامت نظام ترانزیتی کشور به شمار می‌رود.