فروش اینترنتی دارو در ایران؛ فرمان ریاست جمهوری و ضرورت ساماندهی به جای حذف

گروه اقتصادی: چشم‌انداز نوپا اما پرچالش فروش اینترنتی دارو در ایران به نقطه عطفی رسیده است. دکتر مسعود پزشکیان، رئیس جمهوری، با صدور دستوری به وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، خواستار توقف فوری اجرای طرح فروش اینترنتی دارو بدون هماهنگی و چارچوب‌های تعیین‌شده توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی شده است. این اقدام، که در پی درخواست رئیس شورای عالی سازمان نظام پزشکی صورت گرفته، نشان‌دهنده عزم دولت برای ساماندهی این حوزه حساس و در عین حال رو به رشد است.

جنجال‌های پیشین و دستور جدید

به گزارش بولتن نیوز، همانطور که در ویدیوی منتشر شده توسط خبرگزاری ایسنا نیز به تصویر کشیده شده، موضوع فروش آنلاین دارو در ماه‌های اخیر به یکی از بحث‌برانگیزترین مسائل حوزه سلامت و تجارت الکترونیک تبدیل شده بود. این "کش و قوس‌ها"، به تعبیر گزارش ویدیویی، میان سکوهای توزیع آنلاین دارو، داروسازان و سازمان غذا و دارو در جریان بود. در حالی که برخی پلتفرم‌ها فارغ از قوانین و مقررات نهایی، اقدام به ثبت سفارش و فروش اینترنتی دارو، اعم از بدون نسخه و حتی در مواردی اقلام یارانه‌ای مانند شیرخشک می‌کردند، سازمان غذا و دارو با ارسال نامه‌ای رسمی، هرگونه همکاری داروخانه‌ها با این پلتفرم‌ها را ممنوع اعلام کرد.

این ممنوعیت شامل خدمات نسخه‌پیچی، تهیه و ارسال اقلام دارویی با و بدون نسخه و فرآورده‌های یارانه‌ای می‌شد. انجمن تجارت الکترونیک و سازمان نظام صنفی رایانه‌ای در واکنش به این اقدام، آن را عاملی برای از بین بردن شفافیت و ضربه به رشد کسب‌وکارهای فعال در سلامت دیجیتال عنوان کردند. در مقابل، رئیس کمیسیون اصل ۹۰ مجلس نیز دستور سازمان غذا و دارو را خلاف قانون دانسته بود.

حال، با ورود مستقیم ریاست جمهوری، به نظر می‌رسد دوران بلاتکلیفی و اقدامات یکجانبه رو به پایان است. نامه رئیس جمهور به وزیر ارتباطات، تاکید دوباره‌ای بود بر اینکه موضوع دارورسانی صرفاً جنبه سلامت ندارد و بحث اقتصاد دیجیتال نیز در آن مطرح است. همچنین، این نامه تاکید مجددی بود بر تولیت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نه تنها بر نظام سلامت (که امری بدیهی و مورد اتفاق همگان است) بلکه بر جنبه‌های مرتبط با اقتصاد دیجیتال در حوزه دارورسانی. در همین راستا، در نامه محسن حاجی میرزایی، رئیس دفتر رئیس جمهوری به وزیر ارتباطات، بر ضرورت "هماهنگی لازم با وزیر بهداشت در تمامی موارد" و عدم صدور "هیچ گونه مجوز اقدامی بدون در نظر گرفتن چارچوب‌های وزارت بهداشت" تاکید شده است. این دستور، مسیر را برای یکپارچه‌سازی سیاست‌ها و نظارت متمرکز بر فروش اینترنتی دارو هموار می‌کند.

مزایای انکارناپذیر فروش اینترنتی دارو

توقف بی‌قید و شرط فروش اینترنتی دارو، به معنای نادیده گرفتن مزایای قابل توجهی است که این شیوه می‌تواند برای نظام سلامت و شهروندان به همراه داشته باشد. همانطور که در تصاویر ویدیویی نیز مشاهده می‌شود، پلتفرم‌های آنلاین دارویی امکانات متنوعی را ارائه می‌دهند:

دسترسی آسان‌تر: برای بیماران سالمند، افراد دارای معلولیت، ساکنان مناطق دورافتاده یا افرادی که به دلیل بیماری امکان خروج از منزل را ندارند، تهیه دارو از طریق اینترنت راهکاری بسیار کارآمد است.

صرفه‌جویی در زمان و هزینه: کاهش رفت‌وآمدهای شهری، هزینه‌های حمل‌ونقل و صرفه‌جویی در زمان از دیگر مزایای مهم این روش است.

افزایش شفافیت: همانگونه که گزارش ایسنا اشاره می‌کند، با توسعه این سکوها می‌توان در لحظه رصد کرد که "چه دارویی توسط چه کسی و با چه مبلغی سفارش داده شده و از چه مسیری به دست مصرف‌کننده رسیده است." این شفافیت می‌تواند به کنترل قیمت‌ها و جلوگیری از گران‌فروشی کمک کند.

کاهش بار مراجعات حضوری: به‌ویژه در شرایط همه‌گیری بیماری‌ها، کاهش نیاز به مراجعه حضوری به داروخانه‌ها می‌تواند به کنترل شیوع کمک کند.

بیشتر بخوانیم:

آیا سامانه انحصاری سازمان غذا و دارو ضربه نهایی به سلامت دیجیتال است؟

اعتراض بیماران به ممنوعیت پلتفرم‌های دارویی؛ انحصار یا حفظ سلامت؟

امکان مقایسه و اطلاع‌رسانی: کاربران می‌توانند اطلاعات داروها، موارد مصرف، عوارض جانبی احتمالی و قیمت‌ها را بررسی و مقایسه کنند (البته با نظارت داروساز مسئول).

خدمات جانبی: بسیاری از این پلتفرم‌ها، خدماتی نظیر مشاوره آنلاین با پزشک یا داروساز، یادآوری زمان مصرف دارو و ارسال داروهای بدون نسخه (OTC) را نیز ارائه می‌دهند.

ضرورت مدیریت و نظارت هوشمند به جای حذف

همانطور که در ویدیو نیز به تجربه کشورهای توسعه‌یافته اشاره شد، سکوهای توزیع دارو در بسیاری از نقاط جهان به رسمیت شناخته شده و فعالیت آن‌ها "زیر نظر سازمان‌های تخصصی سلامت" و با "مقررات‌گذاری هوشمند" مدیریت می‌شود. هدف این کشورها، حذف این پتانسیل نبوده، بلکه بهره‌گیری از آن در خدمت نظام سلامت عمومی بوده است.

چالش اصلی در ایران نیز، نه نفس فروش اینترنتی دارو، بلکه فقدان یک چارچوب قانونی، نظارتی و اجرایی مدون و یکپارچه است. دستور اخیر رئیس جمهور، گامی مثبت در جهت سپردن این مسئولیت به نهاد متولی اصلی سلامت، یعنی وزارت بهداشت است. حال، وزارت بهداشت وظیفه دارد با همکاری سایر نهادهای ذی‌ربط، از جمله وزارت ارتباطات، سازمان نظام پزشکی و انجمن‌های تخصصی، ضوابطی را تدوین کند که ضمن بهره‌مندی از مزایای فروش آنلاین، مخاطرات احتمالی را به حداقل برساند.

این ضوابط باید موارد زیر را به دقت مورد توجه قرار دهد:

احراز هویت دقیق: هم برای بیمار و هم برای داروخانه و داروساز مسئول.

اعتبارسنجی نسخ: به‌ویژه برای داروهای نیازمند نسخه پزشک، باید سازوکار مطمئنی برای اعتبارسنجی نسخ الکترونیک یا فیزیکی وجود داشته باشد.

نظارت داروساز: حضور و نظارت داروساز مسئول در تمام مراحل، از دریافت نسخه تا تحویل دارو به بیمار، الزامی است.

شرایط نگهداری و حمل‌ونقل دارو: تضمین زنجیره سرد برای داروهای یخچالی و رعایت اصول صحیح حمل‌ونقل برای حفظ کیفیت و اثربخشی داروها.

امنیت اطلاعات و حریم خصوصی بیماران: حفاظت از داده‌های حساس پزشکی بیماران.

جلوگیری از عرضه داروهای تقلبی و قاچاق: اتصال به سامانه‌های ردیابی و رهگیری دارو (TTAC).

قیمت‌گذاری منصفانه: جلوگیری از گران‌فروشی و تضمین عرضه دارو با قیمت مصوب.

محدودیت در عرضه برخی داروها: داروهای تحت کنترل خاص یا داروهایی که نیاز به آموزش ویژه برای مصرف دارند، ممکن است از شمول فروش اینترنتی خارج شوند یا با شرایط خاص عرضه شوند.

جلوگیری از خروج دارو از شبکه توزیع رسمی و ایجاد بازار سیاه.

نتیجه‌گیری: گامی به سوی آینده‌ای قانونمند

دستور رئیس جمهور برای مدیریت فروش اینترنتی دارو تحت نظارت وزارت بهداشت، یک فرصت طلایی برای ساماندهی این حوزه و بهره‌مندی از ظرفیت‌های آن است. حذف کامل این فناوری، بازگشت به عقب و محروم کردن جامعه از مزایای آن خواهد بود. در مقابل، با تدوین مقرراتی جامع، شفاف و هوشمند، می‌توان ضمن تضمین سلامت و ایمنی بیماران، دسترسی به دارو را تسهیل کرده و از پتانسیل فناوری در جهت ارتقای نظام سلامت کشور بهره برد. حال، توپ در زمین وزارت بهداشت است تا با همکاری تمامی ذی‌نفعان، "ضوابط عرضه و توزیع دارو از طریق این سکوها را به گونه‌ای تدوین کند که فرآیندهای نظارتی و بسیاری از مولفه‌های دیگر در نظر گرفته شود تا هم داروی سالم و مناسب به دست بیماران برسد و هم خود این سکوها به مجرایی برای خروج دارو از شبکه توزیع یا گرانی و مشکلات دیگر تبدیل نشوند." ایران نیز می‌تواند همگام با جهان، از این ابزار نوین به شکلی ایمن و کارآمد استفاده کند.