روز جهانی نور و یادی از بنیان‌گذاران صنعت برق در ایران
به گزارش بولتن نیوز ،یونسکو، سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد، روز ۱۶ مه (۲۶ اردیبهشت) را «روز جهانی نور» نام‌گذاری کرده است. این روز به مناسبت نخستین کاربرد موفق لیزر در سال ۱۹۶۰ توسط تئودور میمن (Theodore Maiman)، فیزیک‌دان آمریکایی، انتخاب شده است.
نور، سرچشمه حیات و عامل اساسی در زندگی بشر است. بدون نور، نه تنها هیچ حیاتی وجود ندارد، بلکه دیدن، حرکت، آموزش، شناخت و پیشرفت نیز ناممکن می‌شود. نور آغازگر تمدن و نشانه آگاهی بشر از جهان پیرامون خویش است.
بی‌تردید اختراع لامپ الکتریکی و تولید نیروی برق مسیر زندگی بشر را دگرگون ساخت. در سال ۱۸۸۰ میلادی، توماس ادیسون، دانشمند و مخترع آمریکایی، نخستین لامپ الکتریکی را معرفی کرد و دو سال بعد، نخستین نیروگاه برق را در نیویورک راه‌اندازی نمود. این رخداد در دوران سلطنت ناصرالدین شاه قاجار و هم‌زمان با تحولات دنیای نوین بود.
پیش از ورود برق به ایران، روشنایی خیابان‌ها یکی از چالش‌های اساسی دولت بود. در آن زمان تنها منابع نور، شمع و چراغ‌های نفتی بودند. در نخستین سفر ناصرالدین شاه به اروپا در سال ۱۸۷۳، وی مجذوب چراغ‌های گازی خیابانی شد و پس از بازگشت، دستور به استفاده از آنها در خیابان‌های مرکزی تهران داد. خیابان «چراغ‌گاز» (امیرکبیر امروزی) از نتایج این اقدام بود. اما چراغ‌های گازی دوام چندانی نداشتند و به‌تدریج فرسوده یا تخریب شدند.
ميرزا علي خان امين الدوله
در سفر سوم ناصرالدین شاه به اروپا در سال ۱۸۸۹، وی برای نخستین بار با چراغ‌های برقی مواجه شد و آن را چنان شگفت‌انگیز یافت که در خاطراتش از آن با عنوان «چراغ پریان» یاد کرده است. پس از بازگشت، شاه دستور واردات چراغ برقی را صادر کرد. نخستین مولد کوچک برق با همکاری یک مهندس فرانسوی به ایران آورده شد و چند چراغ در خیابان باب‌همایون روشن شد.
روایتی دیگر حاکی از آن است که میرزا محمدحسن‌خان امین‌الضرب، بازرگان سرشناس عصر قاجار، برای نخستین‌بار مولدی وارد کرد که کاخ گلستان را روشن نمود. پس از او، فرزندش محمدحسین امین‌الضرب، در سال ۱۲۸۴ شمسی، کارخانه برق ۴۰۰ کیلوواتی به تهران آورد و در خیابان چراغ‌گاز نصب کرد. این خیابان بعدها به «چراغ‌برق» مشهور شد. وی امتیازنامه‌ای از مظفرالدین شاه گرفت و به‌عنوان نخستین فرد، اقدام به فروش برق شهری کرد؛ به‌همین‌دلیل از او به‌عنوان «پدر برق ایران» یاد می‌شود.
ميرزا محمد حسين خان امين الضرب
کارخانه برق امین‌الضرب روزانه تنها ۶ ساعت برق تولید می‌کرد و هزینه استفاده از آن بر اساس تعداد چراغ‌های هر مکان محاسبه می‌شد. خیابان‌های چراغ‌برق، لاله‌زار، شاه‌آباد و سعدی از نخستین مناطقی بودند که با این برق روشن شدند.
در آن زمان بسیاری از مردم نسبت به چراغ‌های برقی بیم داشتند و با ترس از کنارشان عبور می‌کردند. برای مردم آن روزگار، برق پدیده‌ای جادویی و رمزآلود بود.
روایت‌ها حاکی از آن است که مردم، با حیرت، هر غروب به تماشای کارخانه برق امین‌الضرب می‌رفتند و درحالی‌که شگفت‌زده بودند، تمایلی به استفاده از آن نداشتند. این کارخانه، تا پایان شب، تنها چند خیابان اطراف را روشن می‌کرد.
امین‌الضرب در سال ۱۳۱۱ شمسی درگذشت. جالب آن‌که یکی از نخستین مکان‌هایی که در ایران با چراغ‌های برقی روشن شد، حرم مطهر رضوی در مشهد بود. با آغاز قرن چهاردهم شمسی، ترس از برق از میان رفت و بهره‌مندی از آن به یکی از خواسته‌های اصلی مردم تبدیل شد. اگرچه هزینه‌ها سنگین بود، اما با مشارکت شرکت‌های خصوصی و خارجی، برق‌رسانی به برخی مناطق شهری آغاز شد.
امروزه، با گذشت بیش از یک قرن از ورود برق به ایران، بیشتر نقاط کشور از نعمت نور و روشنایی بهره‌مندند. بی‌گمان این دستاورد مرهون تلاش پیشگامانی است که در راه پیشرفت ایران گام برداشتند.
تهیه و تنظیم: دکتر حسین شهزادی
شما می توانید مطالب و تصاویر خود را به آدرس زیر ارسال فرمایید.
bultannews@gmail.com
