هستي بخش ترين اختراع تاريخ پزشكي

واكسيناسيون٬ يكي از بزرگترين دستاوردهاي دانش بشري است. هيچ اختراعي درتاريخ دانش پزشكي جهان براي نجات جان انسانها٬ موثرتر و نجات بخش تر از ساخت و به كارگيري واكسن ها نبوده است.

بر اساس اعلام سازمان بهداشت جهاني٬ واكسيناسيون در هر دقيقه جان 6 انسان را از مرگ نجات مي دهد. در طول 50 سال گذشته، واکسن‌ها حداقل جان 154 میلیون نفر را در جهان نجات داده‌اند.

هرچند تاريخچه تلاش بشر براي ايمن سازي بدن در برابر بيماري هاي عفوني مرگ بار به قرن ها قبل بازمي گردد٬ اما بي شك بنيانگذار واكسيناسيون در جهان٬ ادوارد جنر (Edward Jenner) (1823 - 1749 ميلادي)٬ پزشك و دانشمند مشهور انگليسي است. كار بزرگ وي٬ سرآغاز كنترل بيماري مهلك آبله بود كه براي قرنهاي متمادي جان انسانها را مي گرفت.

ادوارد جنر

در ماه مي سال 1796 ميلادي٬ جنر مواد جمع آوری شده از زخم آبله گاوی در دست یک خدمتکار را به بدن يك كودك 8 ساله به نام جیمز فیپس (James Phipps)  تلقیح کرد. فیپس علیرغم اینکه چندین روز از واکنش موضعی رنج برد و احساس ناخوشی کرد ولي بهبودی کامل پیدا کرد. ادوارد جنر٬ دو ماه بعد، در ماه جولای سال 1796 ٬ مواد حاصل از زخم آبله انسانی به بدن فيپس تلقیح کرد تا مقاومت فیپس را آزمایش کند. فیپس در سلامت کامل باقی ماند و اولین انسانی لقب گرفت که علیه بيماري آبله واکسینه شد. اصطلاح "واکسن" بعداً ابداع شد که از کلمه لاتین معادل گاو (vacca) گرفته شده است.

در سال 1885 ميلادي، لويي پاستور( Louis Pasteur) (1895 - 1822 ميلادي)٬ دانشمند مشهور فرانسوي٬ با انجام واکسیناسیون يك فرد پس از مواجهه با بيماري هاری٬ با موفقیت از ابتلاي فرد به هاری جلوگیری کرد. اين كار پاستور بسيار شجاعانه و بحث برانگيز بود زيرا پاستور يك پزشك نبود و تزریق یک عامل بیماری زا به انسان هنوز یک روش جدید و نامشخص بود. اما با وجود همه خطرات، او یک دوره 13 تزریقی براي جوزف مایستر كه توسط يك سگ هار گاز گرفته شده بود را آغاز می کند و مايستر زنده مي ماند.

لويي پاستور

اين٬ سرآغاز كشف٬ ساخت و به كارگيري واكسن ها در دنيا بود. به تدريج در طي سالهاي بعد با تلاش پژوهشگران در نقاط مختلف جهان٬ واكسن هاي مختلف براي كنترل بيماري هاي مهلك عفوني ساخته و به كار گرفته شدند. واكسيناسيون درسطح جهاني٬ ما را قادر ساخته است که بيماري هاي مهلكي همانند آبله را ریشه کن کنیم، فلج اطفال را تقریباً شکست دهیم و بسياري از ديگر بيماريهاي عفوني خطرناك را كنترل كنيم. در آغاز سال 2020 ٬ با شروع همه گيري بيماري مرگ بار كرونا ٬ با تلاش پژوهشگران و ساخت اولين نمونه هاي واكسن و تزريق آن٬ حدود يك سال پس از آغاز همه گيري بيماري٬ ميليونها انسان از مرگ نجات يافتند.

اكنون در سطح جهاني واکسن هایی برای جلوگیری از بیش از 20 بیماری تهدید کننده زندگی داریم که به افراد در هر سنی کمک می کنند زندگی طولانی تر و سالم تری داشته باشند.

واكسيناسيون عمومي در كودكان يكي از پايه هاي اصلي بهداشتي- درماني در جهان است. در اوایل دهه 1990 ميلادي، سطح جهانی واكسيناسيون کودکان به 80 درصد رسید. علي رغم همه تلاش هاي جهاني صورت گرفته براي انجام واكسيناسيون عمومي كودكان ٬ ولي هنوز 20 میلیون کودک در جهان هستند که یک یا چند واکسن خود را دريافت نكرده اند. درگیری ها و جنگ هاي فزاینده ، رکود اقتصادی، همه گيري بيماري كرونا و افزایش تردید دراثربخشي واکسن ها ٬ برخی از مشكلات و تهدیدات برای دستیابی به واكسيناسيون کودکان هستند. در نتیجه اين مشكلات در ايمن سازي ، جهان شاهد شیوع دوباره و ناگهانی بیماری‌هايي همانند دیفتری و سرخک است.

درحالی که پوشش جهانی واکسيناسيون كودكان مناسب است و از هر 5 کودک در جهان ٬ 4 نفر به طور کامل تحت پوشش هستند ٬ ولي باز بايد کارهای بیشتری انجام شود تا بتوانيم این امکان را برای همه افراد فراهم کنیم که از قدرت نجات دهنده زندگی واکسن ها بهره مند شوند.

تهيه و تنظيم : دكتر حسين شهزادي - فوق تخصص قلب كودكان - مركز قلب شهيد رجايي