عربستان نمی تواند ناتوی عربی تاسیس کند

عصر ایران؛ هومان دوراندیش - جعفر قنادباشی، کارشناس منطقه خاورمیانه و جهان عرب، معتقد است توافقنامه امنیتی بحرین و عربستان، نشانه شکست دولت بحرین در مهار اعتراضات مردمش و زمینه ساز تشدید اعتراضات داخلی این کشور است.
 وی همچنین بر این باور است که این توافقنامه دیر یا زود اعتراض نظامیان عربستان به سیاست خارجی دولت آل سعود را در پی خواهد داشت. قنادباشی احتمال تاسیس ناتوی عربی در پی توافقنامه امنیتی عربستان و بحرین را نیز اساساً منتفی می داند. 


ابتدا بفرمایید دلایل اعتراض شدید نمایندگان مجلس ایران به توافق امنیتی عربستان و بحرین چه بوده است؟

یکی از دلایل این اعتراض، حمایت از حقوق ملت بحرین است. در ماجرای الحاق بحرین به عربستان، حق مردم بحرین نادیده گرفته شده است. حق تعیین سرنوشت مهم تر از حق آب و نان است.
دلیل دوم این است که این توافقنامه، تغییراتی در معادلات منطقه ای ایجاد می کند و موازنه قوا را در منطقه به هم می زند. هر گونه توافقی که موازنه قوا را در منطقه بر هم زند، باید با اجماع و توافق عمومی در سطح منطقه صورت بگیرد.
دلیل سوم این است که این اتحاد اساساً در واکنش به ایران شکل گرفته شده است و این مهمترین دلیل ایران به این توافقنامه است.

در متن توافقنامه به این استقلال بحرین اشاره شده است اما نمایندگان مجلس در اعتراضشان، حق حاکمیت بحرین را مخدوش شده فرض کرده اند.

در خبرهای اولیه مربوط به این توافقنامه، که زمستان سال گذشته مطرح شد، بحث الحاق و ادغام مطرح بود. حتی گفته می شد که آل خلیفه در بحرین سعی می کنند با طرح ایده الحاق، مردم بحرین را بترسانند و به آنها بگویند که اگر به اعتراضاتتان پایان ندهید، تحت سلطه عربستان سعودی قرار خواهید گرفت.

 طبیعی است که هر الحاقی از این دست در پوشش استقلال انجام می شود؛ کما اینکه در موافقتنامه آمریکا و افغانستان، بارها به این نکته اشاره شده است که حقوق افغانستان نباید نادیده گرفته شود. چرا؟ زیرا آن موافقتنامه، عملاً ناقض حقوق مردم افغانستان است و آمریکایی ها برای جبران این موضوع، در متن موافقتانه تلاش زیادی کرده اند تا نشان دهند حقوق مردم و دولت افغانستان از سوی ایالات متحده نقض نمی شود.

 تاکید بر واژه استقلال در موافقتنامه عربستان و بحرین نیز این گونه است. این موافقتامه فراتر از اتحاد این دو کشور است. نشانه عملی آن هم این است که الان نیروهای نظامی عربستان در بحرین هستند. یعنی حرف نمایندگان مجلس ما درباره این موافقتنامه، عملاً درست است. اما الحاق بحرین به عربستان، روندی مرحله به مرحله خواهد داشت.

 اتحادهایی که در عصر ما بوقوع پیوسته، چه در آلمان، چه در ویتنام و چه در یمن، همیشه بین کشورهایی رخ داده است که قبلا با هم متحد بودند و بعد به دلایلی از هم جدا شدند. از حیث ادغام کشورها، هیچ جای جهان چنین موردی نداشته ایم که دو کشور نامرتبط با یکدیگر متحد شوند. کشورهای که پیشینه فرهنگی و تاریخی مشترک نداشتند، از یکدیگر جدا شده اند اما با هم متحد نشده اند.


از نظر جمهوری اسلامی، این توافقنامه با توجه به بعد امنیتی اش، در واقع به سرکوب جنبش اعتراضی مردم بحرین از سوی عربستان رسمیت می بخشد؟

بله، این یکی از دلایل مخالفت ماست اما موضوع مهم این است که این توافقنامه به زیان خود عربستان است و نشان می دهد که آل خلیفه در متوقف کردن انقلاب مردم بحرین شکست خورده و به همین دلیل ناگزیر شده است چنین موافقتنامه ای با عربستان امضا کند و این به معنای پایان رژیم بحرین است.

اگر عربستان مانع از سقوط رژیم بحرین شود، به چه دلیل این مداخله به معنای پایان رژیم بحرین و از چه حیث به ضرر عربستان است؟

این توافقنامه در واکنش به مشکلات داخلی بحرین منعقد شده است که یک نظام سیاسی آشکارا اعلام کرده است که از عهده اداره مشکلات جامعه خودش برنیامده و به دیگران پناه آورده است تا مردم کشورش سرکوب شوند.

این توافقنامه برای عربستان چه ضرری دارد؟

عربستان نمی خواهد انقلاب مردم بحرین پیروز شود چونکه این پیروزی به ضرر عربستان است. عربستان به لحاظ اصولی باید به مقامات بحرین بگوید شما زمامداران یک کشور مستقل هستید و در واقع خاکریزی هستید جلوی ما. یعنی نباید مستقیماً در مسائل بحرین مداخله کند.

آمریکایی ها برای خودشان متحد می تراشند و معمولا مستقیما در مسائل منطقه دخالت نمی کنند. ما هم چنین کاری می کنیم و مثلاً سعی می کنیم بگوییم حماس دولت مستقلی است. اما دولت عربستان با این کار خودش رسماً اعلام کرده است که بحرین به عربستان وابسته است. این کار موجب اختلاف بین سنی های بحرین می شود.

از سوی دیگر، عربستان با این کارش، جمعیت شیعه بحرین را به جمعیت شیعه خودش اضافه کرده است. در شرق عربستان، شیعیانی وجود دارند که با دولت این کشور مشکل دارند. دولت عربستان با این توافقنامه، شیعیان بحرین را به شیعیان مناطق شرق نشین خودش، که مناطق ناآرام عربستان هستند، وصل می کند و این کار، آشکارا و عملاً به زیان عربستان است. این کار عربستان کاملا ابلهانه است.

اعلاوه بر این، کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، نسبت به " برادر بزرگتر " بدبین اند و دائماً این کابوس را دارند که عربستان در صدد بلعیدن آنهاست. الحاق بحرین به عربستان، بدبینی کشورهای شورای همکاری خلیج فارس را نسبت به عربستان بیشتر می کند.

 اما از این ها که بگذریم، شورای همکاری خلیج فارس،قرار بود که کارکردی دفاعی داشته باشد. این شورا دقیقاً چهار ماه پس از انقلاب اسلامی ایران با اهداف دفاعی شکل گرفت و تاکنون جنبه اقتصادی و فرهنگی آن در قبال جنبه دفاعی اش، بسیار ناچیز بوده است.

توافقنامه عربستان و بحرین، اعتراف آشکاری از سوی دولت بحرین است که شورای همکاری خلیج فارس تاکنون هیچ کاربردی در دفاع از این کشور نداشته است. اینکه اسم شورا را برداریم و اسم آن را اتحادیه بگذاریم، هیچ تفاویت در اصل مشکل ایجاد نمی کند.

یکایک کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، با کشورهای غربی پیمان های دفاعی منعقد کرده اند تا ضریب دفاعی و امنیتی شان ارتقا یابد. توافق عربستان و بحرین در واقع موید این مدعاست که شورای همکاری خلیج فارس هیچ کاربردی نداشته و الان اعضای این شورا ناچارند به جای آن اتحادیه ایجاد کنند.


در حمله نخست آمریکا به عراق در 1990، مگر شورای همکاری خلیج فارس به نفع کویت فعالیت نظامی نداشت؟

صدام حسین با پول همین شورای همکاری خلیج فارس ، کویت را اشغال کرد. وقتی که صدام به ایران حمله کرد، اعضای این شورا حدود 100 میلیارد دلار بابت خرید اسلحه به صدام دادند. صدام بدون اینکه بدهی اش را به این شورا بپردازد، پس از جنگ با ایران، به کویت حمله کرد.

 در واقع کمک های مالی این شورا به عراق منجر به حمله عراق به کویت شد. اما اعضای این شورا هیچ کاری در دفاع از کویت نتوانستند انجام دهند و برای بیرون کردن عراق از کویت، دست به دامن آمریکا شدند.

با توجه به اینکه توافق امنیتی عربستان و بحرین قرار است توسعه یابد و بعد نظامی دارد ، ممکن است این توافقنامه سرآغاز شکل گیری ناتوی عربی در مطنقه خاورمیانه شود؟

نه، بحث ناتوی عربی قبل از این هم مطرح شده است. کشورهای عربی قابلیت های تاسیس ناتو را ندارند. این توافقنامه فقط می تواند دور تازه ای از فروش سلاح های کشورهای غربی به کشورهای عربی و حضور مستشاران غربی در این کشورها باشد.

 تاریخچه شورای همکاری خلیج فارس نشان دهنده چنین امکانی نیست. لوازم تاسیس ناتوی عربی، وجود کشورهای مستقل با اهداف منطقه ای و نگرش امنیتی است اما کشورهای عربی فاقد چنین ویژگی هایی هستند. کشورهای عربی نمی توانند به یک پیمان نظامی مشترک برسند.

تبعات این توافقنامه در منطقه خاورمیانه چه می تواند باشد؟

این موضوع برای انقلاب های منطقه مثبت است زیرا نشان دهنده به تب و تاب افتادن کشورهای عربی این منطقه است. این تب و تاب نشان دهنده نگرانی های عمیق است. الان عربستان با بحران شاهزادگان و اختلافات داخلی عمیق مواجه است. ساختار قبیلگی و ارتجاعی عربستان به گونه ای نیست که آنها بتوانند مشکلات نوظهور خود را کنترل کنند.

یعنی به نظر شما، این موافقتنامه منجر به بروز ناآرامی در عربستان هم می شود؟

بله! نظامیان عربستان از خود می پرسند چه شده است که این توافقنامه امضا شده است؟ یعنی رژیمی که نه از نظر اقتصادی و نه از نظر سیاسی موفق به حل مشکلات خودش شده است، حالا چرا این همه برای بحرین سرمایه گذاری می کند؟

عربستان باید مشکلات داخلی خودش را حل کند. استان بندی های خودش را تغییر دهد، سیستم اداره شهرها و توزیع کالا در شهرها را اصلاح کنند نه اینکه به مسائل بیرونی بپردازند.

پس به نظر شما، این موافققنامه ممکن است باعث اعتراض نظامیان عربستان شود؟

صد در صد. نظامیان عربستان اکثراً در انگلستان و آمریکا درس خوانده اند و افکار روشنی دارند. آنها در یک محیط بسته تربیت نشده اند. البته تعداد نظامیان عربستان زیاد نیست ولی آنها قشری متفاوت از نیرهای سنتی جامعه عربستان هستند. نظامیان عربستان ناراضی اند.

نظامیان عربستان از این توافقنامه چه ضرری می کنند که بخواهند به آن معترض شوند؟

نظامیان عربستان تحصیل کرده اند و طبیعتاً دوست دارند کشورشان پیشرفته باشد. نظامی غیرت دارد و اقتدار ملی برایش موضوع مهمی است. نظامی تحصیل کرده دوست ندارد مردم کشورش فقیر و جاده های سرزمینش خراب باشد. ساختار عربستان ساختاری نوسازی نشده و قبیله ای است و نظامیان عربستان متوجه این مشکلات هستند.