شبِ تقديرِ ارزاق، عمرها و نزول فرشتگان
آيت الله مجتبي تهراني
بولتن نیوز : عواملي هستند كه در سه رابطه بر روي دعا اثر ميگذارند؛ اوّل تشديد مقتضي، دوم به فعليت رساندن مقتضي، سوم تسريع در اجابت. اموري كه در اين سه رابطه بر روي دعا اثر ميگذارد، يك بخش از آنها "اعمال " هستند، يك دسته "زمانها " هستند و يك دسته هم "حالات " هستند.
سائل ماه مبارك، محروم نمي‌شود
يكي از زمانهايي كه در اين سه رابطه بر روي دعا اثر ميگذارد، ماه مبارك رمضان است. يعني اين ماه و اين زمان، روي اجابت دعا اثر ميگذارد. ما در روايات بسيار اين معنا را داريم كه اين زمان بر دعا مؤثّر است. مثلاً در روايتي از پيغمبر اكرم(صلّياللهعليهوآلهوسلّم) آمده است كه حضرت فرمودند: "ذِكْرُ اللهِ فِي رَمَضَانَ مَغْفُورٌ لَهُ وَ سَائِلُ اللهِ فِيهِ لَايَخِيبُ ".[2] بهيادآورنده خدا در اين ماه آمرزيده است و سؤال كننده در اين ماه، محروم نمي‌شود.
خداوند هر شب سه مرتبه صدا ميزند...
در يك روايت ديگر آمده است كه پيغمبر اكرم(صلّياللهعليهوآلهوسلّم) فرمودند: "يقُولُ اللهُ تَبارَكَ وَ تَعالَي فِي كُلِّ لَيلَهٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ ثَلاثَ مَرَّاتٍ، هَلْ مِنْ سَائِلٍ فَأعْطِيهُ سُؤْلهُ هَلْ مِنْ تَائِبٍ فَأتُوبَ عَلَيهِ هَلْ مِنْ مُسْتَغْفِرٍ فَأغْفِرَ لَهُ ".[3] خداوند در هر شب از ماه مبارك رمضان سه مرتبه اين جملات را ميفرمايد: آيا درخواست كننده‌اي هست، تا من درخواستش را به او عطا كنم؟ آيا كسي هست كه توبه كند، تا من توبه او را بپذيرم؟ آيا كسي هست كه از من طلب آمرزش كند، تا من او را بيامرزم؟
دربهاي آسمان باز است...
ما در روايات متعدد داريم كه از ناحيه خداوند تمام دربهاي عِلوي و سماوي باز است و حتي در روايتي چنين آمده است كه در اين ماه خداوند، درباني براي خودش قرار نداده است. همه دربها باز است و درباني ندارد. "أتَاكُمْ رَمَضانُ شَهْرٌ مُبارَكٌ، فَرَضَ اللهُ عَليكُمْ صِيامَهُ تُفْتَحُ فِيهِ أبْوَابَ السَّمَاءِ ".[4] ماه رمضان به سوي شما آمده است و ماهي پر بركت است كه خداوند روزه آن را بر شما واجب گردانيده و درب هاي آسمان در آن باز شده است.
اگر خدا توفيقي عنايت كند و حياتي باقي باشد، من متناسب با سه شب قدر مطالبي را آماده كردهام كه هر شب يك مطلب را در ربط با دعا مطرح مي‌كنم. من مجموعهاي از آيات و رواياتي كه مرتبط با بحث است را به طور فهرستوار عرض مي كنم.
شبِ تقديرِ ارزاق، عمرها و نزول فرشتگان
ماه مبارك رمضان ماهي است كه خودش بر روي دعاي عبد اثر ميگذارد و در اين ماه هم، شب‌هاي قدر وجود دارد كه در آنها بهطور خاص و ويژه اين تاثيرگذاري تشديد مي‌شود. به اين معنا كه اثر گذاري آنها بر روي دعا خيلي زياد است؛ به نحوي كه هيچيك از زمانهاي سال، اين اثر را بر روي "اجابت دعا " ندارد.[5]
از مجموعه روايات راجع به شب قدر كه من به آنها مراجعه كردهام، اين به دست ميآيد كه شب‌هاي قدر، شبهايي هستند كه در آن ارزاق و عمرها و ساير امورِ خير و شرّ سال آينده تقدير مي‌شود. شبي است كه در هر سال، قرآن بر قلب مقدّس ولياللهالأعظم نازل مي‌شود. شبي است كه عبادت در آن، بهتر از عبادت هزار ماه است.[6] شبي است كه فرشتگان نازل شده و پراكنده مي‌شوند؛ به مجالس مؤمنين مي‌روند ـكه اميدواريم إنشاءالله اين مجلس ما هم محفوف به اين فرشتگان باشدـ و بر آنها سلام ميكنند؛ يعني به آنها و دعاهايشان تا طلوع فجر ايمني ميبخشند.
شبِ سجده، نماز، تسبيح، تلاوت قرآن و دعا
شبي است كه دربهاي آسمانها در آن شب باز است و بر روي هيچكس بسته نيست كه من هم روايات آن را خوانده‌ام. شبي است كه هر سجده در آن، اثرش اين است كه درختي در بهشت براي سجده كننده غَرس مي‌شود. شبي است كه هر ركعت نماز در آن شب، موجب مي‌شود خانهاي در بهشت از ياقوت و زبرجد و لُؤلُؤ براي آن شخصي كه نماز خوانده است، تهيه شود. به ازاي هر آيهاي كه تلاوت مي‌شود، تاجي از تاجهاي بهشتي به قاري آن داده مي‌شود. شبي است كه هر تسبيح براي گوينده‌اش پرنده و طائري در بهشت مي‌شود. شبي است كه هر چه در آن براي سال آينده تقدير شود، تبديل نمي‌شود مگر به مشيت حق تعالي. شبي است كه دعاي احدي در آن شب رد نمي‌شود.[7]
دعا براي تمامِ سال آينده
آنچه كه مورد نظر همه ما است، كه براي آن مي‌آييم و در اين مجلس شركت مي‌كنيم، اين است كه ما دلنگران سال آينده‌مان هستيم و در اين ليالي قدر، مي‌خواهيم از خدا تقاضا كنيم كه سال آينده‌مان، چه از نظر معنوي چه از نظر مادي، از هر دو جهت براي ما سال خوبي باشد. فكر مي‌كنم همه براي رفع گرفتاري‌هاي معنوي و مادّيمان، اينجا آمده‌ايم. بعيد مي‌دانم كه "غيرگرفتار " در اين جلسات حضور داشته باشد. همين گرفتاري‌هاي ما است كه موجب مي‌شود ما به اين مجالس رو بياوريم و از اين فرصت‌ها استفاده كنيم.
شبِ تقدير امورِ سال آينده
من سالهاي گذشته مطلبي را تذكر مي‌دادم و امسال هم اين را عرض مي‌كنم كه بر اساس روايات، هر سه شب نوزدهم، بيست و يكم و بيست و سوم، از ليالي قدر است. به حسب روايات، شب نوزدهم شبي است كه در آن امور سال آينده تقدير مي‌شود كه تقدير يعني اندازهگيري كردن؛ به اين معنا كه در اين شب براي هر موجودي، از جمله انسانها، تمام امورشان بررسي مي‌شود. درباره شب بيست و يكم در روايات دو تعبير آمده است؛ امام صادق(عليهالسلام) فرمودند: "فِي لَيْلَةِ تِسْعَ عَشْرَةَ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ التَّقْدِيرُ "؛ يعني در شب نوزدهم ماه مبارك، همه امور تقدير مي‌شود. "وَ فِي لَيْلَةِ إِحْدَى وَ عِشْرِينَ الْقَضَاءُ ".[8] و شب بيست و يكم ترسيم مي‌شود. در بعضي از روايات "الإبرام " آمده است؛ يعني در اين شب تقديرها ثبت و ضبط مي‌شود. فرشتگان و كارگزاران عالم در شب نوزدهم همه امور را بررسي ميكنند و در شب بيست و يكم ثبت و ضبط ميكنند و همه تقديراتِ ثبت شده، در شب بيست و سوم امضا مي‌شود. تعبير بعضي از روايات نسبت به شب بيست و سوم "الإمضاء " است، يعني اين امور تقدير شده، توشيح مي‌شود و به امضاء ولياللهالأعظم ميرسد.
دعا، مدعوّ و داعي
امشب مثل شب‌هاي گذشته، بحث من در مورد دعا است؛ من در نظر داشتم كه در اين سه شب يك بحث منُسجم، راجع به دعا داشته باشم. همانطور كه گفته بودم، دعا صدا زدن است و وقتي كه عبد ربّش را صدا ميزند، از او يك درخواست و تقاضايي دارد. لذا در اينجا ما مي‌بينيم كه سه چيز وجود دارد؛ يكي "داعي " است؛ يعني كسي كه دعا مي‌كند. دوم "دعا " است؛ يعني همان چيزي كه عبد تقاضا مي‌كند. سوم "مدعوّ " است كه همان خداوند است. در هر دعا و درخواستي همينطور است كه درخواستكنندهاي هست و درخواستي و درخواستشوندهاي.
بررسي سابقه، پيش از درخواست
در اين جلسه من مي خواهم راجع به داعي صحبت كنم؛ يعني در مورد خودمان كه آمده ايم و مي خواهيم دعا كنيم. در اينجا با توجه به اين رواياتي كه ميفرمايند شب نوزدهم شب بررسي است، ما هم بايد وضعيت خودمان را بررسي كنيم. من يك مثال ساده بزنم تا مطلب روشن شود. فرض كنيد كسي كه مي خواهد از ديگري تقاضايي كند؛ تقاضا شونده در ابتداي كار، پيش از آنكه حاجت او را برآورد چه كار مي كند؟ اوّل سوابق درخواستكننده را بررسي كرده و امور درخواستكننده را خوب مطالعه مي كنند كه او چه سوابقي داشته است. در امور استخدامي، اين مطلب خيلي روشن است كه پيش از استخدام، اوّل به سوابق فرد رسيدگي مي كنند. لذا آدم پيش از آنكه درخواستي كند، بايد بداند كه وضعيّت او بررسي مي شود. سوابق بنده و شما را پيش مي كشند و امشب همه اش را بررسي مي كنند.
چه رابطه اي با او داشته اي كه الآن درخواست داري؟
از شما سؤال مي كنم؛ آيا ما خودمان مي توانيم بررسي كنيم كه سال گذشته چه كار كرده-ايم؟ هركسي از شما، خودش پيشِ خودش، منصفانه بگويد كه سال گذشته چه كار كرده است؟ در ربط با آنكه مي خواهي از او تقاضا كني، نه در ربط با ديگران، چه كار كرده اي كه الآن از او چيزي مي خواهي؟ در گذشته رابطه ات با آن كسي كه ميخواهي از او تقاضا كني، چه رابطه اي بوده است؟ آيا مي توانيد جواب بدهيد؟ آيا جوابي داريد؟ بعيد مي دانم يك نفر باشد كه بگويد من مي توانم بگويم سال گذشته در ربط با خدا چه كرده ام.
او از هيچ چيز غافل نبوده است!
اين را هم بدان كه طرف مقابلت كه امور تو را بررسي مي كند كيست. او هماني است كه "وَ لا يُغادِرُ صَغيرَةً وَ لا كَبيرَةً إِلاَّ أَحْصاها ".[9] هيچ كوچك و بزرگي نيست، مگر آن كه به آن رسيدگي مي كند و به شمارش ميآورد. من و تو آن قدر خطا كرده ايم كه چه بسا فراموش كرده و غفلت كرده باشيم؛ امّا خدا غفلت نكرده است. در آنجا غفلت راه ندارد. همه چيز نزد او ثبت و ضبط است. امشب، ما با اين وضع روبهرو هستيم. اوّل بايد خودمان را و وضعمان را بررسي كنيم، بعد دعا كنيم.
امّا من مي گويم "من كه رو ندارم كلمه اي بگويم "؛ تعارف هم نداريم! من مي خواهم خيلي ساده و خودماني صحبت كنم. الآن من چه كار كنم؟ من با سوابقي كه در گذشته داشته ام، رو ندارم چيزي از او بخواهم يا تقاضايي كنم. من كه زبانم بسته مي شود و هيچ چيزي نمي توانم بگويم. ما بايد بنشينيم و فكر كنيم كه چه بايد بكنيم.
خودش گفته اگر بيايي، تو را رد نمي كنم!
حالا ما كه رو نداريم، پس چرا اينجا آمده ايم و جمع شده ايم؟ بحث در اين است كه چه چيز مي تواند زبان ما را به دعا باز كند؟ من به دو عامل اشاره مي كنم. يكي عاملِ "زمان " است. يعني وقتي من مي نشينم و با خودم فكر مي كنم كه من امشب با چه رويي درِ خانه خدا بروم، مي بينم خودِ او به من گفته است كه اگر در اين موقعيت بيايي تو را رد نمي كنم. دليل را از خودش مي گيرم. خودِ خدا گفته است كه اگر در اين موقعيت بيايي، من تو را رد نمي كنم. در روايات آمده بود كه در ماه رمضان و ليالي قدر، خدا كسي را رد نمي كند. من چند روايت را نسبت به همين معنا خواندم. صحبت در اين است كه چون خودش گفته است بيا، من هم آمده ام.
حال داعي؛ زاري، بيچارگي و سرافكندگي
حالا بحث اينجا است كه اكنون كه من به خاطر گفته او آمده ام، با چه حالتي بيايم؟ زمان، اثر خودش را در دعا كردن و درخواست من گذاشت، امّا من چه حالتي بايد داشته باشم؟ عامل ديگر "حالتِ داعي " است، يعني حالت كسي كه مي خواهد از خدا درخواست كند. من جملاتي را از ائمه اطهار (عليهمالسلام) نقل مي كنم و بعد هم يك آيه از قرآن را مي-خوانم. روايت از امام صادق (صلواتاللهعليه) است كه حضرت فرمود: "اللَّهُمَّ إنِّي أسْأَلُكَ مَسْأَلَةَ الْمِسْكِينِ الْمُسْتَكِينِ ".[10] حضرت در همان اوّل دعايش عرضه مي دارد: خدايا من از تو مانند يك فقيرِ بيچاره درخواست مي كنم. من از خدا درخواست مي كنم امّا مي داني با چه حالتي؟ با حالت كسي كه زمين گير شده است. إستكانه به معناي زمين گيري است. خدايا زمين گير شدهام، درماندهام، ديگر راه به جايي ندارم، من با اين حال آمدهام. ديگر هيچ پناه و پناهگاهي جز تو ندارم كه مشكلاتم را حل كند.
سرِ دلت پائين باشد!
امّا آيه شريفه قرآن چه ميگويد؟ ميفرمايد: "أُدْعُوا رَبَّكُمْ تَضَرُّعاً وَ خُفْيَة ".[11] پروردگارت را بخوان، دعا كن، امّا با چه حالتي؟ با حالت تضرّع و زاري؛ بعد هم دارد "خُفيَةً " يعني نهاني. خدا بهتر آگاه است كه در دلِ تو چه حالتي است. آيا سرِ دل تو رو به پائين است يا نه؟ شرمنده هستي يا نه؟ آن خواري و خاكساري در قلب تو هست يا نه؟ علي (عليهالسلام) فرمود: "نِعمَ عونُ الدُّعاءِ الخُشُوعِ ".[12] حالت خشوع براي دعا، نيكو ياوري است.
هرچه كردي نشد؟! حالا بيا!
امشب بايد با اين حالت به درِ خانه خدا برويم؛ يعني بايد سربهزير باشيم. در اين ليالي قدر ما بايد با اين حالت پيش خدا برويم. خدايا ما درمانده ايم؛ سال گذشته به هر وسيله اي كه به ذهنمان مي رسيد براي رفع مشكلاتمان متوسل شديم، امّا نتوانستيم؛ هر چه تدبير كرديم كاري از پيش نبرديم؛ حالا جمع شده ايم و به سراغ تو آمديم كه كليد گشايش تمام گرفتاري ها به دست قدرت تو است. خدا به ما وعده كرده است كه بيا، من جوابت را مي-دهم. در آن روايت بود كه خدا امشب مي گويد: "هَل مِن سائلٍِ "؛ آيا كسي هست كه از من بخواهد، تا من به او بدهم؟ خودش اجازه داده است كه بياييم و با خواري و خاكساري از او درخواست كنيم. بد كرده اي؟ بيا و توبه كن! "هَل مِن تائبٍ فأتوبَ عَليه "؛ من توبه ات را قبول مي كنم. "هَل مِن مُستغفِر "؛ آيا كسي هست كه بيايد از من پوزش بطلبد تا من او را بيامرزم؟
با "شفيع و وسيله " بيا!
بله، يك عامل ديگر هم ما داريم و در اين شُبهه اي نيست و آن عامل، اين است كه خودِ خدا گفته است حالا كه سابقه ات خراب است و رويَت نمي شود پيش من بيايي، حالا كه شرمنده هستي، بيا يك كاري كن؛ "وَ ابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسيلَةَ ".[13] آن كسي كه پيش من آبرو دارد را همراه خودت بياور. ما هم همين طور هستيم كه اگر يك كاري داشته باشيم و به كسي كه از او درخواست داريم بد كرده باشيم و رو نداشته باشيم كه پيش او برويم، پيش يك آبرو مند مي رويم و مي گوييم تو بيا و دست ما را بگير تا نزد او برويم! بيا و اين مشكل ما را تو حل كن! بهترين وسيله براي پيش خدا رفتن، علي(عليهالسلام) است.
پي نوشت ها
..............................................
[1]. بحارالأنوار 91 96
[2] . كنز العماال 8 464
[3] . بحارالانوار 93 337
[4] . جامع الاصول 9 258
[5] . و البته اثر اين شب‌ها، تنها بر روي دعا نيست.
[6] . توجه داشته باشيد كه اينها همه برگرفته از آيات و روايات ما است.
[7] . البته چند استثنا هم دارد؛ كسي كه عاقّ والدين است، قاطع رحم است، شارب خمر است يا عداوت و كينه مؤمني را در دل دارد، دعايش مستجاب نمي‌شود.
[8] . وسائل الشيعه 10 357
[9] . سوره كهف، آيه 49
[10]. بحار الأنوار 87 87
[11]. سوره اعراف، آيه 55
[12]. غررالحكم 193
[13]. سوره مائده، آيه
سائل ماه مبارك، محروم نمي‌شود
يكي از زمانهايي كه در اين سه رابطه بر روي دعا اثر ميگذارد، ماه مبارك رمضان است. يعني اين ماه و اين زمان، روي اجابت دعا اثر ميگذارد. ما در روايات بسيار اين معنا را داريم كه اين زمان بر دعا مؤثّر است. مثلاً در روايتي از پيغمبر اكرم(صلّياللهعليهوآلهوسلّم) آمده است كه حضرت فرمودند: "ذِكْرُ اللهِ فِي رَمَضَانَ مَغْفُورٌ لَهُ وَ سَائِلُ اللهِ فِيهِ لَايَخِيبُ ".[2] بهيادآورنده خدا در اين ماه آمرزيده است و سؤال كننده در اين ماه، محروم نمي‌شود.
خداوند هر شب سه مرتبه صدا ميزند...
در يك روايت ديگر آمده است كه پيغمبر اكرم(صلّياللهعليهوآلهوسلّم) فرمودند: "يقُولُ اللهُ تَبارَكَ وَ تَعالَي فِي كُلِّ لَيلَهٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ ثَلاثَ مَرَّاتٍ، هَلْ مِنْ سَائِلٍ فَأعْطِيهُ سُؤْلهُ هَلْ مِنْ تَائِبٍ فَأتُوبَ عَلَيهِ هَلْ مِنْ مُسْتَغْفِرٍ فَأغْفِرَ لَهُ ".[3] خداوند در هر شب از ماه مبارك رمضان سه مرتبه اين جملات را ميفرمايد: آيا درخواست كننده‌اي هست، تا من درخواستش را به او عطا كنم؟ آيا كسي هست كه توبه كند، تا من توبه او را بپذيرم؟ آيا كسي هست كه از من طلب آمرزش كند، تا من او را بيامرزم؟
دربهاي آسمان باز است...
ما در روايات متعدد داريم كه از ناحيه خداوند تمام دربهاي عِلوي و سماوي باز است و حتي در روايتي چنين آمده است كه در اين ماه خداوند، درباني براي خودش قرار نداده است. همه دربها باز است و درباني ندارد. "أتَاكُمْ رَمَضانُ شَهْرٌ مُبارَكٌ، فَرَضَ اللهُ عَليكُمْ صِيامَهُ تُفْتَحُ فِيهِ أبْوَابَ السَّمَاءِ ".[4] ماه رمضان به سوي شما آمده است و ماهي پر بركت است كه خداوند روزه آن را بر شما واجب گردانيده و درب هاي آسمان در آن باز شده است.
اگر خدا توفيقي عنايت كند و حياتي باقي باشد، من متناسب با سه شب قدر مطالبي را آماده كردهام كه هر شب يك مطلب را در ربط با دعا مطرح مي‌كنم. من مجموعهاي از آيات و رواياتي كه مرتبط با بحث است را به طور فهرستوار عرض مي كنم.
شبِ تقديرِ ارزاق، عمرها و نزول فرشتگان
ماه مبارك رمضان ماهي است كه خودش بر روي دعاي عبد اثر ميگذارد و در اين ماه هم، شب‌هاي قدر وجود دارد كه در آنها بهطور خاص و ويژه اين تاثيرگذاري تشديد مي‌شود. به اين معنا كه اثر گذاري آنها بر روي دعا خيلي زياد است؛ به نحوي كه هيچيك از زمانهاي سال، اين اثر را بر روي "اجابت دعا " ندارد.[5]
از مجموعه روايات راجع به شب قدر كه من به آنها مراجعه كردهام، اين به دست ميآيد كه شب‌هاي قدر، شبهايي هستند كه در آن ارزاق و عمرها و ساير امورِ خير و شرّ سال آينده تقدير مي‌شود. شبي است كه در هر سال، قرآن بر قلب مقدّس ولياللهالأعظم نازل مي‌شود. شبي است كه عبادت در آن، بهتر از عبادت هزار ماه است.[6] شبي است كه فرشتگان نازل شده و پراكنده مي‌شوند؛ به مجالس مؤمنين مي‌روند ـكه اميدواريم إنشاءالله اين مجلس ما هم محفوف به اين فرشتگان باشدـ و بر آنها سلام ميكنند؛ يعني به آنها و دعاهايشان تا طلوع فجر ايمني ميبخشند.
شبِ سجده، نماز، تسبيح، تلاوت قرآن و دعا
شبي است كه دربهاي آسمانها در آن شب باز است و بر روي هيچكس بسته نيست كه من هم روايات آن را خوانده‌ام. شبي است كه هر سجده در آن، اثرش اين است كه درختي در بهشت براي سجده كننده غَرس مي‌شود. شبي است كه هر ركعت نماز در آن شب، موجب مي‌شود خانهاي در بهشت از ياقوت و زبرجد و لُؤلُؤ براي آن شخصي كه نماز خوانده است، تهيه شود. به ازاي هر آيهاي كه تلاوت مي‌شود، تاجي از تاجهاي بهشتي به قاري آن داده مي‌شود. شبي است كه هر تسبيح براي گوينده‌اش پرنده و طائري در بهشت مي‌شود. شبي است كه هر چه در آن براي سال آينده تقدير شود، تبديل نمي‌شود مگر به مشيت حق تعالي. شبي است كه دعاي احدي در آن شب رد نمي‌شود.[7]
دعا براي تمامِ سال آينده
آنچه كه مورد نظر همه ما است، كه براي آن مي‌آييم و در اين مجلس شركت مي‌كنيم، اين است كه ما دلنگران سال آينده‌مان هستيم و در اين ليالي قدر، مي‌خواهيم از خدا تقاضا كنيم كه سال آينده‌مان، چه از نظر معنوي چه از نظر مادي، از هر دو جهت براي ما سال خوبي باشد. فكر مي‌كنم همه براي رفع گرفتاري‌هاي معنوي و مادّيمان، اينجا آمده‌ايم. بعيد مي‌دانم كه "غيرگرفتار " در اين جلسات حضور داشته باشد. همين گرفتاري‌هاي ما است كه موجب مي‌شود ما به اين مجالس رو بياوريم و از اين فرصت‌ها استفاده كنيم.
شبِ تقدير امورِ سال آينده
من سالهاي گذشته مطلبي را تذكر مي‌دادم و امسال هم اين را عرض مي‌كنم كه بر اساس روايات، هر سه شب نوزدهم، بيست و يكم و بيست و سوم، از ليالي قدر است. به حسب روايات، شب نوزدهم شبي است كه در آن امور سال آينده تقدير مي‌شود كه تقدير يعني اندازهگيري كردن؛ به اين معنا كه در اين شب براي هر موجودي، از جمله انسانها، تمام امورشان بررسي مي‌شود. درباره شب بيست و يكم در روايات دو تعبير آمده است؛ امام صادق(عليهالسلام) فرمودند: "فِي لَيْلَةِ تِسْعَ عَشْرَةَ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ التَّقْدِيرُ "؛ يعني در شب نوزدهم ماه مبارك، همه امور تقدير مي‌شود. "وَ فِي لَيْلَةِ إِحْدَى وَ عِشْرِينَ الْقَضَاءُ ".[8] و شب بيست و يكم ترسيم مي‌شود. در بعضي از روايات "الإبرام " آمده است؛ يعني در اين شب تقديرها ثبت و ضبط مي‌شود. فرشتگان و كارگزاران عالم در شب نوزدهم همه امور را بررسي ميكنند و در شب بيست و يكم ثبت و ضبط ميكنند و همه تقديراتِ ثبت شده، در شب بيست و سوم امضا مي‌شود. تعبير بعضي از روايات نسبت به شب بيست و سوم "الإمضاء " است، يعني اين امور تقدير شده، توشيح مي‌شود و به امضاء ولياللهالأعظم ميرسد.
دعا، مدعوّ و داعي
امشب مثل شب‌هاي گذشته، بحث من در مورد دعا است؛ من در نظر داشتم كه در اين سه شب يك بحث منُسجم، راجع به دعا داشته باشم. همانطور كه گفته بودم، دعا صدا زدن است و وقتي كه عبد ربّش را صدا ميزند، از او يك درخواست و تقاضايي دارد. لذا در اينجا ما مي‌بينيم كه سه چيز وجود دارد؛ يكي "داعي " است؛ يعني كسي كه دعا مي‌كند. دوم "دعا " است؛ يعني همان چيزي كه عبد تقاضا مي‌كند. سوم "مدعوّ " است كه همان خداوند است. در هر دعا و درخواستي همينطور است كه درخواستكنندهاي هست و درخواستي و درخواستشوندهاي.
بررسي سابقه، پيش از درخواست
در اين جلسه من مي خواهم راجع به داعي صحبت كنم؛ يعني در مورد خودمان كه آمده ايم و مي خواهيم دعا كنيم. در اينجا با توجه به اين رواياتي كه ميفرمايند شب نوزدهم شب بررسي است، ما هم بايد وضعيت خودمان را بررسي كنيم. من يك مثال ساده بزنم تا مطلب روشن شود. فرض كنيد كسي كه مي خواهد از ديگري تقاضايي كند؛ تقاضا شونده در ابتداي كار، پيش از آنكه حاجت او را برآورد چه كار مي كند؟ اوّل سوابق درخواستكننده را بررسي كرده و امور درخواستكننده را خوب مطالعه مي كنند كه او چه سوابقي داشته است. در امور استخدامي، اين مطلب خيلي روشن است كه پيش از استخدام، اوّل به سوابق فرد رسيدگي مي كنند. لذا آدم پيش از آنكه درخواستي كند، بايد بداند كه وضعيّت او بررسي مي شود. سوابق بنده و شما را پيش مي كشند و امشب همه اش را بررسي مي كنند.
چه رابطه اي با او داشته اي كه الآن درخواست داري؟
از شما سؤال مي كنم؛ آيا ما خودمان مي توانيم بررسي كنيم كه سال گذشته چه كار كرده-ايم؟ هركسي از شما، خودش پيشِ خودش، منصفانه بگويد كه سال گذشته چه كار كرده است؟ در ربط با آنكه مي خواهي از او تقاضا كني، نه در ربط با ديگران، چه كار كرده اي كه الآن از او چيزي مي خواهي؟ در گذشته رابطه ات با آن كسي كه ميخواهي از او تقاضا كني، چه رابطه اي بوده است؟ آيا مي توانيد جواب بدهيد؟ آيا جوابي داريد؟ بعيد مي دانم يك نفر باشد كه بگويد من مي توانم بگويم سال گذشته در ربط با خدا چه كرده ام.
او از هيچ چيز غافل نبوده است!
اين را هم بدان كه طرف مقابلت كه امور تو را بررسي مي كند كيست. او هماني است كه "وَ لا يُغادِرُ صَغيرَةً وَ لا كَبيرَةً إِلاَّ أَحْصاها ".[9] هيچ كوچك و بزرگي نيست، مگر آن كه به آن رسيدگي مي كند و به شمارش ميآورد. من و تو آن قدر خطا كرده ايم كه چه بسا فراموش كرده و غفلت كرده باشيم؛ امّا خدا غفلت نكرده است. در آنجا غفلت راه ندارد. همه چيز نزد او ثبت و ضبط است. امشب، ما با اين وضع روبهرو هستيم. اوّل بايد خودمان را و وضعمان را بررسي كنيم، بعد دعا كنيم.
امّا من مي گويم "من كه رو ندارم كلمه اي بگويم "؛ تعارف هم نداريم! من مي خواهم خيلي ساده و خودماني صحبت كنم. الآن من چه كار كنم؟ من با سوابقي كه در گذشته داشته ام، رو ندارم چيزي از او بخواهم يا تقاضايي كنم. من كه زبانم بسته مي شود و هيچ چيزي نمي توانم بگويم. ما بايد بنشينيم و فكر كنيم كه چه بايد بكنيم.
خودش گفته اگر بيايي، تو را رد نمي كنم!
حالا ما كه رو نداريم، پس چرا اينجا آمده ايم و جمع شده ايم؟ بحث در اين است كه چه چيز مي تواند زبان ما را به دعا باز كند؟ من به دو عامل اشاره مي كنم. يكي عاملِ "زمان " است. يعني وقتي من مي نشينم و با خودم فكر مي كنم كه من امشب با چه رويي درِ خانه خدا بروم، مي بينم خودِ او به من گفته است كه اگر در اين موقعيت بيايي تو را رد نمي كنم. دليل را از خودش مي گيرم. خودِ خدا گفته است كه اگر در اين موقعيت بيايي، من تو را رد نمي كنم. در روايات آمده بود كه در ماه رمضان و ليالي قدر، خدا كسي را رد نمي كند. من چند روايت را نسبت به همين معنا خواندم. صحبت در اين است كه چون خودش گفته است بيا، من هم آمده ام.
حال داعي؛ زاري، بيچارگي و سرافكندگي
حالا بحث اينجا است كه اكنون كه من به خاطر گفته او آمده ام، با چه حالتي بيايم؟ زمان، اثر خودش را در دعا كردن و درخواست من گذاشت، امّا من چه حالتي بايد داشته باشم؟ عامل ديگر "حالتِ داعي " است، يعني حالت كسي كه مي خواهد از خدا درخواست كند. من جملاتي را از ائمه اطهار (عليهمالسلام) نقل مي كنم و بعد هم يك آيه از قرآن را مي-خوانم. روايت از امام صادق (صلواتاللهعليه) است كه حضرت فرمود: "اللَّهُمَّ إنِّي أسْأَلُكَ مَسْأَلَةَ الْمِسْكِينِ الْمُسْتَكِينِ ".[10] حضرت در همان اوّل دعايش عرضه مي دارد: خدايا من از تو مانند يك فقيرِ بيچاره درخواست مي كنم. من از خدا درخواست مي كنم امّا مي داني با چه حالتي؟ با حالت كسي كه زمين گير شده است. إستكانه به معناي زمين گيري است. خدايا زمين گير شدهام، درماندهام، ديگر راه به جايي ندارم، من با اين حال آمدهام. ديگر هيچ پناه و پناهگاهي جز تو ندارم كه مشكلاتم را حل كند.
سرِ دلت پائين باشد!
امّا آيه شريفه قرآن چه ميگويد؟ ميفرمايد: "أُدْعُوا رَبَّكُمْ تَضَرُّعاً وَ خُفْيَة ".[11] پروردگارت را بخوان، دعا كن، امّا با چه حالتي؟ با حالت تضرّع و زاري؛ بعد هم دارد "خُفيَةً " يعني نهاني. خدا بهتر آگاه است كه در دلِ تو چه حالتي است. آيا سرِ دل تو رو به پائين است يا نه؟ شرمنده هستي يا نه؟ آن خواري و خاكساري در قلب تو هست يا نه؟ علي (عليهالسلام) فرمود: "نِعمَ عونُ الدُّعاءِ الخُشُوعِ ".[12] حالت خشوع براي دعا، نيكو ياوري است.
هرچه كردي نشد؟! حالا بيا!
امشب بايد با اين حالت به درِ خانه خدا برويم؛ يعني بايد سربهزير باشيم. در اين ليالي قدر ما بايد با اين حالت پيش خدا برويم. خدايا ما درمانده ايم؛ سال گذشته به هر وسيله اي كه به ذهنمان مي رسيد براي رفع مشكلاتمان متوسل شديم، امّا نتوانستيم؛ هر چه تدبير كرديم كاري از پيش نبرديم؛ حالا جمع شده ايم و به سراغ تو آمديم كه كليد گشايش تمام گرفتاري ها به دست قدرت تو است. خدا به ما وعده كرده است كه بيا، من جوابت را مي-دهم. در آن روايت بود كه خدا امشب مي گويد: "هَل مِن سائلٍِ "؛ آيا كسي هست كه از من بخواهد، تا من به او بدهم؟ خودش اجازه داده است كه بياييم و با خواري و خاكساري از او درخواست كنيم. بد كرده اي؟ بيا و توبه كن! "هَل مِن تائبٍ فأتوبَ عَليه "؛ من توبه ات را قبول مي كنم. "هَل مِن مُستغفِر "؛ آيا كسي هست كه بيايد از من پوزش بطلبد تا من او را بيامرزم؟
با "شفيع و وسيله " بيا!
بله، يك عامل ديگر هم ما داريم و در اين شُبهه اي نيست و آن عامل، اين است كه خودِ خدا گفته است حالا كه سابقه ات خراب است و رويَت نمي شود پيش من بيايي، حالا كه شرمنده هستي، بيا يك كاري كن؛ "وَ ابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسيلَةَ ".[13] آن كسي كه پيش من آبرو دارد را همراه خودت بياور. ما هم همين طور هستيم كه اگر يك كاري داشته باشيم و به كسي كه از او درخواست داريم بد كرده باشيم و رو نداشته باشيم كه پيش او برويم، پيش يك آبرو مند مي رويم و مي گوييم تو بيا و دست ما را بگير تا نزد او برويم! بيا و اين مشكل ما را تو حل كن! بهترين وسيله براي پيش خدا رفتن، علي(عليهالسلام) است.
پي نوشت ها
..............................................
[1]. بحارالأنوار 91 96
[2] . كنز العماال 8 464
[3] . بحارالانوار 93 337
[4] . جامع الاصول 9 258
[5] . و البته اثر اين شب‌ها، تنها بر روي دعا نيست.
[6] . توجه داشته باشيد كه اينها همه برگرفته از آيات و روايات ما است.
[7] . البته چند استثنا هم دارد؛ كسي كه عاقّ والدين است، قاطع رحم است، شارب خمر است يا عداوت و كينه مؤمني را در دل دارد، دعايش مستجاب نمي‌شود.
[8] . وسائل الشيعه 10 357
[9] . سوره كهف، آيه 49
[10]. بحار الأنوار 87 87
[11]. سوره اعراف، آيه 55
[12]. غررالحكم 193
[13]. سوره مائده، آيه
شما می توانید مطالب و تصاویر خود را به آدرس زیر ارسال فرمایید.
bultannews@gmail.com
